Жоспарлау кез келген кәсіпкерлік қызметтің қағидасы болып саналады. Сондықтан да кәсіпорындар әр түрлі бизнес-жоспарлар құра алады – қолданыстағы немесе жоспардағы өндіріске, нақтылы инвестициялық жобаға және тағы басқаларына.

Инвестициялық жоба бизнес-жоспары нақты құрылымдық құжат болып саналады, бұл құжатта инвестициялық жобаның тіршілік қабілеті, тиімділігі және жағымдылығы, оның бағыттылығы, табыстықтың сандық және сапалық көрсеткіштері дәлелденеді. Бизнес-жоспарда коммерциялық кәсіпорынның негізгі көріністері сипатталады, жоба тап болатын мәселелер талданады, көзделген инвестициялық жобаны жүзеге асыру арқылы мәселелерді шешу мүмкіндіктері дәлелденеді. Инвестициялық жобаның бизнес-жоспары өндірісті дамытудың мүмкіндіктері туралы дұрыс көрінісін береді, оның нарыққа жаңа тауар өткізуі, бағалар, кәсіпорын қызметінің негізгі қаржылық-экономикалық нәтижелері туралы дұрыс көрінісін береді, қауіп-қатер аймағын анықтайды және олардың азайту жолдарын ұсынады [17].

Бизнес-жоспарды құру дайындығында негізгі ұсыныстар – қысқалық, яғни, жоспар бөлімдері бойынша ең басты және маңызды заттарды баяндау, берілген құжат мақмұнын түсіну мен меңгеруде қол жетімділігі.

Бизнес-жоспар инвестициялық жоба қатысушыларының толық мәлімденуін қамтамасыз ету керек және бизнес-жоспар материалдарының дұрыстығын қамтамасыз ету қажет.

Инвестициялық жобаның бизнес-жоспарын құруда келесі принциптерге жүгінеді:

• кіріс және шығыс мәліметтерінің дұрыстығы мен сенімділігі;
• жүзеге асыруда жобаның барлық ффазалары мен кезеңінде дәйекті шешім қабылдау үшін шығыс және аралықты мәліметтер параметрлерінің қажеттілігі мен жеткіліктілігі;
• инвестициялық жобаны жүзеге асыруда нәтижелер және үрдіске шарттар мен факторлардың барлық ықпалдар қарастырылуының жиынтықтылығы мен жүйелілігі;
• мүмкіндігінше бизнес-жоспар қысқалылығы. Әсіресе бизнес-жоспардың бастапқы бөлімін шамадан артық арттыру ұсынылмайды;
• жалпы және нақтылы емес тұжырымдамалардың болмауы, талданып отырған жобаның жағымды, нақтылы, күмәнсіз басылымдықтарын ерекшелеу;
• инвестициялық жоба бойынша қабылданған шешімдерге ықпалын тигізетін шығыс және басқа мәліметтердің әсеңкірленбегені және бұрмаланбауы.

Бизнес-жоспар негізгі үш мақсатқа қызмет етеді:

• инвесторларға берілген инвестициялық жобаға қаражат салып салмау сұрағына жауап береді;
• жобаны жүзеге асыруда орын алатын тұлғалар үшін мәліметтер көзі болып табылады;
• банк кредит беру шешімін қабылдау алдында қарыз алушы бизнесі жайлы және кредит алғаннан кейін оның дамуы туралы толық мәлімет алады.

Бизнес-жоспар кәсіпкерге келесі негізгі мәселелерді шешуге көмектеседі:

• инвестициялық жобаны жоспарлаған кәсіпорынның мақсаттарын нақтылап құру,нақтылы сандық көрсеткіштерді және іске асыру мерзімдерін анықтауда көмектеседі;
• қойылған мақсаттараға жетуді ұамтамасыз ететін өзаратұйықталған өндірістік, маркетингтік және ұйымдастыру бағдарламаларын құру;
• инвестициялық жобаны қаржыландырудың қажетті көлемін аныөтау және қаржыландыру көздерін іздеу;
• инвестициялық жобаны жүзеге асыруда кездесетін және тап болатын қиыншылықтар мен мәселелер;
• инвестициялық жобаны жүзеге асыру үрдісінде туындауы мүмкін бөгеттерді анықтау және жағдайлардың өсіп дамудың әр түрлі нұсқаларын болжау, олардың алдын алу үшін нұсқалар дайындау;
• инвестициялық жобаны жүзеге асыру үрдісін бақылау жүйесі;
• инвесторларды қатыстыру үшін толық, мағынасы ашылған түсіндірілген дәлелдер дайындау [17].

