Инвестициялық шешімдер кәсіпорынды басқаруда түрлі шешімдер қабылдау болып келеді, оның салдары ұзақ уақыт бойы (кем дегенде жылдан астам) елеулі болады.  Ондайларға, біріншіден, негізгі қорға инвестициялар және жалпы күрделі қаржы жұмсалымының бюджетін әзірлеу туралы  шешімдер жатады. Оларға тағы да өнімнің жаңа түрлерін шығаруы басталуы туралы (немесе, керісінше, өндірістік бағдарламаның қысқарғаны туралы), қандай да бір материалды және жинақты өздігімен өндіру және сатып алу туралы, кәсіпорынның құрылымының өзгеруі туралы (мысалы, бір өндірістік бөлімшенің қысқарғаны және жаңаның құрылғаны туралы) – бұндай  барлық шешімдерден ұзақ мерзімді нәтиже шығады және  инвестициялық болады, яғни кәсіпорынның активтерінің құрылымына, оның ақшалай ағымына  әсер етеді [17].

Кәсіпорын алдында тұрған мәселелерді шешу құралы мен инвестициялық мақсатқа жету  баламалы инвестициялық жобалар болады, оларды инвесторлар үшін табыстығын, арзандығын және қауіпсіздігін бір-бірімен салыстырады. Шешімді қабылдау кезінде қаражатты қайда салған тиімді екенін анықтау керек: өндіріске, құнды қағаздарға, жылжымайтын мүлікке, тауарға, валютаға және басқа. Инвестициялық шешімді қабылдау капитал меншіктенушінің, кредитордың, жалдамалы жұмыскердің, фирма мен қоғамның менеджерлерінің  мүдделерін ескеруді қажет етеді. Осы себептер бойынша инвестициялық шешімдер кешенді болады және инвестицияға түрлі біліктілікпен және көзқараспен қарайтын адамдардың бірлескен жұмыстарын қажет етеді. Ақпаратты жинау, оны талқылау, келісімге келу – қандай да бір инвестициялық шешімдерді қабылдаудың  міндетті кезеңдері. Инвестициялық шешімдерді қабылдай отырып, негізгі ережелер мен қағидаттарды ұстану қажет:

• мерзімнің қаржылық қатынастың қағидаты – қаражатты алу және шығындау белгіленген уақытта болуы керек, ал күрделі жұмсалымның ұзақ мерзімдегі өтелімдігі ұзақ мерзімді несие қаражаты есебінен қаржыландыру міндетті;
• тәуекелдің теңгерімділік қағидаты – қосымша борышкерлік міндеттерді болдырмау үшін тәуекел инвестицияларды өзінің қаражаты есебінен қаржыландырған жақсы;
• шектеулі пайдалылығы ережесі – күрделі қаржы жұмсауға максималды табыс беретін жобаны таңдау керек;
• инвестицияның пайдалылығы (инвестицияланған қаражаттың көлеміне бөлінген жобаны жүзеге асырудан таза пайда) инфляцияның орташа жылдық қарқынынан жоғары болуы тиіс;
• жобаның нақты инвестициялық жобаның пайдалылығы баламалы жобадан жоғары болуы керек;
• күрделі қаржы жұмсаудан келген таза пайда банкіде сақталатын ақшадан көп болуы керек;
• инвестициялық жоба өндірістің құрылымы көзқарасынан, шығынның өтелімділігінің мерзімінен, жобаны пайдалану кезінде табыстың түсу тұрақтылығынан нарықта фирманың стратегиясына сай келуі тиіс;
• қандай да бір инвестициялық шешім кәсіпорынның құндылығының артуына әсер тигізуі керек. Кәсіпорынның құндылығы өсуінің негізгі қағидаттары кәсіпорынның табысының өсуі, оның өндірістік-шаруашылық қызметінің тиімділігінің артуы немесе өндірістік яки қаржылық тәуекелдің төмендеуі [1].

