Аурудың қоздырғышы – Ustilago tritici саңырауқұлағы (Pers.) Yensen.

Аурудың симптомы, патогеннің морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері. Масақтың барлық мүшелері, өзекшені қоспағанда, жоғарғы жапырақтары қынаптан шыққанға дейін толығымен телиоспоралардан тұратын қара, күйе массасына айналады (57-сурет) саңырауқұлақтар (58-сурет). пішіні бойынша олар сфералық, эллипсоидты, кейде бұрыштық ашық зәйтүн немесе қоңыр, бір жағынан сәл қалың, екінші жағынан жабық, кішкентай сүйелдер, қабық; олардың мөлшері өсу аймағына байланысты өзгереді және көбінесе 7–9 × 5–7 мкм құрайды.

Бидайдың гүлдену кезеңінде телиоспоралардың қарқынды шашырауы жүреді, олар аналық бездің стигмасына түседі, онда олар бидайдың негізгі ауруларына айналады. Оның 2 жасушаларының бірігуі нәтижесінде тозаң түтігі арқылы аналық безге енетін инфекциялық гифа пайда болады. Патогеннің мицелиясын тұқымның әртүрлі ұлпаларында табуға болады: жеміс қабығы, коримбус, бүршік және эмбриональды тамыр. Мицелиймен зақымданған тұқымдар сыртқы жағынан сау тұқымдардан ерекшеленбейді. Ол келесі жылға дейін белсенсіз күйде қалады және топыраққа себілген тұқымдар өніп, өсіп, аурудың қоздырғышы болады. Диффузды түрде дамып, мицелий эмбриональды масаққа жетеді, онда ол қарқынды өседі, қалыңдайды, тегістеледі және хламидоспораларға бөлініп, масақты толығымен жояды. Кейбір жағдайларда аурудың тек төменгі бөлігі ғана әсер етеді, жоғарғы жағында астық пайда болады. Масақтың ішінара зақымдануы зақымданған өсімдіктің қорғаныс реакциясы емес және ұрпақтарға берілмейді (Шварцман, 1960; Ишпайкина, бірлескен автор.,1972).

57-сурет – Бидайдың тозаңды қара күйесі

58-сурет –Ustilago tritici саңырауқұлағының телиоспоралары

Таралуы және зияндылығы. Дәнді дақылдардың тоқаңды қара күйемен зақымдану дәрежесі бидайдың гүлдену ерекшеліктеріне, осы кезеңдегі ауа-райына, сондай-ақ сорттың тұрақтылығына байланысты. Саңырауқұлақтардың телиоспораларының өсуі жұқтырған өсімдіктерде тамшылатып-сұйық ылғал болған кезде немесе ауа ылғалдылығы 60–70 %, температурасы – 20–25 °С болған кезде ғана аурудың елеулі көрінісі Қазақстанның Солтүстік және Солтүстік-Шығыс өңірлерінде байқалады, онда бидайдың масақтану-гүлдену кезеңінде жиі жауын-шашын түседі, ауаның орташа тәуліктік ылғалдылығы 65–75 %-ға жетеді. Бидайдың гүлдену сипаты және оның ұзақтығы, гүлдің ашық күйде болу ұзақтығы сорттың зақымдалуына айтарлықтай әсер ететіні анықталды (Пенчукова, 1974).