Плейотропия – бір ген бірнеше белгілерді тудыратын құбылыс. Плейотропты ген бір белгіге қатысты басым, екіншісіне қатысты рецессивті болған жағдайлар бар.

Геннің плейотропты әсерінің мысалы Марфан синдромы болып табылады, ол белгілердің триадасының пайда болуымен сипатталады: жіңішке өрмекші саусақтар, көзбұршағының тайып кеттуі және құйғытәрізді кеуде; сұлының қабыршағының түсі мен қылқанының ұзындығын бір ген бақылайды; адамдарда шаштың сарғыш түсін анықтайтын ген бір уақытта терінің ашық түсі мен сепкілдердің пайда болуын тудырады.

Тышқандарда жүннің басым сары пигментациясының У гені гомозиготалы күйде өлімге әкеледі және тышқандардың эмбриондық өліміне әкеледі, ал оның у аллелі қара пигментацияны тудырады және өміршеңдікке себепші болады (17-сурет).

17 сурет – Гендердің плейотропты әсері

Ген бір уақытта пайдалы және зиянды белгілерді тудырған жағдайда, осы пайдалы белгіні қолданғысы келетін селекционерлердің алдында өте қиын міндеттер тұрады.

Гендердің көптеген немесе плейотропты әсері тиісті аллельдердің онтогенездің қай сатысында көрінетіндігімен байланысты. Аллель неғұрлым тезірек пайда болса, плейотропия әсері соғұрлым көп болады. Көптеген гендердің плейотропты әсерін ескере отырып, көбінесе кейбір гендер басқа гендердің әсер етуінің түрлендіргіштері ретінде әрекет етеді деп болжауға болады.

Бақылау сұрақтары

1. Эпистаздан басымдықтың пайда болу құбылысының айырмашылығы неде?
2. Полимериядан фенотип бойынша қандай ажырау байқалады?
3. Сізге белгілі гендердің өзара әрекеттесу түрлерін атап шығыңыз.
4. Қандай тұқым қуалайтын факторлар үйлесімді немесе қосымша деп аталады?
5. Гендердің өзара әрекеттесуінің қандай түрі эпистаз деп аталады және өзара әрекеттесудің осы түрінде екінші ұрпақта қандай ажырау жүреді?
6. Гендердің плейотропты әсері дегеніміз не?