4 Бидайдың негізгі аурулары: қоздырғыштардың белгілері, биологиялық ерекшеліктері, таралуы және зияндылығы
СИММИТ халықаралық орталығының ғалымдарының деректері бойынша бидайда 25 саңырауқұлақ, 3 бактериялық, 1 вирустық, 3 нематодты, 4 физиологиялық және генетикалық аурулар және минералды қоректенудің болмауынан және басқа да абиотикалық факторлардан туындаған 8 аурулар кездеседі (2-кесте). Күздік және жаздық бидай қоздырғыштарының түрлік құрамы, жеке түрлерін қоспағанда, аса ерекшеленбейді. Оған аурудың төрт түрі, үш тот, ақ ұнтақ, септориоз және гельминтоспориозды дақтар, тамыр шірігі әсер етеді. Бұл мәдениетте мыналар кездеседі: бактериялық, сары немесе шырышты, базальды және вирустық аурулар (Prescott et all., 1986; Қойшыбаев, 2002; Dubeiller, Singh et all, 2014).
2-кесте – Жаздық бидайдың негізгі ауруларының түрлік құрамы және олардың қоздырғыштары, зақымдайтын мүшелер
|
Аурулар |
Қоздырушылар |
Зақымдайтын мүшелері |
|
Бидайдың тозаңды қара күйесі. |
Ustilago tritici |
масақ толығымен |
|
Қатты қара күйе |
Tilletia caries, T. levis |
масақшалар |
|
Қастауыш |
Сlaviceps purpurea |
дәнедер |
|
Сабақтың (жолақты немесе қара) таты |
Puccinia graminis f. sp. tritici |
сабақтар, масақ қабы, жапырақтар |
|
Қоңыр (жапырақтың) тат |
Puccinia recondita f. sp. tritici |
жапырақтар |
|
Ақ ұтақ |
Erysiphe graminis |
жапырақтар, сабақтар, масақ қабығы |
|
Септориоз |
Stagonospora nodorum Septoria tritici |
жапырақтар, сабақтар, масақ қабығы |
|
Сары дақ |
Drechslera tritici repentis |
жапырақтар, сабақтар |
|
Тамыр шірігі: гельминтоспориозды |
Bipolaris sorokiniana (син. Helminthosporium sativum) |
алғашқы және соңғы қабықтар, сабақтың буын аралығы |
|
Фузариоз |
Fusarium spp. |
алғашқы және соңғы қабықтар, сабақтың буын аралығы |
|
Қара ұрық |
Alternaria alternata, B. sorokiniana |
дәні, тұқымы |
|
Жолақты мозаика |
Triticum virus |
жапырақтар |
|
Кілегейлі немесе сары бактериоз |
Rathayibacter tritici |
жапырақтар |
|
Базальды бактериоз |
Pseudomonas syringae pv. atrofaciens |
жапырақтар |