Стратегиялық экологиялық бағалау туралы жалпы ережелер:

1) Стратегиялық экологиялық бағалау деп Экологиялық кодекстің 52-бабының 3-тармағында санамаланған салаларда мемлекеттік бағдарламаларды, аумақтарды дамыту бағдарламаларын және елді мекендердің бас жоспарларын (бұдан әрі Кодекстің осы тарауының мақсаттары үшін-құжаттар) іске асырудың қоршаған ортаға ықтимал елеулі әсерлерін тиісті зерттеулер негізінде анықтау, зерделеу, сипаттау және бағалау процесі деп түсініледі, Экологиялық Кодекстің 53-бабында көзделген.

2) Стратегиялық экологиялық бағалау құжатты әзірлеудің бүкіл процесінде жүргізіледі және оны әзірлеудің бастапқы сатысында басталуы керек, мұндай құжатты іске асырудан туындауы мүмкін қоршаған ортаға барлық елеулі жағымсыз әсерлерді уақтылы анықтауға және зерделеуге мүмкіндік береді және құжатты одан әрі әзірлеу және бекіту кезінде барлық қажетті алдын алу шараларын немесе толық алдын алу мүмкін болмаса, мұндай әсерлерді азайту.

3) Стратегиялық экологиялық бағалау жүргізбестен, егер оны жүргізу міндеттілігі Экологиялық кодексте көзделсе немесе құжаттардың әсерін скрининг нәтижесінде айқындалса, құжатты бекітуге, іске асыруға және ол көздеген іс-шараларды қаржыландыруға тыйым салынады.

4) Жоғары деңгейдегі құжаттарды стратегиялық экологиялық бағалау нәтижелері төмен тұрған деңгейдегі құжаттарға стратегиялық экологиялық бағалау жүргізу кезінде ескерілуге тиіс.

5) Төменгі деңгейлерде әзірленетін құжаттарды стратегиялық экологиялық бағалау нәтижелері жоғары деңгейлерде әзірленетін құжаттарға стратегиялық экологиялық бағалау жүргізу кезінде ескерілуі тиіс.

6) Стратегиялық экологиялық бағалау, сондай-ақ құжаттардың әсерін скрининг осы Кодекске және экологиялық бағалауды ұйымдастыру және жүргізу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жүргізіледі.

Стратегиялық экологиялық бағалаудың мәні Құжаттардың жобалары іске асырылуы қоршаған ортаға елеулі әсер етуі мүмкін, сондай-ақ Құжаттарға енгізілетін өзгерістер және (немесе) толықтырулардың іске асырылуы қоршаған ортаға елеулі әсер етуі мүмкін болып табылады.

Құжатқа өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізілген жағдайда, олардың іске асырылуы қоршаған ортаға елеулі әсер етуі мүмкін, мұндай қолданыстағы Құжат оған өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізуді көздейтін жобамен бірге стратегиялық экологиялық бағалауға жатады.

1.1-cурет – Стратегиялық экологиялық бағалау

Стратегиялық экологиялық бағалау келесі салалардағы жоспарлар мен бағдарламалар үшін міндетті болып табылады:

- өңірлік даму;

- қала және ауылдық жоспарлау;

- энергетика;

- тау-кен өндірісін қоса алғанда, өнеркәсіп;

- ауыл шаруашылығы;

- балық аулау;

- су шаруашылығы;

- жерді пайдалану;

- орман шаруашылығы;

- қалдықтарды басқару;

- көлік;

- телекоммуникация;

- туризм.

1.2-сурет – Стратегиялық экологиялық бағалауды жүргізудің ұсынылатын алгоритмі

Экологиялық кодекстің 3-тармағының қолданысына жатпайтын құжаттардың жобалары, егер оларда рұқсаттар беру немесе хабарламаларды алу үшін шарттар болып табылатын немесе болуы мүмкін ережелер көзделген болса, міндетті стратегиялық экологиялық сараптамаға жатады, қоршаған ортаға әсер ететін қызметке қатысты «Рұқсаттар және хабарламалар туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көзделген және егер стратегиялық экологиялық бағалау жүргізу қажеттілігі Экологиялық Кодекстің 55-бабына сәйкес жүргізілетін Құжаттар әсерлерінің скринингі нәтижелері бойынша белгіленеді.

Осы тармақтың бірінші бөлігінің ережелері осы баптың 6-тармағында көрсетілген құжаттарға қолданылмайды.

Стратегиялық экологиялық бағалау Экологиялық кодекстің                           3-тармағында санамаланған құжаттарға өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізілген кезде, егер мұндай өзгерістерге және (немесе) толықтыруларға стратегиялық экологиялық бағалау жүргізу қажеттілігінің болмауы құжаттардың әсер ету скринингінің нәтижелері бойынша анықталса, жүргізілмейді.

Міндетті стратегиялық экологиялық бағалау жүргізуді талап етпейді:

1) қаржы және бюджет салаларындағы құжаттар;

2) жалғыз мақсатты қорғанысты, ұлттық қауіпсіздікті, азаматтық қорғау, төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі іс-шараларды қамтамасыз ету болып табылатын құжаттар.

