Регион (от лат. – страна, область).Относительно содержания понятия «регион» до сих пор ведется научная полемика, что способствует сосуществованию огромного количества разного рода узкоотраслевых и, напротив, чрезвычайно широких междисциплинарных определений.

Обозначим некоторые основные подходы к определению понятия «регион», отражающие тенденции политической регионалистики.

- философская трактовка категории «регион» ассоциируется с особым «миром», которому присущи свой менталитет, образ мышления, традиции, мировоззрение, мироощущение.

- историческая интерпретация региона обычно указывает либо на утраченную со временем идентичность (Галиция, Трансильвания, Буковина и др.). либо на какие-то генетические признаки (принадлежность в прошлом к определенным церковным приходам, епархиям, муниципалитетам и т.п.).

- геополитическое понимание региона исходит из пространственной дифференциации различных политических сил и движений, центров «мощи» и «слабости». Такой подход подразумевает, что регион представляет собой группу стран, которые по многим очевидным параметрам больше взаимозависимы друг с другом, чем с иными странами.

- с точки зрения экономического подхода «регион» представляет собой территорию, обладающую четко выраженной специализацией производства и определенной хозяйственной целостностью.

Регион – это исторически эволюционирующее компактное территориальное сообщество, которое включает в себя физическое содержание, социо-экономическую, политическую и культурную среду, а также пространственную структуру, отличную от иных регионов и территориальных единиц, таких как город или нация.

В свою очередь, исследователь Л. Рэмхельд выделяет такие основные признаки региона, как общая (определенная) территория, определенное население, общность истории, общность природных условий, общность решаемых проблем.

В настоящее время предпринимаются попытки дать определение термину «регион», которое отражало бы политическую составляющую данного феномена. В частности, в Декларации о регионализме в Европе понятие «регион» связано с выражением отличительной политической самобытности, которая может принимать самые различные политические формы, отражающие демократическую волю каждого региона принимать ту форму политической организации, которую он сочтет предпочтительной, избирать свое руководство и устанавливать знаки различия своего представительства.

В рамках политической регионалистики будем рассматривать регион как относительно самостоятельную политическую систему с достаточно широкой политической компетенцией, которая охватывает одну или несколько областей (земель, провинций, субъектов федерации и т.п.) одной страны или разных стран или объединение нескольких соседних государств, сохраняющих свою независимость, которые по определенному кругу вопросов имеют общие органы и осуществляют совместные полномочия и характеризуются общей историко-культурной, экономической, политической и иной спецификой.

Регионы способствуют защите общественных отношений от негативных вызовов глобализации и выступают в качестве самостоятельного субъекта международных отношений.

Выделяется три основных таксономических региональных уровня: надгосударственный (региональные группировки), страноведческий и внутригосударственный. По отношению к каждому из них может выделяться субрегиональный и трансграничный уровень. Регионалистика изучает трансформацию геополитического, геоэкономического и социокультурного регионального кода, ведет поиск эффективного геопространства, позволяющего отвечать на внешние и внутренние вызовы, изучает целостные территориальные общности. Она особое внимание уделяет повышению качества жизни территориальных сообществ за счет активного участия регионов в международном разделении труда и использования различных форм трансграничного сотрудничества. Многие развивающиеся страны видят в региональной интеграции попытку противостоять глобальной конкуренции. Однако, как показывает опыт, чем слабее экономическая мощь таких содружеств, тем менее эффективна их регионализация.

По функциональным признакам различается геополитическая, экономическая и культурная регионализация.

Геополитическая регионализация – процесс выделения и создания «больших пространств» (региональных группировок), чья военно-политическая и экономическая мощь может противостоять мировому гегемону.

