Осы типтегі есептерді шешу кезінде алдымен белгілердің тұқым қуалауының жалпы заңдылықтарының жиынтық кестесін зерттеу қажет (1 кесте).

1 кесте –Белгілердің тұқым қуалауының жалпы заңдылықтары

1 есеп. Организмдер гаметалардың қанша түрін құрайды:

а) ААВВ генотипімен;

б) АаВв генотипімен;

в) Аавв генотипімен;

г)  ааВВ генотипімен.

2 есеп. Дрозофилада дененің сұр түсі (B) қара түстен (с), қызыл көздің түсі (S) сепия түсінен (s), қалыпты қанаттары (V) қисықтан (v) басым. Дрозофила гаметалардың қандай түрлерін құрайды:

а) сұр денесі мен қызыл көзімен;

б) қара денемен және көзі сепия түсті;

в) қызыл көзді және қалыпты қанаттары бар сұр денемен.

3 есеп. Иттерде жүндерінің қара түсі қалампыр түстіге қарағанда басымырақ, ал қысқа жүндері ұзынға қарағанда басымырақ. Гендердің екі жұбы да әртүрлі хромосомаларда.

Екі белгісі бойынша да гетерозиготалы жеке ағзаларды будандастырудан қара қысқа жүнді күшіктердің қанша пайызын күтуге болады?

4 есеп. Адамдарда жақын көргіштіктің кейбір түрлері қалыпты көру қабілетінен, ал қоңыр көздің түсі көкке қарағанда доминатты болады. Гендер әртүрлі хромосомаларда орналасқан. Ата-аналардың екі белгілері бойынша гетерозиготалы некеден қандай ұрпақ күтуге болады?

5 есеп. Адамда соқырлықтың екі түрі бар және олардың әрқайсысы рецессивті генмен анықталады. Егер баланың әкесі мен анасы тұқым қуалайтын соқырлықтың бірдей түрімен ауырса, баланың соқыр болып туылу ықтималдығы қандай, ал басқа гендер жұбы бойынша олар қалыпты ма?

6 есеп. Адамда мылқаудің екі формасы бар, олар рецессивті гендермен анықталады. Анасы мен әкесі мылқаудың бірдей түрімен ауыратын отбасында балалардың мылқау болып туылу ықтималдығы қандай, ал мылқаудың басқа түрінде олар гетерозиготалы.

7 есеп. Егер әкесі саңырау (рецессивті белгі) маңдайының үстінде ақ бұйра болса (басым белгі), анасы сау және ақ шашы жоқ, ал бала саңырау және ақ бұйра болып туылса, ол белгілерді әкесінен тұқым қуалаушылық еткен деп айтуға бола ма?

8 есеп. Бұйра шашты әке (доминантты белгі) және сепкілсіз, ал анасы түзу шашты және сепкілдермен (доминантты белгі) үш баласы бар. Барлық балалардың бұйра шаштары мен сепкілдері бар. Ата-аналар мен балалардың генотиптерін анықтаңыз?

9 есеп. Ересек глаукома бірнеше жолмен тұқым қуалайды. Бір формасы доминантты генмен, екіншісі рецессивті генмен анықталады. Егер ата-ананың екеуі де патологиялық гендердің екі жұбында гетерозиготалы болса, баланың аномалиямен туылу ықтималдығы қандай?

10 есеп. Адамдарда альбинизм рецессивтік қасиет ретінде, ал оңақай доминант ретінде тұқым қуалайды. Екі жұптың гендері әр түрлі хромосомаларда орналасқан. Солақай альбинос екі белгілері бойынша гетерозиготалы әйелге үйленді. Бұл некеден қандай ұрпақ күтіледі?

11 есеп. Адамдарда синдактилия қылқаламның қалыпты құрылымында, ал қалыпты көру долтонизмге басым болады. Екі жұптың гендері әртүрлі хромосомаларда болады. Екі жұп белгілері бойынша гетерозиготалы ер адам қолдың қалыпты құрылымы мен қалыпты көру қабілеті бар әйелге үйленеді. Бұл некеден қандай ұрпақ күтіледі?

12 есеп. Көк көзді (рецессивті белгісі) оңақай (доминанттық белгісі) қоңыр көзді оңақай әйелге үйленді. Олардың екі баласы болды: қоңыр көзді солақай және көк көзді оңақай. Осы көк көзді солақайлар отбасында туылу ықтималдығын анықтаңыз.

