Жұмыстың мақсаты: зерттелетін судың сапасын ауыз суға пайдалану мүмкіндігіне бағалау.

Нормативтік талаптарға сәйкес ауыз судың сапасы үш көрсеткіш бойынша бағаланады: бактериологиялық, улы заттар және органолептикалық қасиеттері.

Суды ластаудың негізгі көздері тұрмыстық ағынды сулар мен өндірістік ағынды сулар болып табылады. Жер үсті ағындары (жаңбыр суы) судың ластануының уақыт, сандық және сапалық факторы бойынша өзгермелі болып табылады. Су объектілерінің ластануы су көлігінің жұмысы мен ағаш рафтингінің нәтижесінде де болады.

Суды пайдаланудың екі категориясы бар:

1. Бірінші санатқа су объектісін шаруашылық-ауыз сумен жабдықтау көзі ретінде, сондай-ақ тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарын сумен жабдықтау үшін пайдалану;
2. Екінші санатқа су объектісін суға түсу, спортпен айналысу және халықтың демалуы үшін пайдалану, сондай-ақ елді мекендердің шекарасында орналасқан су объектілерін пайдалану жатады.

ШРК гигиеналық нормативтер ретінде қабылданады – судың құрамындағы заттар адам ағзасына өмір бойы тікелей немесе жанама әсер етпейтін және суды пайдаланудың гигиеналық жағдайларын нашарлатпайтын шекті рұқсат етілген концентрациялар. Бірінші және екінші санаттағы су объектілеріндегі зиянды заттардың ШРК 5.2-кестеге сәйкес келтірілген.

5.2-кесте – Су айдындарындағы шаруашылық-ауызсу-мәдени мақсаттағы заттардың ШРК

Ескертпе – зияндылықтың шекті көрсеткіштеріне (ЗТҚ) жатады: санитарлық-токсикологиялық (с-т); жалпы санитарлық (ген.); органолептикалық (орг.). Қолданыстағы классификацияға сәйкес химиялық заттар қауіптілік дәрежесі бойынша төрт класқа бөлінеді: 1 класс – аса қауіпті; 2 класс – аса қауіпті; 3 сынып – қауіпті; 4 сынып – орташа қауіпті. Классификация суды ластайтын заттардың жалпы уыттылығына, жинақтаушы қабілетіне және ұзақ мерзімді жанама әсерлер туғызу қабілетіне байланысты адамға қауіптілік дәрежесін сипаттайтын көрсеткіштерге негізделген.

Егер суда 1-ші және 2-ші қауіптілік класының бірнеше заттары болса, су айдынындағы заттардың әрқайсысының концентрация коэффициенттерінің (C₁, C₂, .... C_n) сәйкес ШРК мәндеріне қосындысы болуы керек. біреуден аспайды:

(5.1)

мұндағы ШРК_1,2,n – шекті жол берілетін концентрациялар;

                С_1,2,n – элементтің орташа мазмұны.

2. Тапсырманы орындау тәртібі.

2.1 Әдістемемен танысу

2.2 5.2-кестеге сәйкес опцияны таңдау

2.3 Ауыз суға қойылатын нормативтік талаптардың жіктелуін беру.

2.4 Су пайдалану санаттарының жіктемесін беру.

2.5 Зияндылықтың шектеулі көрсеткіштерін атау.

2.6 Ауыз су сынамаларындағы зиянды заттар үшін гигиеналық нормативтерді нұсқа бойынша келтіру.

2.7 5.3-кестеге сәйкес опция бойынша зиянды заттар концентрациясының нақты мәндерін 5.1-кестеге сәйкес нормативтік мәндермен салыстыру.

2.8 1-ші және 2-ші қауіптілік сыныбындағы заттар болған жағдайда формула бойынша ауыз судың сапасына бағалау жүргізу.