Экономическая регионализация включает поэтапное формирование в границах региональной группировки зоны свободной торговли, таможенного союза и общего рынка (экономического союза). Зона свободной торговли – территория нескольких государств с ликвидированными тарифными и другими барьерами. Таможенный союз – соглашение стран-участниц о введении наряду с ликвидированными барьерами во внутрирегиональной торговле единых таможенных правил и тарифов для торговли с третьими государствами. Общий рынок – единое экономическое пространство нескольких государств со свободным без ограничений перемещением между странами-участниками объединения.

Культурная регионализация акцентирует внимание на процессе развития культурных регионов (цивилизаций) и субрегионов, отличающихся социокультурными особенностями.

По географическим признакам в современном мире различается европейский (западный), американский и восточный регионализм. Успешно развивается европейский (западный) регионализм основанный на приоритете прав и интересов личности перед правами и интересами любой общности. Американский регионализм, используя западные либеральные ценности, превратил географическую периферию в полюса высоких технологий. Китай и другие азиатские государства демонстрируют модель восточного регионализма, основанного на сочетании поэтапной открытости к мировым рынкам с авторитарной государственной властью.

По иерархическому признаку различаются макрорегиональный, страноведческий (государственный) и субрегиональный уровни:

Макрорегионы относятся к крупнейшим территориальным образованиям, предшествующим глобальному уровню. Примером макрорегиона служит Европейский союз и другие международные региональные группировки.

Государство, оставаясь основным субъектом международных отношений, передает часть функций на более высокий или низкий региональные уровни.

Субрегион – регион на одну таксономическую ступеньку ниже базового (международного или государственного) уровня.

Типы регионов по функциональным признакам (рис. 6):

1) Государства, принадлежащие к одной военно-стратегической системе, обеспечивающей коллективную безопасность, образуют геополитический (геостратегический) регион.

2) Геополитический (конфликтный) регион образуют государства с повышенной конфликтностью, чреватой самыми серьезными последствиями для остального мира.

3) Административный регион – таксономический уровень политико-административного устройства, через который центральная власть осуществляет свою региональную политику.

4) Экономический регион – территория с производственной специализацией в международном (межрайонном) разделении труда.

5) Социокультурный регион – территориальная общность, сформировавшаяся в процессе длительного развития и выработавшая собственный цивилизационный (социокультурный) код.

Тәуелсіздікке қол жеткеннен бастап Қазақстан үшін ұлттық экономика қалыптасуының жаңа кезеңі басталды. Ішкі қаржылық ресурстардың шектеулілігіне байланысты мемлекет үшін инвестицияларды тарту және отандық инвесторладың инвестициялық әрекеттерін активизациялау міндеті басты міндетке айналды. Сол себепті инвестициялық әрекетті басқару мәселесі бүгінгі таңда маңызды әрі өзекті болып табылады.

Инвестициялар – қазақстандық экономика үшін жаңа ұғым. Орталықтанған жоспарлы шаруашылық кезең барысында «капиталдық салым» ұғымы қолданылды, яғни негізгі қорды қолдануға және оның толық жөндеу жұмыстарына кеткен барлық шығындар.

Қазақстан Республикасында және сол сияқты өзге елдерде шаруашылықтың жаңа экономикалық факторларына ауысқаннан бастап кең ауқымды ұғымды – инвестицияларды қолдана бастады. Қазіргі экономикалық теорияда бүгінде Қазақстанда қолданатын инвестициялардың бірқатар анықтамалары бар.

Кешендеу арқылы инвестициларға анықтама берудің бірнеше тәсілін белгілеуге болады:

- инвестициялар – бұл табыс табу мақсатында кәсіпкерлік объектіге немесе өзге де әрекет түріне салынатын ақшалай қаражат, банктік салымдар, пайлар, акциялар және өзге де бағалы қағаздар, технологиялар, машиналар, қондырғылар; лицензиялар, сондай-ақ тауар белгісіне берілетін лицензиялар; несиелер, кез келген мүлік немесе мүліктік құқық, зияткерлік құндылықтар;

- инветициялар – халық шаруашылығы салаларының (мемлекет ішінде немесе шетелде) түрлі кәсіпорындарына ұзақ мерзімге капитал салу;