Бизнес-жоспар кәсіпкерге келесі сұрақтарға жауап береді:

• қандай өнім түрі немесе отандық және шетелдік нарыққа шығу үшін қандай істі бастауға таңдауды;
• ұсынылған тауарғанемесе қазметке нарықтық сұранымын және оның өзгеруін;
• бизнес-жобаны ұйымдастыру үшін қандай ресурстар және қаражаттар қажет және қандай мөлшер мен көлемде қажеттілігін;
• қажетті ресурстар бағасын және оларды сенімді тапсырушылардан табу;
• өндірісті ұйымдастыруға және өнім мен қызметтерді сай нарықтарда жүзеге асыруға кететін шығындар қаншалықты болатынын;
• берілген өнімге нарықтық бағанын орнатылуы және бәсекелестердің оған тигізетін әсері;
• жалпы табыс көлемі және оларды бизнес-жоба қатысушылары арасында бөлу;
• өндірістің тиімділік көрсеткіштері және оларды қалай арттыру амал-тәсілдері.

Дұрыс құрылған бизнес-жоспар соңғы шешімде, берілген жобаға қаражат салу керек па, және шығындар мен күш, үміт ақталады ма деген сұрақтарға жауап береді. Ол келешектегі мәселелер мен қиындықтарды анықтап оларды шешу жолдарын табуға көмектеседі. Бизнес-жоспар банкирлер мен инвесторларға жолданады, сонымен қатар өз міндеттері мен жауапкершілігін ұқыптап ұғынуды қажет ететін кәсіпорын жұмыскерлеріне, және ең бастысы өз ойларын тианақты талдап, оларды ақылға салып және іске асыру мүмкіншіліктерін сынауды қалайтын кәсіпкердің өзіне және менеджерлерге жолданады. Әлемдік тәжірибе бойынша өндірістік және коммерциялық қызметті бизнес-жоспарсыз басауға болмайды деп саналады.

Бизнес-жоспар құрылымы жеткілікті күрделі құжат. Ол өзіне инвестициялық жобаны жүзеге асыруды жоспарлаған компания сипаттамасын, оның әлеуеттік мүмкіндіктерін, фирма дамуының нақтылы мәліметтерін береді. Бизнес-жоспар құрылымы нормативті құжаттармен регламенттелмеген және жоба ауқымы мен оның қызмет саласына байланысты. Бизнес-жоспарды құрудың бірнеше әдістері бар, дегенмен, олардың негізгі бөлімдерінің құрамы өзгеріссіз болып қалады деп айтуға болады: қысқаша мазмұн (резюме), сала сипаттамасы, компания сипаттамасы мен оның шығаратын өніс (қызмет) сипаттамасы, нарықты зерттеу және талдау, маркетинг жоспарлары, өндірістік және қаражаттық жоспар, сонымен қоса мүмкін қауіп-қатер мен сақтандыру.

Құрастыру әдістемесі мен инвестициялық жобаның бизнес-жоспарының үлгі құрылымының негізгі бөлімдерін қарастырайық.

Бизнес-жоспарнегізгі инвесторлар және бизнес серіктестер талаптарына сай рәсімделген болу керек. Бизнес-жоспар бірнеше міндетті бөлімдерден тұру керек, олардың мазмұнындағы мәліметтер нақты, дұрыс болу қажет, бұл бөлімдерге құжаттар мен есептеулер негізделеді. Инвестицияларды алуға қай фирма үміткер (заңды капитал мөлшері, берілген салада жұмыс тәжірибесі, ұсынылған инвестициялар мөлшері, кепіл болуы мен кредитті қайтару кепілі және басқалары) екеніне маіызды көңіл аударылады. Бизнес-жоспарды жазу үшін көп мөлшерде ақпараттық материал жиналуы қажет, олардың едәуір бөлігі бизнес-жоспардың соңғы ресми нұсқасына енбеуі де мүмкін. Дегенмен, бизнес-жоспарға жұмыс материалдары енгізіледі (мінездеме, ой-пікір құрастырылымы, есептеулер және тағы басқалары), олар жұмыс үрдісінде қолданылады және бизнес-жоспарды жаңарту үрдісінде қолданылады.