Стратегиялық экологиялық бағалау кезеңдері.

Стратегиялық экологиялық бағалау кезеңдері.Стратегиялық экологиялық бағалау келесі кезеңдерден тұрады:

1) белгіленген экологиялық кодекстер критерийлері негізінде, оның ішінде Экологиялық Кодексте көзделген жағдайларда - әуе құжаты скринингінің нәтижелері бойынша стратегиялық экологиялық бағалау жүргізу қажеттілігін айқындау;

2) стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есептің қолданылу аясын айқындау;

3) стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті дайындау;

4) стратегиялық экологиялық бағалау бойынша есептің сапасын бағалау;

5) жобаны стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті қарауға бекітілгенге дейін қарау;

6) маңызды мүмкіндіктердің мониторингі

Стратегиялық экологиялық бағалау жүргізуге жауапты субъектілер:

1) Стратегиялық экологиялық бағалауды жүргізуді қамтамасыз ету үшін құжатты әзірлеуші мемлекеттік орган жауапты болады.

2) Құжаттарды әзірлеуші мемлекеттік орган Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының талаптарына сәйкес құжатты әзірлеу мен бекітудің барлық кезеңдерінде қоғамның экологиялық ақпаратқа қол жеткізу құқығын және мүдделі қоғамның қоршаған ортаға қатысты мәселелер бойынша шешімдер қабылдауға қатысу құқығын қамтамасыз етуге қатысады.

3) Стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті дайындауды, өзге де жұмыстарды орындауды және стратегиялық экологиялық бағалауды жүргізу процесінде өзге де қызметтер көрсетуді әзірлеуші мемлекеттік орган дербес және (немесе) Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен сыртқы сарапшыларды тарта отырып қамтамасыз етеді.

Қоршаған ортаға теріс әсер ететін объектілердің санаттары:

1) Қоршаған ортаға теріс әсер ететін объектілер осындай әсер ету деңгейі қарай төрт санатқа бөлінеді:

а) қоршаған ортаға елеулі теріс әсер ететін объектілер (I санаттағы объектілер);

б) қоршаған ортаға орташа теріс әсер ететін объектілер (II санаттағы объектілер);

в) қоршаған ортаға шамалытеріс әсер ететін объектілер (III санаттағы объектілер);

г) қоршаған ортаға ең аз теріс әсер ететін объектілер (IV санаттағы объектілер).

I және II санаттағы объектілерге қатысты «объект» термині стационарлық технологиялық объектіні (кәсіпорын, өндіріс) білдіреді, оның шегінде Экологиялық кодекске 2-қосымшаның 1-бөлімінде (I санаттағы объектілер үшін) немесе 2-бөлімде (II санаттағы объектілер үшін) көрсетілген қызметтің бір немесе бірнеше түрі жүзеге асырылады, сондай-ақ технологиялық тікелей осыған байланысты объект орналасқан сол өнеркәсіптік алаң шегінде жүзеге асырылатын және көлемге елеулі әсер етуі мүмкін кез келген өзге қызмет түрлері, эмиссиялардың саны және (немесе) қарқындылығы және осындай объектінің қоршаған ортаға теріс әсерінің өзге де нысандары.

III санаттағы объектілерге қатысты «объект» термині Экологиялық кодекске 2-қосымшаның 3-бөлімінде көрсетілген қызмет түрлері жүзеге асырылатын құрылыс объектісін (ғимарат, ғимарат немесе олардың кешені) немесе алаңды білдіреді.

Объектілерді тиісті санатқа жатқызу кезінде:

1) қызмет түрлері бойынша қоршаған ортаға теріс әсер ету деңгейлері (сала, саланың бір бөлігі, өндіріс, объект);

2) ластаушы заттардың шығарындыларындағы, ластаушы заттардың уыттылық деңгейі, канцерогендік және мутагендік қасиеттері, сондай-ақ қалдықтардың жіктелуі.

Стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті қамту аясын айқындау барысында құжаттың сипаты мен мазмұнын негізге ала отырып, стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепке енгізуге жататын ақпараттың көлемі мен нақтылау дәрежесі белгіленеді.

Стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті қамту саласын айқындау:

1) құжатты іске асыру кезінде қоршаған ортаға, адамның өміріне және (немесе) денсаулығына ықтимал әсерлердің ауқымын айқындау;

2) құжатқа енгізілуі мүмкін негізделген және іс жүзінде қолданылатын балама шешімдердің, оның ішінде қоршаған ортаны қорғау тұрғысынан ең жақсы шешімдердің анықтамалары;

3) жоспарланған құжат, оған енгізілуі мүмкін ықтимал балама шешімдер және оны іске асырудың күтілетін нәтижелері туралы қоғамды хабардар ету;

4) нақты құжатқа қатысты мүдделі қоғамды айқындау;

5) әзірлеуші мемлекеттік органды стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті дайындауға арналған шығындарды негіздеу үшін қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету;