Инвестициялық шешімдер келесі топтарға бөлінеді:

а) міндетті инвестициялар:

1)  экономикалық зиянды төмендету шешімдері;

2) еңбек жағдайын мемлекеттік нормаларға дейін жақсарту шешімдері;

б) шығындарды төмендету шешімдері:

1) қолданылатын технологияларды жетілдіру шешімдері;

2) өнімнің, жұмыстың, қызметтің сапасын арттыру шешімдері;

3) еңбекті және басқаруды ұйымдастыру шешімдері;

в) кәсіпорынды кеңейту және жаңартуға бағытталған шешімдер:

1) жаңа құрылысқа инвестициялар;

2) кәсіпорынды кеңейтуге инвестициялар;

3) кәсіпорынды қайта құруға инвестициялар;

4) техникалық қайта жарақтануға инвестициялар;

г) қаржылық активтерді сатып алу шешімдері;

д) жаңа нарықты игеру шешімдері;

е) материалдық емес активтерді сатып алу шешімдері.

Шешімдерді қабылдау кезінде қаражатты қайда салуға пайдалы екендігін анықтау керек: өндіріске, құнды қағаздарға, жылжымайтын мүлікке, тауарға, валютаға және т.б.  Инвестицияларды пайдалылығы бойынша шешімдер (әсіресе нақты), атап өткенде, стратегиялық сипаттағы шешімдерге жатады. Олар бірнеше себептердің аналитикалық негіздемелерін талап етеді. Біріншіден, қандай да бір  инвестиция ақшалай қаражаттың ірі көлемінің шоғырлануын талап етеді. Екіншіден,  инвестициялар, әдеттегідей, сол мезетте қайтарым бермейді және активтерде қаражат «өліп жатса», тек бірнеше уақыттан кейін пайда әкелсе, соның салдарынан жеке капиталды шашырату тиімділігі пайда болады. Сондықтан қандай да бір  инвестиция компанияда жаңа бизнесті (бөлімшелер, технологиялық желілер және т.б.) құру кезеңінен ауыртпалықсыз өтетін белгіленген «қаржылық қор» болуды қарастырады.

Үшіншіден, көптеген жағдайда инвестициялар қарыз капиталын баулу арқылы жасалады, сондықтан негіздің құрылымы, оларға қызмет көрсету бағасы, әлеуетті инвесторларды баулитын аргументтерді қалыптастыру алға қойылады [4].

Нақты инвестицияның қатынасына қарай инвестициялық сипаттың шешімдерінің  үш блогы (тобы) 9.1-суретте көрсетілген [4].

9.1-сурет   – Инвестициялық шешімдерді топтастыру

 

«Саралау мен іріктеу» тобына инвестициялық қызметті жүзеге асыру шарттары әр түрлі болатын міндттер жатады. Көбінесе инвестордыңбірнеше инвестициялық мүмкіндіктері бар және оны таңдау мәселелері тудырады.  Бұндай жағдайда екі мүмкіндіктің бірі орын алады:

• жобаны таңдау – егер жоба баламалы болса, яғни олардың бірін жүзеге асыру басқаны жүзеге асырудан автоматты шығуын білдіреді;
• жобаларды саралау – жобалар баламалы болмайды, бірақ фирма оларды жедел жүзеге асрыа алмайды, мысалы, қаржыландырудың көзінің шектелуі күшінде; сондықтан көздің пайда болуы кезінде кезекті жоба жүзеге асырылуы мүмкін. Бұндай жағдайда жобалар олардың артық көрінушілігі деңгейі бойынша сараланады.

Жобаны пайдалануды оңтайландыру. Бұл типтің инвестициялық шешімінің мәні жобаны қолданудың тиімді мерзімін анықтауда болады. Бұл блоктың аясында екі шешімнің бірі шешіледі:

• жобаның әрекетінің ұзақтығын дәлелдеу – байланысқан қаржылық ресурстарды босатумен қандай да бір уақыт ішінде жобаны бір рет жүзеге асыру және жаңа жобаға салу қарастырылады. Негізгі сауал – жобаны қашан тоқтату, яғни оның өндірістік қуатын жою;
• ауыстыру туралы шешім қабылдау – егер негізгі өндірістік қуатты кезктеп ауыстыру мүмкіндігімен жобаны ұзақ мерзімді пайдалану қарастырылған. Басты сауал базалық активті ауыстыру мезетін таңдау болып келеді.