13 есеп. Алыстан  нашар көретін (доминатты белгі) солақай (рецессивті белгі) екі белгі бойынша қалыпты әйелге үйленеді. Алыстан  нашар көретін (доминантты белгі) солақай (рецессивті белгі) екі белгі бойынша қалыпты әйелге үйленеді. Ерлі-зайыптылардың екеуінің де фенилкетонуриямен ауыратын ағалары мен әпкелері болғандығы белгілі, бірақ олардың өздері сау. Олардың отбасында бірінші бала барлық белгілерге қатысты қалыпты болды, екіншісі жақыннан көргіштік  солақай, үшіншісі фенилкетонуриямен ауырды. Ата-аналар мен балалардың генотиптерін анықтаңыз және төртінші баланың барлық үш белгілері бойынша қалыпты болу ықтималдығы.

14 есеп. АаВbСс генотипімен организмде пайда болатын гаметалардың түрлерін жазыңыз. А, В және С гендері тәуелсіз тұқым қуалаушы болады.

15 есеп. Организмде АаВbССddEE генотипі бар. Әр ген жұбы гомологиялық хромосомалардың әртүрлі жұптарында орналасқанын ескере отырып, ол түзетін гаметалардың түрлерін жазыңыз.

16 есеп. Полидактилия, жақыннан көргіштік және кіші азу тіс болмауы доминатты аутосомдық белгілер ретінде беріледі. Барлық үш белгінің гендері хромосомалардың әртүрлі жұптарында болады. Екі ата-ана барлық үш кемшіліктен зардап шегетін, бірақ барлық үш жұп гендерде гетерозиготалы отбасында аномалиясыз туылу ықтималдығы қандай?

17 есеп. Иттерде қысқа жүнді (L) ұзын жүндіден (l), Қара түсті (B) – қоңырдан (b), (h) – тұрған құлақтан (h) доминатты болады. Қанша гаметаны және оның қандай түрлерін түзетінін анықтаңыз:

а) құлағы салбыраған, қысқа жүнді төбет, жүннің түсі мен ұзындығы бойынша гетерозиготалы және құлақтың салбырауының гені бойынша гомозиготалы;

б) қаншық барлық белгілері бойынша гетерозиготалы.

18 есеп. Көздің түсі қоңыр, қара шаш және оң қолды иелену-бұл өздігінен тұқым қуалаушылық болатын доминаттың белгілер. Әкесі - қоңыр көзді қара шашты солақай, анасы - көк көзді ақшыл шашты оңақай. Отбасында ұлы - көк көзді ақ шашты солақай, ал қызы - қоңыр көзді қара шашты оңақай. Барлық отбасы мүшелерінің генотиптерін анықтаңыз.

19 есеп. Қысқа саусақты, жақыннан көргіш және альбинизм әр түрлі хромосомаларда орналасқан рецессивті гендермен кодталады. Қалыпты пигментациясы бар қысқа саусақты, жақыннан көргіштік ер адам сау альбинос әйелге үйленді. Олардың бірінші балалары қысқа саусақты, екінші – жақыннан көргіш, үшінші – альбинос. Ата-аналар мен балалардың генотиптерін анықтаңыз.

20 есеп. Хош иісті бұршақтың Т ұзын бойы  t тырбиғанға басымдылық етеді, бұршақтардың G жасыл түсі – g сарыға, ал R тұқымдарының дөңгелек пішіні қатпарланған г-ға басымдылық етеді.

Cұраққа жауап бер:

Хош иісті Т бұршақ ергежейліге t қарағанда, бұршақтардың жасыл түсі G сарыдан g қарағанда, ал тұқымның дөңгелек пішіні R мыжылғаннан қарағанда r доминатты болады. Келесі сұрақтарға жауап беріңіз:

а) келесі будандастырудың ұрпақтары қандай болады (ата-аналардың генотиптері берілген):

TTGgRr х ttGgrr;

TTGGRr х TtGgRr;

ttggRr х TtGgrr;

TtGgrr х ttGgRr;

б) Гомозиготалы ергежейлі хош иісті бұршақты гомозиготалы жоғары сары түсті ірі бұршақпен жасыл мыжылған тұқымдармен будандастырудан F1 гибридтерінің фенотипі қандай болады? F1 гибридінде қандай гаметалар пайда болады? F2 және Fb екеуінде де бөліну қандай болады?