§29 Жазу мен кітап бастыру – адамзаттың ұлы жетістіктері


«Кiтап» – араб тiлiнен аударғанда жазба, түрiк тiлiнен аударғанда дәптер деген мағынаны білдіреді. Ғылымның барлық салалары кiтап арқылы тарайтындықтан, кітап– мәдениеттiң тасымалдаушысы болып саналады. Уақыт шеңбері адам баласының ойы мен өрісін байытуда кітаптың алар орнының өте жоғары екендігін дәлелдеді.

Ең алғашқы кітаптар б. з.б. I мыңжылдықтың бірінші жартысында Қытайда жазылған. Қытайлықтар алғашқы кітаптарды ағаштан жасалған тақтайша мен бамбукқа жазған. Б.з.б. II ғасырда Қытайда қағаз пайда болғаннан кейін әлемде бірінші рет қағазға жазу қалыптаса бастады. Ежелгі замандағы Қытайдың иероглифтік жазулары бүгінгі таңға дейін сақталған.

Шығыс елдерінде, Грекияда, Римде кітаптың алғашқы түрлері қыш текшелеріне, тақта тастарға сына жазуымен жазылды. Грекия мен Римде қамысқа кітап жазу ісі б.з.б. 7-ғасырда кең өріс алды. Кітапты көшіріп жазуға машықтанған көшірушілер мен қолжазбаны әрлеуші суретшілерде осыған байланысты пайда болды. Ежелгі Мысырда жазу материалы ретінде папирусты пайдаланған. Папирустың сабақтарын жұқалап тіліп, біріне – бірін жабыстырып, қағаз сияқты парақтар дайындаған және оған бір жағы ұшталған қамыспен жазған. Мысырда папирустан жасалған кітаптарды шыршықтап орап тастаған.

Кітап басу ісінің пайда болуы адамзат тарихындағы дүниежүзілік мәдениетінің дамуындағы мәдени-саяси оқиға болып есептеледі. Қарапайым ғана қолжазбалар үлкен мәдени құндылық баспа шығармасы – кітапқа айналды. Кітап басу ісінің алғашқы баспалдағы неміс өнертапқышы Иоганн Гутенберг ойлап тапқан жылжымалы литермен кітап бастыру ісі – болып саналады. Кітап басып шығара бастағаннан уақыттан бері бүкіл дүниежүзінде шыққан кітаптар қорынан асып түсетін кітап КСРО-да шығарылыпты. КСРОда 1 309 600, 000 дана кітап жарық көрген екен. Әр халықтың тарихында, рухани өмірінде, мәдениетінде әріден келе жатқан, ұрпақтан-ұрпаққа таралып отырған мәңгі өшпейтін мұра, аса қымбат қазынасы бар. Сол қазынаның қайнар бастауының бірікітап. Бұл шексіз байлық санаулы ғана, азшылықтың иелігіндегі дегдарларға ғана тән дүние емес, ол бүкіл адамзат баласына ортақ дүние. Дін де, өнер де, діл де, философия да, әдебиет те, көзқарас та содан бастау алады. Бұл әркімге ауадай қажет рухани азық. Сол рухани азық бізге кітап арқылы беріледі.

2000 жылы басылып шыққан «Жазу тілі» еңбегінде О.Сүлейменов түпнұсқадан ерекшеленетін сөзді талдаудың негізгі әдісін түсіндіреді, оның шығу тегі бастапқы иероглифтің графикалық белгісімен генетикалық байланыста қарастырылады. Сарапшылардың пікірінше, бұл жұмыс филология ғылымын жаңа деңгейге көтерді және лингвистикадағы көптеген кемшіліктерді толтырды.