6) стратегиялық экологиялық бағалау жүргізу барысында алынуы қажет бастапқы деректер мен басқа да ақпарат шеңберін айқындау;

7) Қазақстан Республикасының заңнамасына және (немесе) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес қорғалуға жататын және жергілікті, ұлттық немесе халықаралық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға, өзге де аумақтар мен объектілерге жоспарланып отырған құжаттың елеулі әсерлері анықталған;

8) жоспарланған құжатты іске асыру кезінде қоршаған ортаға трансшекаралық әсер ету ықтималдығын айқындау;

9) Қоршаған ортаны қорғау саласындағы, оның ішінде адамның өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған ортаны қамтамасыз етумен байланысты, құжатқа қатысы бар және халықаралық, ұлттық және (немесе) жергілікті деңгейлерде белгіленген мақсаттарды айқындау.

Стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті қамту аясын айқындауды қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган мүдделі мемлекеттік органдар мен қоғамнан алынған ескертулер мен ұсыныстарды ескере отырып, Экологиялық Кодекстің 59 және 60 баптарына сәйкес жүргізеді.

Стратергиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті қамту саласын айқындау тәртібі экологиялық бағалауды ұйымдастыру және жүргізу нұсқаулығында белгіленеді.

Стратергиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті қамту аясын айқындау нәтижелері қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган қорытынды түрінде ресімдейді (кейін – стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті қамту аясын айқындау туралы қорытынды).

Стратегиялық экологиялық бағалау туралы есеп:

1) Стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепте құжатты іске асыру кезінде қоршаған ортаға ықтималды елеулі әсерлер, құжаттың мақсаттары мен географиялық қамтылуын ескере отырып, онда ұсынылған шешімдердің сәйкес баламалары айқындалады, сипатталады және бағаланады.

2) Стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есептің мазмұны стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепті қамту аясын айқындау туралы қорытындыға сәйкес келуге тиіс.

3) Стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есепте ақпарат баптың 4-тармағында көрсетілген, қазіргі заманғы білім деңгейіне және бағалау әдістеріне, құжаттың мазмұны мен нақтылау дәрежесіне сәйкес келіп, қамтылуы тиіс.

4) Стратегиялық экологиялық бағалау туралы есеп мыналарды қамтуы керек:

а) құжаттың мазмұнын, негізгі мақсаттарын және оның басқа құжаттармен байланысын қысқаша баяндау;

б) құжатты қабылдаудан бас тартылған жағдайда қоршаған ортаның сапасын және оның ықтимал өзгеруін бағалау;

в) құжатты іске асыру елеулі дәрежеде әсер етуі мүмкін аумақтардағы қоршаған орта сапасын бағалауды;

г) құжатты іске асыру кезінде, оның ішінде қоршаған орта сапасының халық денсаулығына, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға әсері тұрғысынан қолданыстағы экологиялық проблемалар, олардың шиеленісу немесе жаңа экологиялық проблемалардың пайда болу қаупі;

5) Қоршаған ортаны қорғау саласында, оның ішінде адамның өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған ортаны қамтамасыз етуге байланысты, құжатқа қатысы бар, халықаралық, ұлттық және (немесе) жергілікті деңгейлерде белгіленген мақсаттар, сондай-ақ осы мақсаттарды және қоршаған ортаны қорғауға байланысты басқа да мәселелерді әзірлеу процесінде құжаттың есепке алу тәртібі;

6) жанама, жиынтық, қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді, тұрақты және уақытша, оң және теріс салдарларды қоса алғанда, құжатты іске асырудың ықтимал елеулі экологиялық салдарларының сипаттамасы;

7) құжатты іске асыру кезінде қоршаған ортаға кез келген жағымсыз әсерлердің алдын алу, азайту, өтемақы төлеу жөніндегі шаралар;

8) стратегиялық экологиялық бағалау барысында қаралған баламалы нұсқалар қатарынан құжатта қабылданған шешімдерді таңдаудың негіздемесі және бағалау жүргізу процесінің сипаттамасы, оның ішінде қажетті әдістемелердің болмауына,  бағалау процесінде ақпараттың немесе техникалық құралдардың болмауына байланысты кез келген қиындықтар;

9) құжатты іске асыру кезінде оны жүргізу жөніндегі нақты шаралардың сипаттамасын қамтитын қоршаған ортаға елеулі әсерлердің мониторингі бағдарламасын;

10) құжатты (олар болған кезде) іске асыру кезінде қоршаған ортаға ықтимал трансшекаралық әсерлердің, мүдделі мемлекеттік органдар мен қоғамның ескертулері мен ұсыныстарының, оның ішінде трансшекаралық әсерлерді бағалау барысында алынған әсерлердің сипаттамасы;

11) осы тармақтың 1) – 10) тармақшалары бойынша қысқаша және жалпыланған қорытындыларды қамтитын және қоғам түсінуі үшін қолжетімді нысанда ұсынылған стратегиялық экологиялық бағалау жөніндегі есептің түйіндемесі.