Қазіргі уақытта табиғатты қорғау заңнамасы және қызметті нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету шеңберіндегі кәсіпорындардың қызметін бағалаумен табиғат қорғау заңнамасының орындалуын экологиялық бақылау мен қадағалауды жүзеге асыру жөніндегі қызмет айналысады.

Сонымен қатар, кәсіпорындар қызметінің табиғатты қорғау заңнамасының талаптарына сәйкестігін бағалауды тәуелсіз экоаудиторлық ұйымдар жүзеге асыра алатын кезең болды. 2021 жылы Экологиялық кодекстің күшіне енуімен экологиялық сараптама процедурасы жойылды.

Елдегі экологиялық жағдайды жақсартудың нақты мүмкіндігі-бұл өнеркәсіптік кәсіпорындарда қол жетімді ең жақсы технологияларды енгізу.

Қол жетімді ең жақсы технологиялар (ҚЖТ) – бұл қоршаған ортаға келтірілген зиянды барынша азайта отырып, өнеркәсіпті жаңғыртудың дәлелденген, тиімді тәсілі, бұл қоршаған орта сапасының мақсатты көрсеткіштерін қамтамасыз ету мақсатында техникалық, ұйымдастырушылық және басқарушылық шешімдер.

Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар үшін ҚЖТ-ға көшуді кезең-кезеңмен жасау ұсынылады. Кәсіпорын 10 жыл ішінде экологиялық тиімділік бағдарламасына сәйкес ҚЖТ енгізеді. Осы кезеңде олар эмиссия төлемдерінен босатылады және сәйкесінше бұл қаражат ҚЖТ енгізуге бағытталуы мүмкін.

Егер кәсіпорындар ҚЖТ-ға ауыспаса, эмиссиялар үшін төлем ставкалары өседі: 2025 жылдан бастап олар 2 есеге, 2028 жылдан бастап – 4 есеге және 2031 жылдан бастап – 8 есеге өседі.

Бірінші кезеңде мұнай-газ, тау-кен металлургия, химия және электр энергетикасы салаларынан ластану көлемінің 80 % - құрайтын 50 ірі кәсіпорынның ҚЖТ-ға көшуі жоспарлануда. Кешенді экологиялық рұқсат алу жаңадан іске қосылатын кәсіпорындар үшін міндетті болып табылады.

ҚЖТ енгізудің мысалы ретінде ластаушы заттар шығарындыларының саны едәуір азайған Еуропа елдерінің тәжірибесі болды: азот оксидтері (NO₂) – 69 %, күкірт оксидтері (SO₂) – 94 %, сондай-ақ шаң/қатты бөлшектер – 94 %.

ҚЖТ қағидаттарына көшу жөніндегі жол картасы шеңберінде өнеркәсіптің ҚЖТ-ға көшуге дайындығын бағалауға мүмкіндік беретін негізгі ластаушы-табиғат пайдаланушылар арасында кешенді технологиялық аудит (КТА) жүргізу қажеттілігі туралы шешім қабылданды.

КТА қоршаған ортаға теріс антропогендік әсердің алдын алуға және (немесе) азайтуға бағытталған, оның ішінде тиісті мәліметтер жинау және (немесе) ең жақсы қолдану салаларына жататын объектілерге бару жолымен кәсіпорындарда қолданылатын техникаларды (технологияларды, әдістерді, әдістерді, процестерді, практиканы, тәсілдер мен шешімдерді) сараптамалық бағалау процесін білдіретін қол жетімді әдістер.

Екі жыл ішінде 82 ірі компания аудиттен өтті. 5 анықтамалық әзірленуде, 2023 жылдың соңына дейін олардың саны 30 болады.

Бірінші кезеңде шығарындылардың 80 % жүзеге асыратын топ-50 кәсіпорын ҚЖТ қағидаттарына көшеді. Екінші кезеңде-I санаттағы қалған кәсіпорындар (2,5 мыңнан астам компания).

Егер кәсіпорын ҚЖТ енгізбесе, эмиссиялар үшін төлем ставкалары екі есеге артады.

Атмосфералық ауаның экологиялық мониторингінің деректері бойынша 2020 жылдың қорытындысы бойынша 45 өнеркәсіптік қала мен мегаполистен 10 атмосфералық ауаның ластануының жоғары деңгейі бар. Жағдайды түзету үшін 17 жол картасы әзірленді. Барлығы 485 іс-шара қарастырылған. 2025 жылға қарай жол карталарын іске асыру 10 қаладағы атмосфераның ластану индексін жоғарыдан орташаға дейін төмендетуге мүмкіндік береді, бұл атмосфералық ауаның жай-күйін жақсартуға ықпал етеді.

2019 жылдан бастап «Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығы» КЕАҚ базасында Бейінді құрылымдық бөлімше – ҚЖТ бюросы құрылды.

ҚЖТ бюросы-кешенді технологиялық аудит жүргізу процесін және ҚЖТ анықтамалықтарын әзірлеуді қамтамасыз ететін экология Министрлігінің ұйымы.

Бақылау сұрақтары

1. ҚР Экологиялық кодексінде қандай жаңалықтар қабылданды?
2. Қандай тетіктерді енгізу нәтижесінде Қазақстан қоршаған ортаға экологиялық әсерді төмендете алады?
3. Қол жетімді ең жақсы технологияны енгізудің қай кезеңі?