Бизнес-жоспардың негізгі бөлімдеріне жатады:

• бизнес-жоспардың негізгі беті – компания атауын, оның заңды және фактілі мекен-жайы, телефон, факс, e-mail және сайт мекенжайы (бар болса), компания иелерінің атаулары мен толық реквизиттері, жоба атауы мен мәні (өте қысқа – бір сөйлеммен), жобаны орындаушы тұлғалар жайлы мәлімет және оны құру күні туралы мәлімметтерден тұрады;
• жоба резюмесі – негізгі ережелер, мағынасы, жобадан «сығынды», оның негізгі түйінді қорытындылары. Резюме мақсаты – инвесторды қызықтыру және оны бизнес-жоспарды толығымен меңгеруіне итермелеу. Бизнес-жоспардағы резюме көлемі әдетте, екі–үш беттен тұрады, ол қарапайым түсінікті сөздермен жазылады, терминдер қолданылмайды. Резюме инвесторға тиімділік пен берілген жобаға салынатын қаражаттың өтімділігңн көрсету керек;
• инветициялық жоба компания-авторы мінездемесі – ол берілген инветициялық жобаны ұсынған компания туралы негізгі мәліметтерден тұрады, оның толық реквизиттері, құрылтайшысы туралы мәлімет пен олардың реквизиттері, компания мақсаттары мен міндеттері, жетекшілер туралы мәлімет, компания жетістіктері, компания тарихы, ұйымдастырылымдық құрылысы, негізгі өнімдері мен нарықта алатын орны;
• өнім немесе қызмет сипаттамасы – өнім немесе қызмет мәліметтерден, оныі негізгі мінездемелері, негізгі қажеттіліктері, өнім тұтынушылық қасиеттері, ұқсас тауардан ерекшеліктері, патент пен лицензия туралы мағлұматтардан тұрады;
• маркетингтік талдау – нарықтағы тауарлар туралы мағлұматтар, бәсекелестердің өнімі, бәсекелестердің өнімінен ерекшеліктері мен сипаттамаларын салыстыру туралы мағлұматтар және олардың реквизиттері, бәсекелестер атауы, бәсекелестердің өнімі туралы бағалар, олардың стратегиясы, бәсекелестердің өнімдірінің нарықтағы орны.

Маркетингтік талдау –бизнес-жоспар құруда ең бірінші және маңызды кезең. Маркетингтік талдаудың ең маңызды бөлімі өнім сұраныстарының нарықтағы көлемін анықтау,  бәсекелестердің нарықтағы орны, сатып алушы мен тұтынушылардың өнімді сатып алуға уәждеме.

Бизнес-жоспардың берілген бөлімінің негізгі мақсаты келсі сұрақтарға жауап беру – нарық қай және қаншалықты көлемде өнімді сұрайды, қандай бағаға және нелктен сатып алушылар бұл өнімді таңдайды. Бөл бөлімде саланың даму және жағдайынын талдауы келтіріледі, орташа табыстылық және сала кәсіпорынының өндірістік көлемі, бәсекелестіктің даму деңгейі және нарыққа кіру үшін бөгеттер туындауы;

• өнімді жылжыту стратегиясы – нарықтық тауашаны анықтау, яғни, әрбір тұтынушылар тобына ұандай тауар қажетті екенін, тұтынушылардың сандық және сапалық талдауы, орналасу жері, таар мен қызметті қандай жолмен және қандай өткізу арнасымен тауарды тұтынушыларға жеткізу керектігін зерттеу. Өнімді немесе қызметті жарнамалау стратегиясы, маркетинге шығындар, баға құру, сатып алушылармен жұмыс жасау саясаты туралы мағлұматтардан тұрады;
• бизнес-жоспардың бұл бөлімі оның ең әлсіз жері болып саналады және жеткіліксіз орындалған болуы мүмкін, әсіресе егер бизнес-жоспарды тәжірибесі аз әзірлеуші орындаған болса;
• өндіріс жоспары – егер өндірістік кәсіпорын болса, бизнес-жоспардың берілген бөлімі таңдалған өндірістік технологиясы туралы мәлімет береді, оны таідау себебі, кәсіпорынның негізгі технологиялық үрдістер сипаттамасы, жұмыс сызбасы, жабдықтарды орналастыру туралы бөлім. Егер қайта құру немесе құрылыс жорамалданатын болса, техникалық шешімдер сипаттамасы, олардың техника-экономикалық дәлелі және есептеулері, қайта құру немесе құрылыс шығындарының есептемелеру.

