Эпистаз және гипостаз – бір аллель гендерінің екіншісінің гендерімен әрекетін басу құбылысы. Эпистаз басым және рецессивті болады. Басым ген бөгегіштер, тұқыртылатын ген гипостатикалық деп аталады.

Бөгегіш гендер жануарларда (сүтқоректілер, құстар, жәндіктер) және өсімдіктерде белгілі. Олар әдетте гендердің басым күйі жағдайында I немесе Su және рецессивті аллельдер үшін і немесе su (ағылшын тіліндегі inhibitor немесе supressor сөздерінен) белгіленеді. Эпистазда гендердің бірінің аллельі басқа гендердің аллельдерінің әсерін басады, мысалы А > В немесе В > А, а > В немесе b > А және           т. б. Гендердің эпистатикалық өзара әрекеттесуі үйлесімді қарама-қарсы. Үйлесімді өзара әрекеттесу жағдайында бір геннің екіншісіне толықтыруы жүреді. Гендердің эпистатикалық әсері өзінің сипаты бойынша басымдық құбылысына өте ұқсас, айырмашылық тек үстемдік кезінде аллель сол аллеломорфты жұпқа жататын рецессивті аллельдің көрінісін тұқыртады. Эпистазда бір геннің аллелі аллельдің басқа аллеломорфты жұптан, яғни аллельді емес геннен көрінуін тұқыртады. Фенотиптік эпистаз дигендік тұқым қуалаушылық кезінде күтілетін ажыраудан ауытқумен көрінеді, бірақ бұл жағдайда Г. Мендель заңдарының бұзылуы жоқ, өйткені өзара әрекеттесетін гендердің аллельдерінің таралуы белгілердің еркін тіркесімі заңына толық сәйкес келеді.

Басым эпистаз (А > В немесе В > А). Басым эпистаз деп бір геннің басым аллелінің басқа геннің аллельді жұбының әрекетін тұқырту түсініледі. Эпистатикалық жүйе тауықтардан табылған. Тауықтардың кейбір тұқымдарында қауырсынының ақ түске өзгеруі бар (ақ леггорн, ақ плимутрок, виандотт және т. б.), ал басқа тұқымдарда қауырсынының түрлі-түсті түске өзгеруі бар (австралорп, нью гемпшир, жолақты плимутрок және т. б.). Тауықтардың әртүрлі тұқымдарының ақ қауырсындануы бірнеше түрлі гендермен анықталады. Мысалы, басым ақ түс CCII (ақ леггорндар) гендерімен, ал рецессивті ақ түс ccii (ақ виандоттар) гендерімен анықталады. С гені пигменттің (хромогеннің) бастамашысының болуын анықтайды, яғни қауырсынның түсі, оның с аллелі  – хромогеннің болмауы, демек, құс қауырсынының боялмауы. I гені С генінің әрекетін тұқыртушы болып табылады, і аллель оның әрекетін баспайды. Құстың генотипінде I генінің бір мөлшері болған кезде, түс гендерінің әрекеті көрінбейді. Сондықтан ақ леггорндарды (CCII) ақ виндоттармен (ccii) будандастырған кезде F₁ будандары ақ (СсІі) болып шығады. F₁ будандарын бір-бірімен будандастырған кезде екінші ұрпақта 13 аққа қатысты түс бойынша ажырау бар : 3 боялған (15-сурет).

Басымды эпистазда фенотип бойынша ажырау: 12:3:1, 13:3, 9:3:4 қатынас арқылы көрсетілуі мүмкін.

15 сурет – Басымды эпистаз

Рецессивті эпистаз. Рецессивті эпистаз дегеніміз, бір геннің рецессивті аллелі гомозиготалы күйде болғанда, басқа геннің басымды немесе рецессивті аллельдерін көрсетуге мүмкіндік бермейтін өзара әрекеттесу түрі: аа > В; аа > bb или bb > А; bb > аа.

Рецессивті эпистаздың мысалы, лабрадор иттеріндегі жүндерінің түсінің боялуы болып табылады. Жүннің пигментациясы В генымен қамтамасыз етіледі, ол басым жағдайда қара түсті, ал рецессивті (b) жағдайда – қоңыр түсті береді. Сондай-ақ, С гені бар, ол басым жағдайда түс көрінісіне әсер етпейді, бірақ рецессивті күйде (сс) қара және қоңыр пигменттің синтезін басады. Мұндай иттер аққа айналады.