4.3 Полимерия


Полимерия – сол бір белгіні бірнеше аллельдер анықтайтын құбылыс. Олардың әрекеті осы гендердің әсер ету әсерін жинақтауға дейін апарады. Мысалы, төрт жұп генмен анықталған адамның тері пигментациясының дәрежесі басымды гендер бойынша гомозиготалардағы ең айқын қаралықтан рецессивті гендер бойынша гомозиготалардағы ең аз ақшылдыққа дейін ауытқиды. Барлық төрт жұпта гетерозиготалы екі мулаттың некесінде минималды пигменттелген және қою қоңырдан ашық-қоңыр тері пигментациясына дейінгі геннің экспрессивтілігінің аралық көрсеткіштері ең жоғары пигментті терінің пайда болуы байқалады.

Ағзалардың өсу, салмақ, тауықтардың жұмыртқа салғыштық, малдағы сүт мөлшері және оның майлылығы, қойдың жүнінің ұзындығы, жүгері мен бидай дәнінің эндоспермасындағы ақуыз мөлшері, өсімдіктердегі дәрумендер мөлшері, биохимиялық реакциялар жылдамдығы, жануарлардың жүйке қызметінің қасиеттері және т. б. сияқты қасиеттерін нақты фенотиптік кластарға бөлуге болмайды. Мұндай белгілерді сандық түрде бағалау керек, сондықтан оларды көбінесе сандық немесе өлшеуіш деп атайды. Полимерлі белгілердің тұқым қуалаушылығын зерттеу біздің ғасырдың бірінші онжылдығында басталды. Сонымен, бидай өсімдіктерін қызыл және ақ (боялмаған) дәндермен будандастыру кезінде швед генетигі            Г. Нильсон-Эле 1908 жылы F2-де 3:1 қатынастағы әдеттегі жекегибридті ажырауды тапты. Алайда, бірдей белгілері бойынша ерекшеленетін бидайдың кейбір қатарларын будандастырған кезде, F2-де 15/16 боялған және 1/16 ақ түске қатысты ажырау байқалады. Бірінші топтағы дәндердің түсі қою қызылдан бозғылт қызылға дейін өзгерді. 115 F2 тұқымынан F3 бидай өсімдіктеріне генетикалық талдау жасау, ақ дәндерден және ең күңгірт (қызыл) түсті дәндерден өсетін өсімдіктер одан әрі ажырамайды. Аралық типтегі түсі бар дәндерден кейінгі ұрпақтарда астықтың түсі бойынша ажырауға мүмкіндік беретін өсімдіктер дамыды (16-сурет).

Полимерия дербес бірліктермен ұсынылған гендерге тән, яғни. аллельді емес, бірақ олардың өнімдері сол бірдей функцияны орындайды. Мұндай гендер полимерлі деп аталды, және олар бір белгіге әсер ететіндіктен, оларды әр түрлі мүшелер үшін индексін көрсете отырып бір латын әрпімен белгілеу қабылданды: А1, А2, А3 және т. б. Сондықтан F2 15:1-де ажырауға мүмкіндік беретін бастапқы ата-аналық пішіндерде А1А1А2А2 және  а1а1а2а2 генотиптері болды.

Егер белгі басымды гендердің санына байланысты өзгермесе, ажырау 15:1 қатынасында болады (қызыл : ақ).

Полимерлі гендер адамның көптеген сандық белгілерін анықтайды: бойы, дене салмағы, тері пигментациясы, қан қысымы және т. б.

16 сурет – Жинақтаушы полимерия