Бөлімде өнімді шығаруға материалдар мен шикізатқа қажеттілік есептемелері келтіріледі, оларды сатып алу шығындары, бағалар қарқындылығы, тапсырушы талдауы, жабдықтарды қызмет көрсету мен ағымды жөндеу шығындары. Егер өндіріс ерекшелігі оны қажет етпесе лицензия мен басқа рұқсаттамалар және еңбек қауіпсіздік талаптары келісімдерін қажеттіліктері туралы ақпарат баяндалады.

Егер сауда немесе қызмет көрсету кәсіпорынының инвестициялық жобасы қарастырылса, бизнес-жоспардың бұл бөлімі толығырақ орындалады. Ол өзіне тапсырушылар туралы ақпартаттың едәуір бөлігін,белгілі тауар мен олардың тобының сұранысын, сатып алу әдістері, қоймалық және сауда орындары, олардың географиялық орналасуы және әрбір сату нүктесінде тауар сұранысы туралы мәліметтерден тұрады. Сонымен қатар жеткізушілер және олардың қысқаша сипаттамасы берілген, олардың орналасқан жері туралы ақпарат береді және мәліметтерін қамтамасыз етеді.

Егер ғимараттың немесе сервистік компания болса, олардың сипаттамалары және қасиеттері берілген, мердігерлермен туралы ақпарат ретінде танылады;

• қызметкерлері бойынша жоспар - бизнес-жоспарды осы бөлімде штаттық талаптарға, оның саны мен біліктілігі, қызметкерлердің әрбір лауазымына еңбек нарығын талдау, кадрларды еңбек шығындары мен әлеуметтік қамсыздандыру ынталандыру және оқыту берілген бағалаулар туралы ақпарат береді;
• ұйымдастырушылық құрылым және басқару – кәсіпорын басқарудың ұйымдық құрылымды, бизнес бірліктердің саны мен сапасы туралы ақпарат, оның біліктілігі қойылатын талаптарды, еңбек шығындарының, әлеуметтік қамсыздандыру және басқару персоналы үшін ынталандыру есептеу бар.

Қайта ұйымдастырылған жағдайда, немесе жаңадан құрылған кәсіпорын жағдайында, оның негізгі акционерлер немесе болжамды, олардық реквизиттері, шешім қабылдау және басқару принциптерін капиталындағы өз үлесін егжей иелену туралы ақпарат және басқару принциптері;

• қаржылық жоспар – практикалық тұрғыдан бизнес жоспардың ең қызықты бөлігі. Ол қандай қаржы ресурстарын және инвестициялық жобаны іске асыру, сондай-ақ берілген кіріс мәліметтер мен адалдық маркетингтік зерттеу нәтижелерін жобаны әсері үшін қажетті уақыт кезеңдерді көрсетеді. Қаржы жоспарында инвестициялық жобаны іске асыру және түсімдері мен төлемдерінің кірістер мен шығыстар жоспарының, компанияның шоғырландырылған баланста, үзіліс тіпті мен қаржыландыру стратегиясын жетіп кестесіне (қаражат және олардың пайдалану көздері) жоспарын кәсіпорынның барлық ақша ағындарын талдау керек;
• тәуекелдерді бағалау және сақтандыру – бизнес-жоспарды осы бөлімде әлеуетті жобаның тәуекелдер мен олардың сипаттамаларын сипаттайды, және оларды азайту үшін стратегиясын қамтамасыз етеді;
• бизнес жоспар қосымшалары оның негізінде құжат бизнес-жоспар жасалды: ғылыми-зерттеу, деректерді, техникалық сипаттамалары мен өнімдердің, бәсекелестер және олардың өнімдерін тегжейлі ерекшеліктер, жарнамалық материалдардың көшiрмелерiн, бағасы тізімдер, каталогтар, клиенттердің хаттар толық сипаттау маркетинг мен клиенттер, келісім-шарттар, жоба жетекшілері жиынтық және бизнес бірлік, сараптамалық қорытындылар және басқа да құжаттар.

Инвестициялар сипаты мен ерекшелігі жиі кәсіпорынның инвестициялық жобаларды басқару белгілі бір мүмкіндіктерін анықтау [4].

Инвестицияларды басқару қағидалары мен компания өзінің инвестициялық мақсаттарына жетуді қамтамасыз етуге бағытталған ең тиімді инвестициялық жобаларды дайындау, бағалау және іске асыру әдістерін жүйесі болып табылады.