- инвестициялар – табыс табу мақсатында мемлекет ішінде, сондай-ақ шетелдегі түрлі халық шаруашылығы салаларына мемлекеттің немесе жеке меншік капиталдың ұзақ мерзімге қаражат салуы;

- инвестициялар – табыс табу немесе әлеуметтік немесе экономикалық эффектіге қол жеткізу мақсатында түрлі өндірістік, коммерциялық, әлеуметтік, ғылыми, мәдени немесе өзге де салалардағы бағдарламалар мен жобаларды жүзеге асыру үшін салынатын қаржылық, мүліктік және зияткерлік құндылықтардың жиынтығы.

Қазіргі нарықтық экономикада инвестициялық процестер инновациялық процестермен тығыз байланысты.

Жалпы алғанда, инновациялар – ғылым, техника, технологияларды енгізу арқылы негізгі капиталдың (өндірістік қордың) немесе өндірілетін өнімнің жаңартылуы.

Бұл қоғамдық өндірісті жетілдірудің объективті заңды процесі.

Қазақстан Республикасының заңына сәйкес инвестициялар – табыс табу мақсатында кәсіпкерлік әрекет объектілеріне салынатын мүліктік және зияткерлік құндылықтардың барлық түрі.

Инвестицияларды салудың негізгі салалары:

- жылжымалы және жылжымайтын мүлік және мүліктік құқық; ұстап қалу құқығы және өзге де, импорттық және қайта өңдеусіз сатылымға арналған тауарлардан басқа;

- акциялар және коммерциялық ұйымдарға қатысы бар формалар;

- облигациялар және өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер;

- инвестициялармен байланысты келісімшарттар бойынша қаржылық сомалар, товарлар, қызмет көрсетулер талабы;

- зияткерлік қызметтің нәтижесіне берілетін құқық, сонымен бірге авторлық құқық, патенттер, тауарлық белгілер, технологиялық процестер, өнеркәсіптік үлгілер, ноу-хау, нормативтік-техникалық, архитекторлық, конструкторлық және техникалық жобалық құжаттарға берілетін құқық;

- лицензиялауға негізделінген немесе мемлекеттік органмен өзге формада берілген қызметті жүзеге асыруға берілетін кез келген құқық.

Инвестицияларды жүзеге асыру процесі инвестициялық әрекет деп аталады. Инвестициялық әрекеттің субъектілері болып инвесторлар, тапсырыс берушілер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық әрекет объектісін қолданушылар, сондай-ақ жеткізушілер, заңды тұлғалар және өзге де инвестициялық процестің қатысушылары табылады. Инвестор- инвестициялық қызмет атқаратын жеке немесе заңды тұлға. Инвестициялық әрекеттің құрылымдық элементі болып инвестициялық процесс табылады.

Инвестициялық процесс-ақша ұсынатындарды ұсыныс ұсынатындармен бірге табыстыру механизмі. Бұл процесс инвестициялық салада жүзеге асырылады, оның құрамына төмендегі салалар кіреді:

- ғылыми-техникалық өнім және интелликтуалды потенциал жүзеге асатын капиталды құрылыс саласы;

- қаржы капиталының айналымы саласы (түрлі формдағы ақша, ссудалық және қаржылық міндеттер).

Инветициялық процестің элементтері:

- қаржы институттары;

- қаржы нарығы.

Қаржы институттары- салымдарды қабылдайтын және алынған ақшаны қарызға беретін немесе өзге формаларда инветициялайтын ұйымдар (банктер, зейнеткерлік қорлар, сақтандыру компаниялары).

Қаржы нарығы – келісімшар жасау үшін ақша ұсынатындарды ақша іздейтіндермен табыстыратын механизм (ақша нарығы, капитал нарығы).

Кәсіпорында инвестициялық белсенділікті ынталандыру механизмін жасау үшін барлық проблемаларды ескере отырып, кешенді шаралар өткізу қажет.

