1 есеп. Дрозофилада D және E гендері мен олардың рецессивті аллельдері бір жұп хромосомада орналасады. Келесі генотиптегі жекелердің кроссоверлі емес және кроссоверлі гаметалардың қандай түрлерін құрайды:

а) Аталық генотиппен ;

б) Аналық генотиппен .

2 есеп. Адамдарда кейбір шыққан тектерінің мәліметтері бойынша, El элиптоцитоздың басым гені және эритроциттерде резус-антигеннің болуын анықтайтын ген бірдей аутосомада 3 морганидтік қашықтықта ошақталған. Келесі генотиптері бар жекелерде гаметалардың қандай түрлері және қандай мөлшерде түзіледі:

а) генотипі бар аналықта;

б) генотипі бар аталықта;

3 есеп. Жеміс шыбынының ақ көздің рецессивті white (w) гені 1,5 локустағы X-хромосомасында, ал құрсақ пішінінің abnormal (А) гені 4,5 локустағы сол хромосомада орналасқан. Келесі генотиптердің жекелеріндегі гаметалардың түрлері мен санын анықтау:

а)  генотипі бар аналық;

б) қалыпты құрсағы бар ақ көзді аталықта.

4 есеп. Адамдарда рецессивті гемофилия гені (h) және рецессивті түсті ажыратпау гені (с) X-хромосомасында шамамен 9,8 морганид айырмашылықта оқшауланған.   Келесі генотипі бар жекелер гаметалардың қандай түрлерін және қандай мөлшерде түзеді:

 генотипі бар әйел;    генотипі бар әйел.

5 есеп.   тіркесу тобындағы гендер арасында айқасудың мүмкін нұсқаларын жазыңыз.

6 есеп. А және В гендері тіркескен, олардың арасындағы айқаспа 10% құрайды, ал С гені басқа тіркесу тобында болады. Гетерозигота қандай гаметалар және қандай арақатынастар тудырады: а) АаВbСc; b) AаВbCс.

7 есеп. А және В гендері бойынша дигетерозиготалы жеміс шыбындарының аналықтарын екі ген бойынша рецессивті аталықтармен будандастыру кезінде фенотип бойынша келесі бөлінулер алынды:

а) AB : Ab : aB : ab = 25 % : 25 % : 25 % : 25 %;

б) AB : Ab : aB : ab = 47 % : 3 % : 3 % : 47 %.

Қандай жағдайда еркін үйлестіру, ал қандай жағдайда тіркес тұқым қуалаушылық байқалады? Тіркес тұқым қуалаушылық жағдайы үшін А және В гендерінің арасындағы айырмашылықты анықтаңыз. Барлық жағдайлар үшін хромосомалардағы гендердің орналасуын белгілеңіз.

8 есеп. L, M, N гендері тіркесудің бір тобына жатады. Тәжірибеде L және M гендерінің арасындағы қашықтық 5 морганидқа, ал M және N гендерінің арасындағы айырмашылық 3 морганидқа тең екендігі анықталды. L және N гендерінің арасындағы айырмашылықты анықтаңыз.

9 есеп. А, В және С гендері бір тіркесу тобында болады. А және В гендерінің арасында айқасу 7,4% жиілікпен, ал В және С гендерінің арасында 2,9% жиілікпен жүреді. Егер А және С гендерінің арасындағы қашықтық айқасудың бірліктерінің 10,3% құраса А, В және С гендерінің өзара орналасуын анықтаңыз. Егер А және С гендері арасындағы айқасу жиілігі 4,5% болса, осы гендердің өзара орналасуы қалай өзгереді?

10 есеп. Жеміс шыбындарында дененің түс белгілері мен қанаттарының пішіні тіркескен. Дененің қара түсі сұрға қатысты рецессивті, қысқа қанаттары ұзынға қатысты рецессивті. Зертханада екі белгісі бойынша гетерозиготалы ұзын қанатты сұр аналықтар, екі белгісі бойынша да рецессивті аталықтармен будандастырылды. Ұрпақтарында: сұр ұзын қанаттылар 1394, қара қысқа қанаттылар 1418, сұр қысқа қанаттылар 288, қара ұзын қанаттылар 287 болды. Ұрпақтардың ықтимал генотиптері мен фенотиптерін және гендер арасындағы қашықтықты анықтаңыз.

11 есеп. Адамдарда резус-фактордың локусы эллиптоцитоз локусымен тіркескен және 3 морганид қашықтықта болады. Резус-оңдық және эллиптоцитоз басым аутосомды гендермен анықталады. Ерлі-зайыптылардың біреуі екі белгі бойынша гетерозиготалы, ал резус-оңдықты ол ата-анасының біреуінен, эллиптоцитозды екіншісінен тұқым қуалау арқылы алды. Екінші жұбайы резус-теріс және қалыпты эритроциттары (қанның қызыл түйіршіктері) бар. Осы отбасындағы балалардың генотиптері мен фенотиптерінің ықтимал арақатынасын анықтаңыз.

12 есеп. Адамдарда суқараңғылық мен көп саусақтық басым аутосомды тығыз тіркескен (айқасу тудырмайтын) гендерге байланысты. Егер әйелдің анасы екі аномалиядан да зардап шеккені белгілі болса, ал әкесі қалыпты болған болса, онда күйеуі қалыпты, ал әйел екі белгі бойынша гетерозиготалы отбасында қандай ұрпақ күтуге болады.