Жобаларды басқару (Project Management) – ақша, еңбек, материалдар, энергетика, ғарыш, ақ оның өмірлік циклінің бойы кез келген түрдегі инвестициялық жобасын әзірлеу және іске асыру барлық іске асыру қазіргі заманғы жүйесі әдістемесі, орындалған жұмыстың саны арасындағы тепе- өз міндеттерін тиімді қол жеткізуді қамтамасыз ету, ресурстармен (ақша, еңбек, материалдар, қуат, кеңістік және таңы басқалары), уақытты және тәуекел, сапамен мақсаттарға жету.

Жобаларды басқарудың замануи әдістері негізінде АҚШ XX ғасырдың 50-ші жылдар соғына қарай әзірленген желілі жоспарлау мен жұмыстарды құрамдастыру әдістері жатыр.

Инвестициялық жобаны басқаруда негізгі мақсатқа жету үрдісінде келесі тапсырмалар орындалады:

а) байланысты инвестициялық қызметті тиімді ұйымдастыру үшін компанияның экономикалық дамуының жоғары қарқындылығын қамтамасыз ету;

б) инвестициялық қызметтен түсетін пайданы барынша қамтамасыз ету;

в) инвестициялық тәуекелдерді азайтуды қамтамасыз ету;

г) кәсіпорынның қаржылық тұрақтылықты және ағымдағы операциялар бойынша компанияның төлем қабілеттілігі төмендеуіне әкелуі мүмкін ірі көлемде және ұзақ мерзімді қаржы ресурстарын, бұруға байланысты инвестициялық қызметті жүзеге асыру процесінде компанияның, төлем қабілеттілігін қол жеткізу;

д) кәсіпорынға келесі артықшылықтар жасайтын инвестициялық жобаны іске асыруды жеделдету жолдарын табу:

1) оның экономикалық және ғылыми-технологиялық дамуын жеделдету;

2) коммерциялық, табыс және амортизация түрінде қосымша ақша қозғалысы қарқындылығын қалыптастыру;

3) кредиттік ресурстарды қолдану мерзімін қысқарту, ол инвесторға кредит берушілерге пайыздық мөлшерде үнемдеуге мүмкіндік береді;

4) инвестициялық қауіп-қатер, тәуекелдерді төмендету.

Инвестициялық жобаларды басқару үрдісіндебірнеше негізгі әдістерді пайдаланып отырыды [3].

Біріншіден, бұл операцияларды зерттеу модельдерін, атап айтқанда, корреляциялық және регрессиялық талдау, математикалық модельдеу және программала, сараптама әдісі негізделген математикалық әдістер болып табылады және т.б. Математикалық үлгіер бізге жобаның түрлі маңызды көрсеткіштерін табуға мүмкіндік береді . Бір жобаны басқару, сонымен қатар, әр түрлі ақпараттық және оңтайландыру үлгілерін бірқатар пайдалануға болады. Жобаны басқару және дұрыс шешімдер үшін сенімді ақпаратқа қол жетімділікті қамтамасыз етеді, міндеттерменмодельдер түрі анықталады.

Екінші санат – олардың логикалық реттілігі қарым-қатынасы мен өзара консистенция жұмыстарының нақты жиынтығы, графикалық ұсыну желілік жоспарлау және басқару әдісі.Бұл әдістің ерекшелігі компьютерлер мен математикалық құралдарын кеңінен пайдалану болып табылады. Бұл мүмкіншежобаның ең төменгі ұзақтылығын анықтауға мүмкіндік береді және жобалау жұмыстары өнімділігін оңтайландыру жоспарлап отыр.Бір мезгілде дерлік және тәуелсіз дамыған сыни жолы тәсілі мен PERT жоспарларын бағалау және қайта қарау әдістеріне негізделеді.

Дағдарысты әдісі жолы (ДӘЖ) (critical path method, CPM), мүмкін кестелерін есептеу желісінің сипатталған логикалық құрылымының негiзiнде, жұмыстарды орындау, сондай-ақ әрбір тапсырманың ұзындығы бағалайды, жобаның сын жолын анықтауға мүмкіндік береді.

Сыни жол деп желіде ұзақтылы бойынша максималды толық жолды айтады. Бұл жолда орындалатын жұмыстар, сондай-ақ, дағдарысты деп аталады. Осылайша ұзақтылығы, жалпы жобаның ұзақ кезеңдер үшін негізгі кристалды ең төменгі жалпы ұзақтылығын анықтайды.

