4 Бидайдың негізгі аурулары: қоздырғыштардың белгілері, биологиялық ерекшеліктері, таралуы және зияндылығы


СИММИТ халықаралық орталығының ғалымдарының деректері бойынша бидайда 25 саңырауқұлақ, 3 бактериялық, 1 вирустық, 3 нематодты, 4 физиологиялық және генетикалық аурулар және минералды қоректенудің болмауынан және басқа да абиотикалық факторлардан туындаған 8 аурулар кездеседі (2-кесте). Күздік және жаздық бидай қоздырғыштарының түрлік құрамы, жеке түрлерін қоспағанда, аса ерекшеленбейді. Оған аурудың төрт түрі, үш тот, ақ ұнтақ, септориоз және гельминтоспориозды дақтар, тамыр шірігі әсер етеді. Бұл мәдениетте мыналар кездеседі: бактериялық, сары немесе шырышты, базальды және вирустық аурулар (Prescott et all., 1986; Қойшыбаев, 2002; Dubeiller, Singh et all, 2014).

 

2-кесте – Жаздық бидайдың негізгі ауруларының түрлік құрамы және олардың қоздырғыштары, зақымдайтын мүшелер

Аурулар

Қоздырушылар

Зақымдайтын мүшелері

Бидайдың тозаңды қара күйесі.

Ustilago tritici

масақ толығымен

Қатты қара күйе

Tilletia caries, T. levis

масақшалар

Қастауыш

Сlaviceps purpurea

дәнедер

Сабақтың (жолақты немесе қара) таты

Puccinia graminis f. sp. tritici

сабақтар, масақ қабы, жапырақтар

Қоңыр (жапырақтың) тат

Puccinia recondita f. sp. tritici

жапырақтар

Ақ ұтақ

Erysiphe graminis

жапырақтар, сабақтар,

масақ қабығы

Септориоз

Stagonospora nodorum

Septoria tritici

жапырақтар, сабақтар,

масақ қабығы

Сары дақ

Drechslera tritici repentis

жапырақтар, сабақтар

Тамыр шірігі: гельминтоспориозды

Bipolaris sorokiniana (син.

Helminthosporium sativum)

алғашқы және соңғы қабықтар, сабақтың буын аралығы

Фузариоз

Fusarium spp.

алғашқы және соңғы қабықтар, сабақтың буын аралығы

Қара ұрық

Alternaria alternata,

B. sorokiniana

дәні, тұқымы

Жолақты мозаика

Triticum virus

жапырақтар

Кілегейлі немесе сары бактериоз

Rathayibacter tritici

жапырақтар

Базальды бактериоз

Pseudomonas syringae pv.

atrofaciens

жапырақтар