Құрмалас сөйлемдерге байланысты қойылатын сызықша
|
Құрмалас сөйлемдерге байланысты қойылатын сызықша |
|||
|
Жалғаулықсыз қарсылықты, түсіндірмелі салалас құрамындағы жай сөйлемдер арасына үтір мен сызықшаның қойылады |
Салаласқа енген жай сөйлемдегі іс шұғыл түрде өткен болса, не біріндегі іске екіншісіндегі қарама-қарсы қойылып айтылса, арасына сызықша қойылады |
Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемдердің баяндауышы сонша, сондай, сол, мынау, себебі сөздерімен аяқталса, олардан соң сызықша қойылады |
Шартты бағыныңқылы сабақтастың баяндауышы шартты райдан жасалып, бағыныңқы сөйлемге мән бере айтылса, одан кейін сызықшы қойылады |
|
Оларда пасықтық бар, – адамдық жоқ; қараңғы жауыздық бар, – жарқын жүз жоқ. |
Ти десем – тимейді, тиме десем – тиеді. |
Оның қорыққандығы сондай – не айтып, не қойғанын білген жоқ. |
Қой өлсе – қозы қалады, келер жылы өзі болады. |
244-жаттығу. Құрмалас сөйлемнің тиісті тыныс белгілерін қойып, көшіріп жазыңыздар. Қойылу себебін ережемен дәлелдеңіздер.
1) Күн ашыла беріп еді тағы бір кесапат кез келе кетті мұздақ қата бастады. 2) Кеш батса қойға соқпақ табылады. 3) Ит үреді керуен көшеді. 4) Кім еңбек етсе сол тоқ. 5) Адал еңбек аздырмас арамдық бойды жаздырмас. 6) Тату болсаң балдай бол ащы болсаң тұздай бол. 7) Айырылсаң азарсың қосылсаң озарсың. 8) Гүл өссе жердің көркі қыз өссе елдің көркі. 9) Үйде шешен дауда жоқ үйде батыр жауда жоқ. 10) Келіннің үш күйеуі болады алғашқы күйеуі алтын елі екінші күйеуі ар-намысы соңғы күйеуі алған жары. 11) Жүзінде қайғы да жоқ қасірет те жоқ қорқыныш қана бар. 12) Қараңғы түнде елден адасқан адам алыстан жылт еткен от ұшқынын көзі шалғанда қандай қуанады Қартқожаға да бүгін қараңғы елдің ішінде «оқу» деген нәрсенің жарық сәулесі жылт еткендей болды. 13) Кейін ол әртүрлі әуенді көп естіді көңілдісін де мұңлысын да ұзағын да келтесін де сөзі барын да сөзі жоғын да талай-талай естіді. 14) Жүріс-тұрысына бет құбылысына қол сермесіне көз ілеспейді бір минутте жүз құбылады.
245-жаттығу. Көркем шығармалардан құрмалас сөйлемдердің ішінде қойылатын тыныс белгілерінің әр түріне үш мысалдан тауып, кестені толтырыңыздар.
|
Құрмалас сөйлемнің ішінде қойылатын тыныс белгілер |
||||
|
үтір |
қос нүкте |
нүктелі үтір |
сызықша |
үтір мен сызықша |
|
|
|
|
|
|
246-жаттығу. Құрмалас сөйлемнің тиісті тыныс белгілерін қойып, көшіріп жазыңыздар. Қойылу себебін ережемен дәлелдеңіздер.
1) Ағайынды бұл үшеуінің жас мөлшерлері бір-біріне жақын Балтабек жиырма алтыда Темірбек жиырма төртте Кенжетай жиырма екіде. 2) Оның мінезі де ақжарқын еді өтірікті көлгірлікті екі жүзділікті білмейтін ойына келген сөздерін айтып салатын іске шебер сөзге алғыр уәдеге берік досқа мейірімді әр уақыт шындықты ғана сүйетін ар-ұяты таза намысқой адам еді. 3) Шөкенді мен құшақтап сүйіп жатырмын өйткені ол менен жеті жас кіші және жақсы көретін інім. 4) Суық киіз үйде не таза жуынуға болмайды не таза тамақ жеуге болмайды. 5) Не сөйлеуге тілің жоқ не сөз ұғар білім жоқ. 6) Кезек-кезек шелекті не машинамен айналдырып шығарады да не атпен тартып шығарады. 7) Шолпы тағы бір сылдыр еткенде жер бауырлай ілгерілей түсіп еді жаппадан біреу тұрып жатқан сияқтанды. 8) Ыбыраш ауыл кедейлерінің басын қосып артель болу туралы сөз қозғап еді жиналған жұрт мұның сөзіне құлақ қоюдың орнына өзін тәлкек қылды. 9) Менің түк ұқпай тұрғаным саған бала керек болса Жұмекенге керек емес пе? 10) Сонша жылдан бері тұс-тұстан науалап құйылған ен байлықты аясын ба осында әнеу күннен бері әлденеше ту бие ту сиыр көп-көп қойлар сойылып соны пісіруге қала мен қырдың бармағынан бал тамған небір шебер аспаздары келіп орнағанына да едәуір уақыт болған.
247-жаттығу. Көркем әдебиеттен кестеге қажетті мысалдарды тауып жазыңыздар.
|
Түсіндірмелі салалас құрамындағы жай сөйлемдер арасына қойылған үтір мен сызықша |
Жалғаулықсыз ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемдердегі сызықша |
Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемдердің баяндауышы сонша, сондай, сол, мынау сөздерімен аяқталғанда қойылған сызықша |
Шартты бағыныңқылы сабақтастың баяндауышы шартты райдан жасалғанда қойылатын сызықша |
|
|
|
|
|