Бүкіл жобаны іске асыру ұзақтығы сыни жолында міндеттерді ұзақтығын азайту арқылы азайтуға болады. Тиісінше, сыни жолы міндеттерді қандай да бір кідіріс жобаның ұзақтығы ұлғайтуға әкеп соғады.

Сыни жолдары тұжырымдамасы сыни жұмыс орындарын туралы,менеджер назарының қойырлығынқамтамасыз етеді. Алайда, сыни жолдары әдісінің басты артықшылығы сыни жолында тапсырмаларды орындау шарттарын тиімді мүмкіндігі болып табылады.

Бұл әдіс ірі кешендерді жұмыстарын, жоспарлы-сызбаларын «Дюпон» зауыт фирмасының жаңарту құрастыру үшін 1956 жылы әзірленген.

Жоспарлары PERT (Бағдарлама және бағалау әдісі) бағалау және қайта қарау әдісі – атап айтқанда, жоба үшін қажетті міндеттерді талдау әдісі, әрбір тапсырманы орындау үшін қажетті уақыт талдау, сондай-ақ жобаны жүзеге асыру үшін қажетті ең аз уақыт айқындау болып табылады.

PERT техникасы 1958 жылы консалтингтік фирма «Буз, Ален и Гамильтон» мен «Локхид» одағымен бірлесіп, АҚШ  Қорғаныс Министрлігі құрамында АҚШ әскери теңіз флотының арнайы жобалары бөлімшелері тапсырысы бойынша әзірленеген, ол «Поларис» (Polaris) зымырандық жүйені құру жобасы үшін орындалған.

PERT ірі және күрделі жобаларды қағаз жүзінде және тағайындау туралы жоспарлау жеңілдету үшін негізінен әзірленді. PERT өте ауқымд, бір-рет, кешенді емес күнделікті жобалар үшін арналған. Технология мүмкіндік дәл бөлшектерді білімі мен оның құрамдас барлық үшін қажетті уақыт жоқ жоба кестесін әзірлеу үшін қабылда, белгісіздік болуын көздейді.

Pert ең танымал бөлігі – желілік диаграммалар жұмыс және іс-шаралардың қарым-қатынас болып табылады: көрсеткіштер (желі графика) бойынша жұмыстарды, сондай-ақ Гант диаграмма диаграммалар, учаскелерде жұмысымен сызбалар.

Желілі диаграмма  (желі, графасы, PERT-диаграмма) – жоба жұмыстарының сызбалық көрінісі. Жобаны жоспарлау және басқаруда, мерзімді іс-шаралар мен олардың арасындағы тәуелділіктерді орнату үшін жобаның кезеңдері толық спектрін желісі жатады.

Желі диаграммалары жұмыс істеуге байланысты жұмыстар арасындағы қатынастарды білдіретін желілерін тиісті шыңдары жиынтығы ретінде графикалық түрде желілік моделін көрсетеді. Бұл диаграмма, желі шыңы, түрі жұмысты немесе артықшылық сызбасы деп аталатын, осы уақытқа дейін желі ең көп таралған болып саналады.

Тәжірибеде аз таралған болып табылатын желілік шыңы, түрі іс-шара, деп аталатын желілік диаграмма тағы бір түрі бар. Бұл тәсіл өз кезегінде жұмысқа басталу және аяқталу көрсетеді екі оқиғаларға, арасындағы желісі ретінде жұмыс пайда болады. PERT – диаграммалары диаграмманың осы түріне мысал ретінде болып табылады. Екі көзқарастар арасындағы жалпы айырмашылық желі шамалы өкілдігі болғанымен, желі шыңы, түрі, іс-шараның шығармалары арасында неғұрлым күрделі қарым-қатынастарды білдіретін өте қиын болуы мүмкін, және бұл осы түріне сирек пайдалану туындауы мүмкін.

Желілік диаграмма осы құрал бизнес-үрдістерді модельдеу үшін қолданылатын мағынада блок диаграмма емес. Блок схема негізгі айырмашылығы желілік диаграмма модельдері қарапайым жұмыс арасындағы өзара логикалық болып табылады. Бұл кіру және шығу процестерді көрсетеді емес, және қайталанатын цикл немесе ілмектерге мүмкіндік бермейді.

Гант диаграммасы – жобаның мақсаты басталу және аяқталу мерзімдері, кідірістер және мүмкін басқа да мерзімі параметрлері сипатталады ұзақ уақыт ұзындығы, ұсынылған онда көлденең сызықты диаграмма.

