Жаздық бидай ауруларына экономикалық және шаруашылық баға беру үшін олардың өсімдіктерге зиянды әсерінің дәрежесін (шамасын) білу қажет. Әртүрлі фитопатогенді саңырауқұлақтарда аурудың дамуының қарқындылығы бірдей болғанда және басқа да ұқсас жағдайларда өнім төмендеуінің шамасы бірдей болмайды.

Саңырауқұлақ тудыратын аурулар тек айқын ғана емес, сонымен қатар жасырын егістік тапшылығына әкеледі: масақтың көлемінің кішіреюі, масақтардың қысқаруы және т.б. Жасырын тапшылығын ескере отырып, жаздық бидай өнімінің жалпы шығыны аурудың таралу пайызымен анықталады ( 3-кесте).

3-кесте – Бидайдың қатты және тозаңды қаракүйе ауруынан туындайтын шығынның шкаласы

1,25 %-ға дейін бас ұрықтар зақымданған кезде жаздық дәнді дақылдар үшін айқын және жасырын шығындарды жиынтық бағалау 1-формула бойынша жүргізілуі мүмкін:

                                          у = 11,0 х – 4,4 х 2,                                       (1)

мындағы: у – егіннің жалпы шығыны (%); 

х – қаракүйенің себудегі анықталу дәрежесі (%).

Зақымданудың жоғары ұлесінде 2 формуланы пайдаланады:

                                    у = 5,89 + 0,79 х,                                         (2)

Тамыр шіріктері. Бір дақылда қоздырғыштардың бірнеше түрін табуға болады. Ең көп тарағандары – Fusarium және Helminthosporium тамыр шірігі. Тән ерекшелігі – тамыр шірігінің таралуы біркелкі емес болуы мүмкін, қатты зардап шеккен егістіктер салыстырмалы түрде сау егістіктермен шектеседі. Өсімдіктердің шығыны, өнімді өңдеудің азаюы, бір масақтағы дәннің және 1000 дәннің салмағының төмендеуінен өнім жоғалып, сапасы нашарлайды. Вегетациялық кезеңнің басында тамыр шірігінің даму дәрежесіне байланысты өнім жоғалтуларын бағалау үшін шкала қолданылады (4-кесте).

4-кесте – Тамыр шірігінің дамуына байланысты бидай егіні шығынының шкаласы

Дәнді дақылдардың пісіп-жетілуінің басында тамыр шірігінің даму қарқындылығын ескере отырып, 5-кестеде көрсетілген шкала бойынша өнім шығынын бағалауға мүмкіндік береді.

5-кесте – Балауыздың пісу кезеңінде аурудың даму қарқындылығына байланысты тамыр шірігінен түсімнің жоғалуын бағалау шкаласы

Ақ ұнтақ. Ұнтақты көгеруден шығымдылық сүтті пісу фазасында аурудың даму дәрежесімен анықталады. 6-кестеде өсімдіктердің зақымдану деңгейлері және тиісті өнім жоғалтулары көрсетілген. Бидайдағы ақ ұнтақтың зияндылық шегі (шығымдылықтың төмендеуінің басталуы) аурудың даму деңгейі      15 %-дан жоғары болғанда анықталады.

6-кесте – Жаздық бидай дақылдарының ақ ұнтақтан болған шығынның шкаласы

Тат аурулары. Астық шаруашылығының барлық аудандарында таралған. Тат эпифитоттары кең аумақтарды қамти алады, бұл дәнді дақылдардың үлкен шығынына әкеледі. Тат түрлерінен болатын шығын мөлшерін анықтау үлкен қиындықтармен байланысты, өйткені ауру астық өнімділігіне жанама әсер етеді. Зияндылық зақымдану дәрежесіне, даму жылдамдығына және пайда болу уақытына байланысты (7-кесте).

7-кесте – Тат түрлеріне байланысты бидай дақылдарының шығыны, % 

Қоздырғыштың түріне, климаттық жағдайларға, өсірілетін сорттардың сезімталдық дәрежесіне және агротехника деңгейіне, өсімдіктердің зақымдану қарқындылығына, эпифитоттардың жиілігіне және олардың зияндылығына байланысты жыл бойынша да, агроклиматтық аймақтар бойынша да өзгереді.