Инвестициялық шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру сатылары. Жалпы инвестициялық шешімдерді қабылдау үрдісі бес кезеңнен тұрады:

а) инвестициялық мәселені анықтау – ең зор перспективті инвестициялық идеяларды іздеу;

б) инвестициялық ұсыныстардағы ойды тұжырымдау, бастапқы бағасы мен  іріктеу – бөлшектік қаржылық талдаумен әрқайсысын инвестициялық тұжырымдалған ұсыныстарға инвестициялық идеяларды түрлендіру. Инвестициялық ұсыныстарды алдын ала іріктеу жобаның тіршілік қабілетінің негізгі параметрлерінің сапалы бағасында негізделеді;

в) шешімдерді қабылдау және талдау – іріктелген ұсыныстарды бағалаудың сандық әдісімен тексеру.  Бұл кезеңде жобаға қаржылық қаражатты жұмсау туралы аяқтаушы шешім әзірленеді. Жеті кезңнен тұрады:

1)   баламалы инвестициялық жобаны ресми ұсыну;

2)   белгілі бір мақсатта және шарттарға сай баламалыны топтау және бөлу;

3)   баламалы инвестициялық жобаларды қаржылық талдау;

4)   қаржылық талдаудың нәтижесін салыстыру;

5)   жобаны жүзеге асыру үшін қаржылық мүмкіндіктерді қарастыру;

6)   қолданыстағы инвестициялық жобаның шешімін қабылдау;

7)   жобаны жүзеге асыру барысында мониторинг жүйесін әзірлеу;

г) жобаны жүзеге асыру;

д) алған тәжірибені ескерумен болашақ инвестициялық шешімдерді жақсартуға бағытталған мониторинг пен инвестициядан соңғы бақылау [5].

Инвестициялық жобаның түсінігін қарастыруға көшейік. Инвестициялық жоба – қаражатты жұмсалу тәртібі мен көлемін дәделдеумен байланысты әрекеттің тізбектлігі, олардың әрекетке нақты жұмсау, енгізу, жобаны қолдау мен жалғастырудың мақсатты ағымдағы бағалары мен жобаның қорытындысы.

9.2-суретте инвестициялық жобаны топтау көрсетілген [4].

9.2-сурет  – Инвестициялық жобаны топтастыру

 

Бұл топтауды нақтырақ қарастырайық. Инвестициялардың тағайындалуы. Инвестициялар жоғарылауда Өндірістің тиімділігі – бұл ресурсты қорғаушы технологияларда инвестициялар, более экономикалық жабдық, еңбек үздік ұйымдастыру, қызметкерлері біліктілігін арттыру және т.б.

Қолданыстағы өндірістің инвестициясын кеңейтуге өндірістік қуатты өсіруге көмектеседі. Техникалық сипаттамасы бойынша ұқсас жабдықтар сатып алынады, қызметкерлердің штаты жинақталады, дәстүрлі жеткізушілерден материалдар мен шикізатты сатып алу кеңейеді.

Жаңа өндірісті құру инвестициясы диверсификациясы кезінде өнімнің түрімен ерекшеленетін өндірістік фирма аясында компанияның қызметін құру және дамытуда қолданылады. Диверсификация себептері: біріншіден, жыл бойы табыстың тербелісін тегістейді (экономиканың бір секторында төменделсеғ екіншісінде жоғарылау мүмкін) екіншіден, болашақта табысты болатын жаңа перкспективті секторлар игеріледі.

Өткізудің жаңа нарыққа шығуына байланысты инвестициялар өндірісті кеңейтуді қарастырады (егер дәстүрлі нарықтың өткізілетін өнімінің молдығы жоқ), бірақ өнімге  принципиалды өзгерістер енгізілмейді.