Желілік модельдер көрнекі нысаны жобаларды іске асыруға пікірлердің бүкіл үрдісін сипаттауға мүмкіндік береді және сызбалы аналитикалық болып табылады. Олар таңдалған ресурстарға шектеуілігін ескере отырып, басқаша айтқанда сыни жолын тауып, уақыт жұмыстарды кестесін оңтайландыру көмектеседі, сонымен қатар, оның барлық күрделілігі мен серпінді болуымен олар өте құнды және маңызды болып табылады.

Жобаны басқару ұйымдық құрылымы. Инвестициялық жобаны іске асыру табысты негізінен жобасына енгізілген барлық жұмыстарды уақтылы және сапалы орындау бағытталған кешенді іс-шараларды дайындауға арналған ұйымдық басқару құрылымы деп анықталады. Әдетте, барлық жағдайларда қолайлы, инвестициялық жобалар, инвестиция құрылымында және жеке фазалардың мазмұны бойынша әр түрлі, сондықтан ешқандай басқару құрылымы болмайды және кез келген жағдайда қолдануға болады [4].

Ұйымдастыру құрылымы, жобаларды басұару жүйесіне кіретін, олардың өзара және бағынышты үкімет түрлі деңгейдегі реттелген жиынтығы,жобаларды басқару жүйесінің бөлігі. Ұйымдық құрылымы, мақсаттары уақтылы қол жеткізу үшін шешімдерді және жалпы үйлестіру жедел басқару үшін өте маңызды болып табылады.

Ұйымдастырушылық бақылау құрылымдарын желілі, атқарымдық және араласқан, матрицалық және жобалық деп бөледі.

Желілі құрылым жетекші жағынан жобаны басқаруда тікелей әсерін қарастырады. Әрбір бөлімше бір басқару органнан тапсырмалар алады. Басқарудың бұл түрі көлемі бойынша ірі емесғ яғни, кішігірім және орташа жобалар үшін қолданылады.

Берілген құрылым нақты жеделдікті, қабылданған шешімдерді орындап іске асыруын сенімді бақылауын, қос бағынудың болмауын қамтамасыз етеді. Дегенмен, жобаны жүзеге асыру үшін жетекшілердің жоғары құзыреттілігін және ағымды мәліметтердің едәуір көлемін талап етеді. Одан басқа, желілі құрылымдық жобаны басқаруда әдетте, жұмыскерлердің еріктілігі түсетінін ескерген жөн.

Желілі құрылым жұмыс көлемі көп емес болған жағдайда, жобаны басқару тапсырмалары түсінікті болған жағдайда қолданған дұрым.

Атқарымдық құрылым жоба бойынша жұмыстарды атқарымдық бөлімшелер арасында бөлуді меңзейді. Ол басқарымдық еңбектің дифференцациясына негізделеді, яғни, айырықша атқарымдық бөлімшелер жетекшілері белгілі жұмыс өрісіне жауап береді.

Мұндай басқару құрылымында басқарудың шапшаңдылығы мен сапасы жоғарылайды, әрбір басқару деңгейіне сарапшы мамандарды қатыстыру. Дегенмен, мұндай құрылым түрінде жұмыс нәтижесіне жауапкершілікті төмендетеді; орындалатын жұмыс маңыздылығын анықтауда және шешімді қабылдауда бірегейлік болмайды.

Аралас құрылым жобаны басқарудың желілі және атқарымдық құрылымдарының жиынтығы. Мұндай басқару құрылымында жоба жетекшісі шешімді өзі қабылдайды, бірақ оған атқарымдық бөлімшелер немесе топтар бағынады, олар жағдай талдауын және зерттеуі бойынша жеке қызметтер атқарады. Мұндай басқару құрылымы тұрақты жұмыс көлемі бар және тұрақты мамандырылуы бар жобаларда қолданылады. Берілген құрылымда жетекшілер маңызды рөл атқарады, олар атқарымдық бөлімшелер арасындағы байланысты сақтап қадағалап отырады.

Матрицалық құрылым атқарымдылық бөлімшелерде жұмыс істейтін мамандарды енгізу дегенді білдіреді, оларды жоба бойынша белгілі бағдарламаларды орындау және әкімшілік қатыстылығын сақтай отырып бағдарлама жетекшісіне бағынуы. Берілген құрылым жобаны жүзеге асыруда жоғары мамандырылған мамандарды ңске қосу және қойылған мақсаттар мен талаптардың орындалуын тездетуге мүмкіндік береді. Басқару құрылымының бұл түрі салыстырмалы кішігірім және орташа инвестициялық жобаларды жүзеге асыруда өқолданылады. Дегенмен, мүндай құрылым басқарымдық аппараттын ұлғаюына әкеледі, осыған сай шығындар көбейе түседі.

