Павлодар, 2021

Қазақ орфографиясының принциптері


Әліпби

Алфавит – тіл дыбыстарының рет-ретімен орналасқан графикалық таңбалар (әріптер) жүйесі.

Қазақ әліпбиі

Баспа түрі

Әріптердің аты

Баспа түрі

Әріптердің аты

Бас әріп

Кіші әріп

Бас әріп

Кіші әріп

А

а

а

П

п

пы

Ә

ә

ә

Р

р

ыр

Б

б

бы

С

с

сы

В

в

ве

Т

т

ты

Г

г

гі

У

у

ұу

Ғ

ғ

ғы

Ұ

ұ

ұ

Д

д

ды

Ү

ү

ү

Е

е

е

Ф

ф

эф

Ё

ё

йо

Х

х

хы

Ж

ж

жы

Һ

һ

һы

З

з

зы

Ц

ц

це

И

и

ій

Ч

ч

че

Й

й

й

Ш

ш

шы

К

к

кі

Щ

щ

ща

Қ

қ

қы

Ъ

ъ

айыру белгісі

Л

л

ыл

Ы

ы

ы

М

м

мы

І

і

і

Н

н

ны

Ь

ь

жіңішкелік белгісі

Ң

ң

ың

Э

э

э

О

о

о

Ю

ю

йұу

Ө

ө

ө

Я

я

йа

6-жаттығу. Төмендегі сөздерді алфавит ретімен көшіріңіздер.

І. Білім, парасат, үлгі, сана, ынта, шапағат, өнер, қанағат, ой, ес, арман, қиял, еңбек, тәртіп, абырой, әділ, амандық, қасиет, бағбан, махаббат, төзім, әлем, бейбіт, ақыл, дарын, жақсылық, зейін, инабат, оқу, өнеге, әрекет, дәурен, өсиет, рақым, ғылым, бостандық, сенім, табандылық, ұлағат, береке, ғибрат, дана, үздік, қабілет, шәкірт, өмір, шыдамдылық, ықылас, мейірбан, бақыт, ажуа, кемеңгер, ілім.

ІІ. Әдепті, ержүрек, бүйрек, ұстаз, дастарқан, қазақ, мағлұмат, ибалы, ақкөңіл, баспана, әсемпаз, кішіпейіл, қадірлі, адалдық, ғалам, намысқой, байсалды, хабар, шаңырақ, ұғымтал, зиялы, тіршілік, сіңлі, қоғам, халық, ағайын, алтыбақан, балахана, тұлға, жамандық, ізбасар.

7-жаттығу. Төмендегі сөздерді алфавит ретімен көшіріп, лингвистикалық түсіндірме сөздіктен анықтамаларымен танысыңыздар.

Абзац, литота, бастауыш, толықтауыш, элизия, сөйлем, жалғау, негіз, түбір, фонема, полисемия, лексика, дисфемизм, метафора, омоним, морфема, акустика, апокопа, әріп, бунақ, гипербола, диэреза, екпін, жазу, инверсия, көсемше, қиысу, мақал, анықтауыш, мәтел, диалект, монолог, эпифора, неологизм, одағай, антоним, орфография, пауза, баяндауыш, плеоназм, антитеза, графема, анлаут, редукция, семантика, буын, есімше, мағына, сөздік, етістік, жұрнақ, графика, стиль, табу, деривация, қабысу, термин, есімдік, дыбыс, матасу, ассонанс, фраза, шылау, синоним, эвфемизм, грамматика, ономастика, протеза, диалог, эпентеза, меңгеру, орфоэпия, метонимия, жаргон, этимология.

8-жаттығу. Төмендегі ақын-жазушылардың фамилияларын әліпби ретіне түсіріп, шығармаларын тауып көшіріңіздер.

Үлгі: Ж.Аймауытов «Қартқожа», М.Әуезов «Абай жолы», ...

С.Сейфуллин, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Б.Майлин, І.Жансүгіров, С.Мұқанов, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, Ә.Кекілбаев, М.Мағауин, І.Есенберлин, Х.Есенжанов, Ғ.Мұстафин, Қ.Исабаев, Б.Момышұлы, С.Жүнісов, Д.Әбілев, С.Торайғыров, Т.Ахтанов, Н.Ғабдуллин, Ш.Мұртаза, С.Мұратбеков, Т.Әлімқұлов, А.Құнанбаев, Қ.Мырзалиев, Д.Исабеков, Ә.Тәжібаев, Ә.Нұрпейісов, Ә.Әбішев, М.Дулатов, С.Көбеев, М.Мақатаев, М.Шаханов, Ф.Оңғарсынова, Т.Айбергенов, Ж.Молдағалиев, С.Шаймерденов, Т.Молдағалиев, М.Әлімбаев, С.Иманасов, Х.Ерғалиев, Ғ.Қайырбеков, Ә.Сәрсенбаев, Ш.Құдайбердиев, Ш.Айтматов, Қ.Аманжолов, Ж.Жабаев, И.Байзақов.

Шығармалар: «Райымбек, Райымбек», «Қарағанды», «Қартқожа», «Ақан сері», «Қан мен тер», «Ақ кеме», «Москва үшін шайқас», «Найзағай», «Масығұт», «Ақын өлімі туралы аңыз», «Қаһарлы күндер», «Батыр Баян», «Баянауыл баурайында», «Ұлпан», «Маралдым», «Ақ Жайық», «Аласапыран», «Замана екпіні», «Абай жолы», «Құралай сұлу», «Жігер», «Бақытсыз Жамал», «Құрманғазы», «Қалың мал», «Кім жазықты?», «Инеш», «Бір тойым бар», «Жабайы алма», «Көшпенділер», «Қызыл жебе», «Өтеген батыр», «Құлагер», «Бел-белес», «Шоң би», «Сүйекші», «Аңыздың ақыры», «Дала қоңырауы», «Қалқаман – Мамыр», «Қазақтарды шетелдіктерге таныстыру», «Шұғаның белгісі», «Мен қазақпын», «Украина қызына», «Ботагөз», «Оюлар», «Ақша бұлт», «Көкшетау», «Майра», «Отырар дастаны».