5.3-кесте – «Ауыз судың сапасын бағалау» тақырыбы бойынша зертханалық жұмыс тапсырмаларының нұсқалары

3. 5.3-кестеге сәйкес «Ауыз судың сапасын бағалау» практикалық жұмысының мысалы.

5.4-кесте – Бастапқы деректер:

1. Жұмыстың мақсаты: осы нұсқа бойынша ауыз судың сапасына баға беру.
2. Жұмыс барысы:

Нормативтік талаптарға сәйкес ауыз судың сапасы үш көрсеткіш бойынша бағаланады: бактериологиялық, улы заттардың құрамы және органолептикалық қасиеттері.

Су қоймаларын ластаудың негізгі көздері – тұрмыстық ағынды сулар және өнеркәсіптік кәсіпорындардың ағындары. Жер бетіндегі ағын (нөсерлі сулар) – уақыт, сан және сапа бойынша су айдындарының ластануының тұрақсыз факторы. Су объектілерінің ластануы су көлігі мен ағаш ағызу жұмыстарының нәтижесінде де жүреді.

Қолданыстағы сыныптамаға сәйкес химиялық заттар қауіптілік дәрежесі бойынша төрт сыныпқа бөлінеді: 1 сынып – өте қауіпті; 2 сынып – жоғары қауіпті; 3 сынып – қауіпті; 4 сынып – орташа қауіпті.

«Шаруашылық – ауыз су және мәдени-тұрмыстық мақсаттағы су объектілеріндегі заттардың ШРК» 5.5-кестесі бойынша нұсқада берілген ШРК, отз деректерін және заттардың қауіптілік сыныптарын табамыз және 5.5-кестеге сәйкес толтырамыз.

5.5-кесте – Кестені толтыру үлгісі

Суды пайдаланудың екі санаты бар: бірінші санатқа су объектісін шаруашылық-ауыз сумен жабдықтау көзі ретінде, сондай-ақ тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарын сумен жабдықтау үшін пайдалану жатады; екінші санатқа су объектісін шомылу, Спорт және халықтың демалысы үшін пайдалану, сондай-ақ елді мекендер шегінде орналасқан су объектілерін пайдалану жатады. Гигиеналық нормативтер ретінде шекті жол берілетін концентрациялар (ШРК) – судағы заттар өмір бойы адам ағзасына тікелей немесе жанама әсер етпейтін және суды пайдаланудың гигиеналық жағдайларын нашарлатпайтын ең жоғары жол берілетін концентрациялар қабылданады.

Зиянды заттардың концентрацияларының нақты мәндерін нормативтік мәндермен салыстырайық:

Бор  –  ШРК аспаған; ацетон  –  судағы концентрация ШРК-дан әлдеқайда аз; алюминий – концентрациясы ШРК-дан аз; күкірт көміртегі  –  ШРК-дан аз; бериллий - ШРК-дан аз; бутилен  –  ШРК-дан аз; белсенді хлор – ШРК анықталмаған.

5.1-кестеде нұсқаға сәйкес суда әртүрлі қауіптілік класындағы 7 зат бар, бірақ олардың тек 3-еуі ғана 1-ші және 2-ші қауіптілік класына жатады.

Егер суда 1-ші және 2-ші қауіптілік класының бірнеше заттары болса, су айдынындағы заттардың әрқайсысының концентрация коэффициенттерінің (C₁, C₂, .... C_n) сәйкес ШРК мәндеріне қосындысы болуы керек. біреуден аспауы керек (1 формула бойынша):

Қорытынды: Есептеу нәтижелері бойынша су айдынындағы 1-ші және 2-ші қауіптілік класындағы заттардың концентрацияларының (C₁, C₂, .... C_n) сәйкес ШРК мәндеріне қатынасының қосындысы бірден асады және 2,3-ке тең, сондықтан су 1-ші санаттағы суды пайдалануға жатпайды және ішуге жарамсыз. Судағы басқа заттардың концентрациясы шекті рұқсат етілген мәндерден аспайды. Су суды пайдаланудың 2-ші категориясына жатады.