Ұлттық, климаттық және басқа ерекшеліктері бар өзгерістер мен әзірлемелерді қайта жасау болуы мүмкні. Сонымен қатар, жеткізу, жарнама, қызмет көсрету құралдары дамытуда қажеттілік пайда болады.

Жаңа технологияны зерттеу және әзірлеу инвестициялары – тәуекелдік инвестициялар.

Әлеуметтік тағайындалу бойынша инвестиция кейбір әлеуметтік басымдылықты қамтамасыз ету үшін тағайындалған, алайда экономикалық тиімділіктің жетістігі артық болмайды (демалыс үйлердің, спорт кешендерінің, рекреациялық орталық құрылысы). Әдетте мемлекеттік органдармен, ірі фирмалармен жүзеге асады, өйткені көп қаражатты керек етеді.

Заң талаптарына сай жүзеге асатын инвестиция мемлекетпен бекітілген талаптар мен шектеулер амалсыз болып атабылады (қоршаған ортаны қорғау, өндіретін өнімді қолданудың қауіпсіздігі, қызметкерлерді пайдалану дәрежесі, тазалайтын имараттар мен сүзгілердің құрылысы және т.б.).

Инвестициялық жобалар талап етілген инвестиция көлемі бойынша ірі, дәстүрлі және ұсақ болады (белгісі – күрделі қаржы жұмсалымы көлемі).

Градация шартты болады және сол коспранияның өзіне байланысты. Түрлі топтардың жобалары әдетте түрлі деңгейлі жетекшілредің құзыреттілігінде болады. Жоба көлемі қаржыландыру көзі, тәуекел бағасы және нарықта тауар мен қызметтің дамуына байланысты.

Егер ұсақ жоба меншікті көзбен қаржыланса, онда ірі жобаны жүзеге асыру үшін қосымша табыстарды баулу керек, ол тәуекел бағасымен байланысты, алған кредит пен несиені қамту қажеттілігі, көздің орташа өлшегендегі құны бағасымен байланысты болады.

Болжалды тиімділік түрі  – жобаны жүзеге асыру барысында алынатын нәтижелер, олар табысты міндет етпейді. Экономикалық мағынада шығынды болуы мүмкін.

Тиімділік түрлері анықталады:

• өндірістің көлемін өсіру – дәстүрлі өндірісті кеңейту, берілген фирмамен бақыланаты өнім нарығы үлесін арттыру, өнімнің пайдалағы деңгейін сақтауда қосымша табыс алу (немесе пайдалылықтың өсуі кезінде масштабтан тиімділік есебінен және жалпы өндірістік шығындардың төмендеуі);
• шығынды қысқарту – басқа тең жағдайда табыс пен пайдалылықтың өсуіне. Мысал –материалдар немесе энергия сыйымдылықты жабдықты тиімді ашу технологиясын енгізу;
• өткізу мен өндірістің тәуекелін төмендету – компанияның сенімдірек жабдықпен қайта жарақтау, материалмен және шикізатпен жабдықтаудың тәуекелдік технологиясын енгізу, өнім нарығында өзгерістер үрдісі мен жағдайын бақылау технологиясын енгізу және басқа. Бұл жобалар жанама экономикалық тиімділік әкеледі;
• жаңа білім (технология) – жаңа білімді алуға бағытталған инновациялық жобалар;
• саяси-экономикалық тиімділік – өткізудің жаңа нарығын игеруде бұндай жобалар орын алады және саяси міндеттерді шешуге тағайындалған. Жаңа нарықтың сегментін біртіндеп кеңейту арқылы түрлі салада, оның ішінде бизнесте меншікті идеологияны енгізу жүзеге асады. Мысалы, Қазақстанда бірлескен кәсіпорындардың дамуы, ол бухгалтерлік есепті модернизациясын қажет етті;
• әлеуметтік тиімділік – мемлекеттік бағдарламалар мен ірі корпорациялар бағдарламаларын жүзеге асыру кезінде орын алады (мысалы, қызметкерлердің біліктілігін арттыру, спорт орталықтары мен демалыс орындарының құрылысы және т.б.). Кейде, әлеуметтіктен басқа, экономикалық тиімділік те орын алады (мысалы, ірі  корпорациялардың оқу орталықтары және т.б.).