Матрицаның үш түрін ажыратады: орнықсыз, үйлестірілген және қатаң. Орнықсыз матрицада менеджер жоба бойынша жұмыстарды басқару үшін жауапты, бірақ мамандарды билеуде шектеулі. Бір жағынан, жоба үйлестірушісінде –жобаны жүзеге асыруда жоғары жауапкершілікке артылады, ал басқа жағынан мамандарды билеуде өкілеттілігі шектеулі болады.

Үйлестірілген матрицада менеджер жобаны жүзеге асыру барысында жауапкершілікті атқарымдық бөлімшелер жетекшілері арасында бөледі, олар менеджер-жетекшімен қайылған міндет пен тапсырмаларды орындау мерзімі мен спасына жауап тартады.

Қатаң матрицада менеджер-жетекшіжобаны жүзеге асыруда толық жауапкершілікті өз мойнына алады. Атқарымдық бөлімшелер жетекшілері менеджер қарамағына мамандарды бөлістіреді. Атқарымдық бөлімшелер әсері жобаны іске асыру нәтижесіне ықпалы төмендейді.

Инвестициялық жобаны басқарудың жобалық құрылымы өздігінен жұмыс орындайтын команда немесе жоба менеджері басқарып отыратын басқарым тобын құру дегенді білдіреді. Мұндай құрылым екі деңгейден тұрады: жобалық және ұйымдастырушылық. Біріншісі жоба стратегиясына жауапты бөлімшелерден тұрады, оны құрастыру және инвестициялық ресурс қаражаттармен қамтамасыз ету. Екінші деңгей инвестициялық жобаны жүзеге асырумен тікелей байланысты. Жобалық құрылым жобаны жүзеге асыру мерзімінің қысқаруына ықпал етеді, мәселелерді шешуде жылдамдылықты арттырады, ресурстарды үнемдеуде ықпалын тигізеді және т.б.

Берілген басқару құрылымы мамандардың кең аясын қатысуын қажет ететін ірі масштабты жобаларды жұзеге асыруда қолданылады.

Әрбір қарастырылып отырған ұйымдастыру құрылымы ерекше басымдылықтар мен кемшіліктерге ие. Қандай құрылымды жобаны таңдауда келесі факторларға сүйенеді:

• жоба ауқымы;
• жоба күрделілігі;
• жобалық цикл ұзақтылығы.

Желілік немесе функционалдық құрылым кішігірім жобалар үшін сай болады, ал орташа жобалар үшін матрицалық құрылым сай. Ірі және күрделі жобалар ерекшеліктеріне жобалық құрылым жауап береді.

Жобаның жетекшісін таңдау маңызды іс болып табылады, ол тапсырыс берушінің мүддесін іскерлікпен қорғау, және жоғары инженерлік дайындық қасиеттеріне, жоғары іскерлік қасиеттеріне, экономикалық ой құрылымы мен жұмыс тәжірибесіне, сонымен қатар тиімді және сенімді шешім қабылдау мақсатында өзара әрекеттестікке қабілеті болу керек [5].

 

Тәжірибелік тапсырмалары

1 Берілген мысал негізінде кішігірім бизнес жоспарын құрастырыңыз.

 

Іскерлік оқу жоспарының үлгісі

1 Жобаның түйіндемесі

Жалпы ақпарат:

• әрекеттің сипаттамасы;
• жұмысшалырдың саны: адам.

 

Иелерінің АЖ
Телефоны
Мекен жайы
поштасы
Таңдалған қызмет түріне құзыреттілік
Бизнестің миссиясы
Бизнестің болашағы

 

2 Нарықтық талдау

3 Маркетингтік жоспар

• СВОТ талдау

мықты жақтары	әлсіз жақтары
мүмкіндіктер	қауіп-қатер

 

- тұтынушылар;

- негізгі бәсекелестер.

 

4 Инвестициялардың қаржыландыру көздерін талдау, жабу графинін жасау

 

Өздік жұмыстардың тапсырмалары

Сұрақтарға шағын жазбалар жасаңыз.

1 Инвестициялық жобаның бизнес-жоспарын құру әдістері.

2 Жобаны басқарудың ұйымдық құрылымы