Қоңыр таттың эпифиттік дамуы кейбір аймақтарда әрбір он күннен үш-бес жылға дейін, сабақ таты – екіден төртке дейін, сары – бір жылдан екі жылға дейін байқалады (Санин және т.б., 2002).

Тат ауруларының зияндылығы өсімдіктердің ассимиляциясының төмендеуінен, транспирацияның, тыныс алудың күшеюінен, басқа да физиологиялық және биохимиялық процестердің бұзылуынан көрінеді.

Қоңыр таттың қарқынды дамуы сүтті-балауыз пісу фазасында болады.

Ол ертерек пайда болған кезде бидай шығымының жоғалуы төмендегі шкала бойынша анықталады (8-кесте).

8-кесте – Бидай дақылдарының қоңыр татынан шығынын бағалау шкаласы, %

Септориоз. Септориоз дақтары күздік және жаздық бидайға әсер етеді. Қоздырғыштары Stagonospora nodorum және Septoria tritici. Аурудың зияндылығы жапырақтардың мерзімінен бұрын кебуінен, дәннің әлсіздігінен, масақтың ұзындығы мен дәнінің азаюынан көрінеді. Бидайдың жапырақтары мен масақтарынан септориозынан шығымдылықты анықтау үшін 9-кестеде келтірілген шкала қолданылады.

9-кесте –Септориоздан болған бидай дақылы шығынының шкаласы 

Масақтың фузариозы. Соңғы жылдары бидай дақылдарында масақ фузариозы ошақтары байқалды. Зақымдану нәтижесінде дәннің егістік және қоректік қасиеттері нашарлайды. Fusarium қоздырғышы токсиндерді бөледі, нәтижесінде астық аз дәрежеде зақымдалған болса да, тағамдық және жемдік мақсаттарда пайдалануға жарамсыз болып қалады. Ең қарқынды зақымдану гүлдену кезеңінде болады (Sanin et al., 2002). Масақ фузариозынан бидай шығымы шкала бойынша анықталады (10-кесте).

10-кесте – Масақ фузариозынан дәнді-дақылдардың шығынын бағалау шкаласы

Қастауыш дақыл құрылымының барлық элементтеріне теріс әсер етеді. Қастауыштың зияндылығы склеротияның құрамындағы алкалоидтардың уытты әсерінде жатыр. МЕМСТ бойынша дәнді дақылдардағы склеротияның мөлшерінің ветеринариялық нормасы  0,1 % құрайды. Азық-түліктік мақсатта қолданылатын астықтың құрамында 0,05 %-дан артық склеротия қоспасы болмауы керек (Немкович, 2006).

Бактериялық аурулар. Олардың зияндылығы астық түсімін     30 %-ға дейін төмендетуден (Матвеева, Пехтерева, 2002), ал               В. В. Котляровтың (2005) айтуы бойынша 60 %-ға дейін, сонымен қатар алынған дақылдың сапа көрсеткіштеріне кері әсер етуінен тұрады. Егер тұқымдық материал 20 %-дан жоғары бактериоздармен зақымдалған болса, оларды тұқым ретінде пайдалану ұсынылмайды.

Жапырақтардың сары дақтары немесе пиренофороз.

Пиренофороздың зияндылығы жапырақтардың мерзімінен бұрын құрғауы, дәннің әлсіздігі, масақтың ұзындығы мен дәнінің азаюы арқылы көрінеді.

Эпифитотикалық жылдарда өнімділік жоғалуы 15–30 % құрайды (Санин және т.б., 2002). Эпифитотия он жылда 3–4 рет байқалады.

Аурудың алғашқы белгілері бидай дақылдарында түптену фазасында – түтікке шығудың басында пайда болады. Сары дақтардың дамуының шыңы дәннің сүтті-балауыз пісу фазасында болады. Пиренофороздың даму дәрежесіне байланысты бидай өнімінің жоғалуы 11-кестеде көрсетілген.

11-кесте – Пиренофороздан бидай дақылдарының шығымының болжамы