1.1 Генетика пәні


Өткен ғасырда генетика деп аталатын тұқым қуалаушылық туралы ілімнің тарихы үлкен қызығушылық тудырады. Бұл оның жаратылыстану ғылымдары арасында үлкен маңызға ие екендігімен түсіндіріледі. Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтарын білместен қазір эволюциялық ілімді, биохимияны, ботаниканы, зоологияны, физиологияны және басқа да бірқатар биологиялық пәндерді дамыту мүмкін емес. Адамның денсаулығын, ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыруға және табиғатты қорғауға байланысты адамзаттың әл-ауқатының маңызды мәселелері генетика негізінде шешіледі.

Генетиканыны жасы бар-жоғы жүз жылдан асады, бірақ ғылым үшін осы қысқа уақыт ішінде ол қарқынды дамыды және адамзаттың санасын ғасырлар бойы мазалаған тірі табиғаттың ең жұмбақ құбылыстарына жарық түсіретін жаңалықтармен байытылды.

Генетиканың зерттеу тақырыбы (грек тілінен genesis-шығу тегі) – екі қарама-қарсы және сонымен бірге Жер бетіндегі барлық тіршілік иелеріне тән бір-бірімен тығыз байланысты процестер – тұқым қуалаушылық және өзгергіштік болып табылады. Тұқым қуалаушылықты заманауи зерттеу тірі материяны ұйымдастырудың әртүрлі деңгейлерінде жүзеге асырылады: молекулалық, хромосомалық, жасушалық, ағзалық және популяциялық.

Генетика тарихы жарқын оқиғаларға толы және оның қазіргі жетістіктері соншалықты маңызды және перспективалы, мұның бәрі қиялды арбайды, үлкен қоғамдық қызығушылық тудырады. 1912 жылы генетика туралы жазған әйгілі американдық палеонтолог Генри Осборнның: «Қазіргі жағдайдағы генетика – қазіргі заманғы биологияның мәңгілік және салтанатты жағдайы. Оның тұқым қуалаушылық саласындағы жетістіктері дәуірді құрайды» – деген сөздері сәуегейлік болды. Және генетиканың салтанатты шеруі ғасырдан астам уақыт бойы жалғасуда.

«Генетика» терминін 1906 жылы В. Бэтсон ұсынған. Тұқым қуалаушылық – өмірдің басты қасиеттерінің бірі, ол әр ұрпақта пішіндерді қайта өндіруді анықтайды. Тұқым қуалаушылық – бұл өмірді қайта жаңғырту (Н. П. Дубинин).

Өзгергіштік – бұл ағзалар арасында айырмашылықтардың пайда болуы. Ағзалардың өзгергіштігі тұқым қуалайтын және қоршаған орта жағдайларының әсерінен пайда болатын тұқым қуаламайтын болады.

Генетика ғылымының тақырыбыі екі қарама-қайшылықты болып көрінетін құбылысты түсіндіру болып табылады: ағзалар ата-аналарына ұқсас және сонымен бірге олардан ерекшеленеді. Яғни, генетика тұқым қуалаушылық мәселесімен де, өзгергіштік мәселесімен де айналысады. Генетиканың жеңісі бұл тұқым қуалаушылықтың тұрақтылығын бірыңғай негізде және оның өзгергіштігін барлық деңгейлерде, тіпті молекулалық деңгейге дейін түсіндіретін теорияны құруда болып табылады.

Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтарын білу жануарлардың жаңа тұқымдарын, өсімдік сұрпын және микроағзалар штамдарын тезірек құруға ықпал етеді, адам мен жануарлар патологиясындағы тұқым қуалайтын факторлардың рөлі туралы қазіргі заманғы түсініктер шеңберіне енуге және медициналық-генетикалық білімді тез игеруге мүмкіндік береді.