Жобаны қатынасына қарай бөлу деген өзара тәуелділіктің түрлі қатынастарын бөлу болады:

• тәуелсіздік – бір жобаны қабылдау туралы шешім басқаның шешіміне әсер етпейді;
• баламалы – егер екі немесе одан көп талданған жобалар бір уақытта жүзеге аса алмаса (өзара шығарып тасталатын жобалар);
• жинақтылық – жаңа жобаны қабылдау бір немесе бірнеше басқа жобалардың дамуына әсер етеді (мысалы, строительство сервис орталығы құрылысы тек осы орталықтың қызмет көрсету табысымен шектелмейді, сонымен қатар сатып алынған өнімді қолайлы жағдайда жөндеу қажеттілігін баулитын негізгі өнімді сатып алушылар санының өсуі пайда әкеледі). Жинақталық қатынасын анықтау оқшауланып емес, жобаны кешенде қарастырылады;
• ауыстыру – жаңа жобаны қабылдау бір немесе бірнеше қолданыстағы жобаның табысының төмендеуіне әкеп соғады (мысалы –шина шығаратын зауытта шина жөндеу өндірісін ашу. Бұл жобаны қабылдау жаңа шинаға тапсырысты азайтатынына күмән жоқ).

Ақша ағымы түрі. Қандай да бір жобамен инвестиция мен түсудің кезектесуі ретінде ақшалай ағым байланысады. Ағым қарапайым деп аталады, егер ол бір уақытта немесе бірнеше тізбектелген базалық кезеңде және келесі ақшалай қаражаттардың ағымы кезінде жасалған бастапқы инвестициядан құратын; егер ақшалай қаражаттың ағымы қандай да бір жүйелілікте кезектессе, онда ол қарапайым емес деп аталады.

Тәуекелге қатынас. Инвестициялық жобалар тәуекел дәрежесі бойынша айырылады: ең аз тәуекелді жоба мемлекеттік тапсырыс бойынша орындалатын жобалар; ең көп тәуекелді жоба жаңа өндірісті және технологияны құрумен байланысты жобалар.

Әр инвестициялық жобада өзінің өміршеңдік кезеңі бар –инвестициялық жобаның пайда болған мезетінен оның аяқталуына дейінгі; жоба мақсатын жүзеге асыратын уақыт кезеңі. Жобаның өміршеңдік кезеңі ақшалай ағым бойынша анықталады – бірінші инвестициядан ақшалай қаражаттың соңғы түскеніне дейін. Инвестициялық жобаны жүзеге асырудың бастапқы кезеңі ақшалай ағымның теріс көлемімен сипатталады, себебі ақшалай қаражат инвестициядан өтеді.

Кейін жоба бойынша табыстың өсуіне байланысты оның көлемі оңтайлы болады.Өміршеңдік кезеңді фазаларға (сатылар, кезеңдер) бөлуге болады [17]. Жобаның өміршеңдік кезеңі фазасын қарасырайық.

Бірінші нұсқа Бүкіләлемдік банкі әдістемесін қолданумен негізделген (World Bank) және келесі алты кезеңді меңзейді:

• анықтау – экономикалық даму мақсатын қалыптастыру және жоба міндетін анықтау. Бұл кезеңде жоба идеясы әзірленеді, оның алдын ала әзірлемесі жүзеге асады, іске асушылықты талдау, және де баламалы жобалар қарастырылады. Кезең бойынша жұмыс аяқталған соң болашақ кредитор мен қарыз алушы бірлесіп есеп -түйіндеме құрастырады (резюме);
• дайындық – оның іске асушылығына қарай жобаның техникалық, экономикалық, институциялық, қаржылық аспектілерді зерттеу. Бұл кезеңде жұмысты қарыз алушы немесе арнайы агенттік жүргізеді;
• сараптама – жобаның барлық аспекттерін бөлшектік зерттеу. Кезең бойынша жұмыс арнайы агенттікпен, немесе қарыз берушімен жіәне кредитормен жасалады. Және сол кезде жобаға байланысты пайда мен шығын талданады, яғни техникалық жоспар мен оны аяқтау дәрежесі, табиғи және әлеуметтік ортаға әсері, коммерциялық (нарықтық) перспективалар, мемлекет үшін жобаның экономикалық аспекті, жобаның қаржылық жағдайлары және т.б.;
• келісімдер – қарыз берушімен кредитордың іскерлік кездесуін өткізу, кредитті бекіту, құжаттарға қол қою, жобаға кредит беру;
• іске асыру – жобалық қызметті жоспарлау, оны өткізу, жоба барысын бақылау мен басқару;
• аяқталушы баға. Жоба аяқталған соң бірнеше уақыттан кейін жасалады, өткенді талдау мақсатында жасалады.

Инвестициялық жобаның өміршеңдік кезеңнің екінші нұсқасы шартты түрде келесі жағдайда көрсетуге болады:

• түпкі ой;
• мәселені талдау (мақсаттары, талаптары, міндеттері);
• тұжырымдаманы әзірлеу (орындалуын талдау, баламалы тұжырымдама);
• бөлшектік анықтау (спецификация, сызбалар, бөлшектік жоспар);
• жобаны орындау (жұмыс құжаттамасы, сынау, қабылдау);
• қолдану (енгізу, техникалық қызмет көрсету, пайдалану);
• жою (бөлшектеу, кәдеге жарау, сату, дамуға тапсырма).

Жобаның өміршеңдік кезеңі үшінші нұсқада келесі кезеңге бөлінеді:

• инвестиция алды кезең –инвестициялық жобаны таңдау және оны жүзеге асыру бойынша әрекет жоспарын әзірлеу жатады (жоба мақсатын қалыптастыру және негіздемелікті анықтау; жобаның қаржылық талдау; ТЭО әзірлеу; жобаның бизнес-жоспарын құру; жобалау жұмыстары; жобалық-сметалық құжаттаманы дайындау және оны бекіту; құрылысқа жер телімін беру немесе жаңа жабдыққа мекеме дайындау, құрылысқа келісім жасау және т.б.);
• инвестициялық саты – күрделі қаржы жұмсауды жүзеге асыру; жабдықты жинақтау және бөлшектеу, нысан құрылысы; іске қосу қаптау жұмыстары; метариал мен шикізатты жеткізуге келісім жасау; персоналды таңдау және оқыту; ағымдағы қаржыландыру тәсілін анықтау; жобалық қуатқа шығу; өнім жобасы бойынша жеткізу келісімін жасау;
• пайдалану сатысы – өндірістік қызметтің меншікті кезеңі. Бұл сатыда жоспарланған нәтижелер қалыптастырылады, олар жобаны тоқтату немесе жалғастыру жағынан бағаланады. Негізгі мәселелер – өнімнің өндірісі ырғақтылығын қамтамасыз етеу, оның ағымдағы шығынның өткізу мен қаржыландыру.

Бұл саты жобаны жоюмен аяқталады, ол аяқталған немесе тоқталған жобаның негативті салдарынан жоюды енгізеді; ақшалай қаражатты босату және өндірісті кқуатты қайта бағдарлау; жобаның алдына қойған жеткен мақсатына сай бағалау және талдау, оның нәтижелігі мен тиімділігі; яғни жобаның пост-аудитін өткізіледі, оны ары қарай келесі жобаны жоспарлауда қолдануға болады.

Инвестициялық жобалар инвестицияны жоспарлау мен жүзеге асыру нәтижесі болып келеді.  Жобаның барлық қолайлы сипаттамалары бар болса да, ол жүзеге асыруға қабылданбайды, егер ол қамтамасыз етпесе:

• тауарлар немесе қызметтерді іске асырудан пайда есебінен жұмсалған қаражатты өтеу;
• кәсіпорын үшін деңгейден төмен емес инвестицияның пайдалылығын қамтитын пайданы алу;
• кәсіпорын үшін қолайлы мерзім шектеуінде инвестицияны сатып алу.