13 есеп. Жеміс шыбынында Sepia (S) рецессивті гені көзінің түсінің қоңыр түсті болуымен, ал  hairy (h) рецессивті гені түктілігімен байланысты. Бұл гендер бойынша дигетерозиготалы аналықты рецессивті аталықпен будандастырған кезде фенотип бойынша келесі бөліну алынды: SH – 49,75 %, Sh – 0,25 %, sH –              0,25 %, sh – 49,75 %. S және h гендерінің арасындағы айырмашылықты анықтаңыз.

14 есеп. Жеміс шыбынында иілген қанаттардың дамуын анықтайтын рецессивті bent (b) гені 0,0 локустағы IV хромосомада болады. Рецессивті eyeless (e) гені соқырлықты анықтайды. В және е гендері бойынша қосарланған қалыпты аналықты осы белгілер бойынша рецессивті аталықпен будандастырған кезде ұрпақтар алынды: екі белгісі бойынша қалыпты шыбындар – 49,55 %, көздері қалыпты және қанаттары иілген – 0,45 %, қанаттары қалыпты соқыр шыбындар – 0,45%, қанаттары иілген соқыр шыбындар – 49,55%.

а) Соқырлық (е) генінің қай хромосомада және қай локуста орналасқанын анықтаңыз.

б) Олардың арасындағы қашықтықты көрсете отырып, оған b және е гендерін орналастыру арқылы хромосоманың қарапайым картасын сызыңыз.

15 есеп. Тышқандардың екі жағы будандастырылды: олардың біреуінде жануарлардың жүндерінің ұзындығы қалыпты, ал екіншісінде жүндері түзу және ұзын. F₁ гибридтерінде қалыпты ұзындықтағы жүндері бар. F_a-да келесі бөліну алынды: қалыпты ұзындықтағы түзу жүндері бар тышқандар – 27, ирелеңдеген қалыпты ұзындықтағы – 99, түзу ұзындықтағы – 98, ирелеңдеген ұзындықтағы – 24. Бұл белгілер жұбы қалай тұқым қуалайды?

16 есеп. Қызанақтың биік сабақтары ергежейлі сабақтарынан басым болады, ал жемістерінің домалақ пішіндері алмұрт тәріздіден басым болады. Осы белгілерді анықтайтын гендер арасындағы қашықтық 20% құрайды. Алмұрт тәрізді биік өсімдік ергежейлі домалақ пішінді өсімдікпен будандастырылды. F₁ гибридтерін ергежейлі алмұрт тәрізді өсімдіктермен будандастырудан қандай ұрпақ және қандай арақатынаста күту керек.

17 есеп. Қызыл көзді және қалыпты қанаттары бар гетерозиготалы шыбындарды және қызылкүрең көздері мен қысқа қанаттары бар шыбындарды будандастырған кезде алынды:

- 1109 ұзын қанаттары бар қызыл көзді шыбындар;

- 1140 қысқа қанаттары бар  қызыл көзді шыбындар;

- 1122 ұзын қанаттары бар  күлгін көзді шыбындар;

- 1160 қысқа қанаттары бар  күлгін көзді шыбындар.

Жеміс шыбындарында қанаттар пішіні мен көз түсінің гендері тіркескен немесе байланыссыз тұқым қуалайды ма? Қандай гендер басым және қайсысы рецессивті болып табылады?

18 есеп. Қызанақтарда биік өсу белгісі (А) ергежейліден (а) басым, ал жемістердің дөңгелек формасы (В) алмұрт тәріздіден (b) басым болады. Екі ген де бір тіркесу тобына жатады. Талдайтын будандастыру кезінде айқас алынды:

- 38 % дөңгелек жемістері бар биік өсімдіктер;

- 42 % алмұрт тәрізді жемістері бар ергежейлі өсімдіктер;

- 10 % алмұрт тәрізді жемістері бар биік өсімдіктер;

- 10 % дөңгелек жемістері бар ергежейлі өсімдіктер.

Өсімдіктің өсуі мен жемістің пішінін кодтайтын гендер арасындағы қашықтықты анықтаңыз.

19 есеп. Жүгеріде II хромосомада тілшіктік гені және жапырақтың бетінің сипаты оқшауланған. Доминантты А гені тілшіктің дамуын, рецессивті а гені – тілшіктің болмауын, доминантты В гені – жапырақтардың күңгірт бетін, в –жапырақтардың жылтырлығына байланысты. Күңгірт жапырақтары бар гомозиготалы тілшіксіз өсімдікті жылтыр жапырақтары бар гомозиготалы тілшікті өсімдікпен будандастырудан 120 F₁ өсімдік алынды. F₁ өсімдіктерін талдамалар жағымен будандастырудан 800 гибрид алынды, олардың 64-і күңгірт жапырақтары бар тілшіктілер.

а) F₁ өсімдіктерінде күңгірт беті бар тілшікті жапырақтары қанша болды?

б) F_а өсімдіктерінің қанша пайызында тілшік және жылтыр жапырақтары болды?

в) F_а өсімдіктерінің қанша пайызында тілшіктер болмады, бірақ күңгірт жапырақтары болды?

г) F_а өсімдіктерінің қанша пайызында тілшіктер мен күңгірт жапырақтар болды?

д) Бұл гендер арасындағы айырмашылық қандай?

20 есеп*. Жеміс шыбындарындағы а және В гендері жынысқа байланысты және олардың арасындағы айқасу 20 % құрайды. Келесі будандастырудың ұрпақтарында қандай генотиптер және қандай арақатынаста күту керек?

1. a) ♀ X^ABX^ab x ♂ X^abY;

б) ♀ X^AbX^ab x ♂ X^ABY;

в) ♀ X^AbX^aB x ♂ X^AbY.