Қазіргі уақытта тиімді инвестициялық саясатты қалыптастыруда кәсіпорында инвестициялық әрекетті басқаруды ұйымдастыру мәселесі маңызды роль атқарады. Инвестициялық жобалар жайында дұрыс шешім қабылдау басқарудың күрделі әрі маңызды міндеті болып табылады. Өйткені инвестордың қызығушылықтарына кәсіпорынның экономикалық қызметінің барлық аспектілері кіреді, міндеттің көп факторлы болуы инвестиция жоспарының жасалуына, керекті мәліметтер дайындау үрдісіне ерекше талаптар қояды. Проблеманы шешудің бірден-бір жолы – инвестициялар тарту мақсатында кәсіпорын тиімді бизнес-жоспарды жасап шығаруы тиіс.

Қаржы ағымын басқарудың тиімді механизмінің болмауы салдарынан кәсіпорын табыстың басым бөлігін жоғалтып, дебиттік және несиелік қарызға батады. Бұған жол бермеу үшін нақты бюджеттеуді ұйымдастыру (ақша қаражаты мен қаржы нәтижелерін жоспарлау, есептеу және бақылау технологиясы). Басшылық бір айға, тоқсанға, жылға бюджеттік жоспар құруы тиіс.

Бюджет кәіспорында реттеуші, бағыттаушы және бақылаушы ролін атқаруы тиіс, яғни инвестициялық әрекеттің нақты әрі детальді жоспары болуы керек. Кәсіпорынның негізгі проблемаларының бірі – басқарудың тиімді ұйымдастырылмауы.

Екіншіден, ақша қаражатын басқару кәсіпорынның инветициялық әрекетін басқарудың тиімділігін арттырудың маңызды бағыты болып табылады. Оған ақша қаржаты айналымының уақыт есебі (қаржылық цикл), ақша айналымының анализі, оны балжау, ақша қаражатының оптимальды деңгейін анықтау, бюджеттік ақша қаражатын құрастыру кіруі тиіс. Ақша қаражаты сияқты актив түрлерінің маңыздылығын негізгі үш себеппен анықтауға болады:

- керітартпалық – ақша қаражаты ағымдағы операцияларды орындау үшін пайдалынады, себебі кіріс және шығыс ақша ағымындарының арасында уақыт аралығы бар, сондықтан кәсіпорын есеп шотында бос ақша қаражатын сақтауы тиіс;

- алдын ала сақтандыру – кәсіпорынның әрекеті нақты алдын ала белгіленбеген, сондықтан ақшалай қаражат жоспарланбаған төлемдерді орындау қажет;

- саудагерлік – ақшалай қаражат саудагерлік есеп бойынша қажет, себебі ойламаған жерден пайдалы инвестициялау мүмкіндігі үнемі туындап отыруы мүмкін.

Сондықтан біздің кәсіпорынға екі қарама-қарсы жағдайды ескеру қажет: ағымдағы төлем қабілетін сақтау және артық ақша қаражатын инветициялаудан қосымша табыс алу. Сөйтіп, ақша ресурстарын басқарудың негізгі міндеттерінің бірі олардың ағымдағы орташа қалдықтарын оптимизациялау болып табылады.

Бақылау сұрақтар

---

1. Инвестициялар түсінігі, маңызы және ерекшеліктерін ата?

2. Тауар интервенцияларына не жатады?

3. Сатып алу интервенцияларына анықтама бер.

4. Ауыл шаруашылығындағы нарықтық экономиканы қалай түсінесің.

5. Инвестициялық жобалар жайында дұрыс шешім қабылдау түрін ата?

6. Кәсіпорында инвестициялық белсенділікті ынталандыру жолдарын айтып бер?

7. Қаржы институттарын ата?

8. Инветициялық процестің элементтерін атап бер?

9. Инвестициялық әрекеттің құрылымдық элементіне не жатады?