Қандай да бір жобаны жүзеге асыру алдында, оны таңдайды, жобалайды, есептейді, бастысы, оның тиімділігін бағалайды. Осы мақсатта инвестициялық жобаларды талдау немесе жобалық талдау қолданылады [17].

Жобалық талдауды өткізу күрделі міндет болып табылады, өйткені:

• біріншіден, инвестициялық шығындар бір рет немесе бірнеше рет уақыттың ұзақ кезеңінде жүзеге асады (кейде бірнеше жылға);
• екіншіден, инвестициялық жобаны жүзеге асырудан алынған нәтижені алу үрдісі ұзақ (бір жылдан асады);
• үшіншіден, осуществление ұзақ операцияны жүзеге асыру инвестицияның барлық аспектілерін бағалауда белгісіз өсуіне және қателесуге әкеп соғады.

Жобалық талдау – бұл инвестициялық жобаны жүзеге асыруға шығындар мен жүзеге асырудан келген табысты  салыстыру. Талдау жобаны әзірлеудің барлық кезеңдерінде жүргізіледі және техникалық-экономикалық дәлелдеу кезінде немесе  инвестициялық жобаның бизнес-жоспарын құрастыру кезінде орындалады.

Инвестициялық жобаны талдаудың түрлері анықталады:

• техникалық, ол жобаның техникалық-экономикалық баламалысын зерттейді, оның орналасқан жері нұсқасы, іске асыру мерзімі, шикізат, еңбек және басқа ресурстарды, жоба шығындарына қолжетімдік пен нақтылығы;
• коммерциялық (маркетингілік), жобаның ұсынған өнімі немесе қызметін соңғы тұтынушы жағынан жобаны бағалау міндеті;
• ұйымдастыру, жобаны жүзеге асыру ауданында ұйымдастыру, құқықтық, саяси, әкімшілік жағдайды бағалау мақсаты, менеджмент, ұйымдастыру құрылымы, персоналды жинау және оқыту бөлігінде ұсыныстар әзірлеу;
• экономикалық, жалпы ұлттық шаруашылық жағынан мәселелерді зерттейді;
• қаржылық, экономикалық қарағанда инвестициялық жобаның нақты қатысушыларына шығындар мен нәтижесін зертейді, мақсаты – максималды табыс табу немесе пайда максимизациясы, бірақ барлық маңызды шарттарды қосуға әрекет етеді, тәуекел, жобаны жүзеге асырумен байланысты, активтер мен пассивтердің болашақ құрылымы;
• институционалды талдау инвестициялық жобаны табысты орындау мүмкіндігін ұйымдастыру, құқықтық, әкімшілік жағдайда бағалайды. Инвестициялық жобаның бұл бөлімі санды және қаржылық емес. Оның басты міндеті – инвестициялық жоба қолдайтын сыртқы және ішкі факторлардың бірлестігін бағалау;
• экологиялық (қоршаған ортаны қорғау), жобаның қоршаған ортаға әлеуетті келтірілген зиянды анықтау міндеті және мүмкін болатын себептердің алдын алу шараларын анықтау;
• әлеуметтік, жобаның нұсқаларын тұтынушылар үшін белгілі бір қажеттілікті құрастырады [4].

 

Тәжірибелік тапсырмалары

1 Келесі талдаудың негізгі мақсаты мен көрсеткіштерін сипаттаңыз:

• жобаларды техникалық талдау;
• жобаларды коммерциялық талдау;
• жобаларды институционалдық талдау;
• жобаларды әлеуметтік талдау;
• жобалардың экологиялық сараптамасы;
• жобаларды қаржылық талдау;
• жобаларды экономикалық талдау.

 

Өздік жұмыстардың тапсырмалары

Сұрақтарды қарап, шағын конспект жасаңыз:

1 жобалық талдаудың негізгі принциптері. Дизайн анализінің түрлері;

2 ақша ағындарын модельдеу.