Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік реттеу мыналарды қамтиды:

1) қоршаған ортаны қорғау саласындағы қызметті лицензиялау;

2) экологиялық нормалау;

3) қоршаған ортаны қорғау саласындағы техникалық реттеу;

4) мемлекеттік экологиялық сараптама;

5) экологиялық рұқсаттар беру;

6) мемлекеттік экологиялық бақылау;

7) қоршаған ортаны қорғауды экономикалық реттеу жүйесі, үздік экологиялық таза технологияларды енгізуді ынталандыру, табиғат қорғау іс-шараларын қаржыландыру жүйесі;

7-1) парниктік газдар шығарындыларын квоталау;

7-2) парниктік газдарды түгендеу;

7-3) парниктік газдар шығарындыларын азайту мен сіңірудің нарықтық тетіктерін белгілеу;

7-4) парниктік газдар шығарындыларының және сіңірілуінің нақты көлемдерінің мониторингі жүйесі;

8) мемлекеттік экологиялық мониторинг;

9) табиғат пайдаланушыларды, қоршаған ортаны ластау көздері мен учаскелерін мемлекеттік есепке алу;

10) экологиялық білім беру және ағарту.

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2014 жылғы 20 қазандағы № 62 бұйрығымен бекітілген «Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің экологиялық реттеу және бақылау комитеті (бұдан әрі-комитет)» мемлекеттік мекемесінің және оның аумақтық органдарының ережесіне сәйкес Комитет алдына 5 міндет қойылды:

1) Қоршаған ортаның сапасын жақсарту, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, табиғи ресурстарды сақтау және қоғамның экологиялық орнықты дамуының қолайлы деңгейіне қол жеткізу;

2) өз құзыреті шегінде қоршаған ортаны қорғау және мемлекеттік экологиялық бақылау саласындағы мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру;

3) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына сәйкес мемлекеттік экологиялық сараптаманы ұйымдастыру және жүргізу;

4) эмиссияларды ұйымдастыру, үйлестіру, нормалау және экологиялық рұқсаттар беруді жүзеге асыру;

5) мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыру.

Комитеттің негізгі функциялары:

1) өз құзыреті шегінде мемлекеттік саясаттың іске асырылуын қамтамасыз етеді;

2) реттеу, іске асыру және бақылау функцияларын жүзеге асырады және құзыреті шегінде орталық атқарушы органның стратегиялық функцияларын орындауға қатысады;

3) адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қозғайтын нормативтік құқықтық актілерді қоспағанда, ведомствоның құзыретіне кіретін мәселелер бойынша және министрліктердің актілерінде оларды бекіту бойынша тікелей құзыреті болған кезде нормативтік құқықтық актілерді бекітеді;

4) құзыреті шегінде жеке және заңды тұлғалардың қызметіне бақылауды жүзеге асырады;

5) ведомствоның өкілеттіктеріне жататын мәселелер бойынша жергілікті атқарушы органдардың қызметіне бақылау функцияларын жүзеге асырады;

6) өз құзыреті шегінде халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады;

7) өз құзыреті шегінде лицензиялауды немесе рұқсат беру рәсімдерін жүзеге асырады;

8) рұқсат беру бақылауын жүзеге асырады;

9) өз құзыреті шегінде мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізеді, сондай-ақ Қазақстан Республикасында экологиялық сараптаманы жүзеге асыру жөніндегі қызметті үйлестіреді және оның әдістемелік басшылығын жүзеге асырады;

10) құзыреті шегінде объектілердің қоршаған ортаға эмиссияларына рұқсаттар береді және оларда қоршаған ортаға эмиссияларға лимиттер белгілейді;

11) кешенді экологиялық рұқсаттар береді;

өз құзыреті шегінде табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы лицензияны, рұқсатты, шарттарды (келісімшарттарды) беруді келіседі;

13) қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға және қызметтер көрсетуге лицензия беруді жүзеге асырады (қызметтің кіші түрлері: табиғатты қорғауды жобалау, шаруашылық және өзге де қызметтің I санаты үшін нормалау; шаруашылық және өзге де қызметтің I санаты үшін экологиялық аудит);

14) озонды бұзатын заттарды пайдалана отырып, жұмыстарды жүргізуге, құрамында озонды бұзатын заттар бар жабдықтарды жөндеуге, монтаждауға, оларға қызмет көрсетуге рұқсат береді;

15) міндетті экологиялық аудит жүргізу туралы шешім қабылдайды;

16) өз құзыреті шегінде қоршаған ортаны қорғау, мемлекеттік экологиялық сараптама, лицензиялық және экологиялық-сараптамалық қызмет, нормалау және стандарттар саласындағы мемлекеттік реттеу жүйесін, сондай-ақ табиғатты ұтымды пайдалануды және қоршаған ортаны қорғауды ынталандырудың экономикалық әдістері мен тетіктерінің жүйесін ұйымдастырады және жетілдіреді;

17) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен өз құзыреті шегінде экологиялық ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз етеді;

18) алынып тасталынды-ҚР Энергетика министрінің 25.09.2017 № 324 бұйрығымен

19) экологиялық қауіпті технологиялар, техника және жабдықтар тізілімін жүргізеді;

20) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының, қоршаған орта сапасы нормативтерінің және экологиялық талаптардың сақталуына мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асырады;

Комитет және оның аумақтық бөлімшелері қызметінің бағыттарының бірі мемлекеттік қызметтер көрсету болып табылады, қоршаған ортаны қорғау саласында 6 мемлекеттік қызмет көрсетеді:

- І санаттағы объектілер үшін мемлекеттік экологиялық сараптама беру;

- І санаттағы объектілер үшін қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат беру;

- озонды бұзатын заттарды әкелу және әкету лицензиясы;

- озонды бұзатын заттарға рұқсат;

- жобалау және нормалау лицензиясы;

- парниктік газдар шығарындыларына сертификаттар беру.

ҚР Энергетика министрлігінің Стратегиялық жоспарында (2017 – 2021 жж.) шығарындылар мен төгінділерге лимиттер беруді жыл сайын төмендету міндеттері нақты белгіленген. 2017 жылға шығарындыларға 4,9 млн. тонна, төгінділерге – 2,9 млн. тонна мөлшерінде лимиттер беруге арналған нысаналы көрсеткіш (Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2016 жылғы «28» желтоқсандағы № 571 бұйрығы, 18.03.2017 ж. № 104 өзгерістер мен толықтыруларды ескере отырып).

4.1 кестеге сәйкес белгіленді. және 4.1-сурет.

4.1-кесте – Нормативтік ластаушы заттардың көлемі

Нысаналы индикатор	Ақпарат көзі	Өлшем бірлігі	Ағымдағы жылдың жоспары (фактісі)	Жоспарлы кезең
Нормативтік ластаушы заттардың көлемі:	Ведомствалық деректер	млн тонна	2016 жыл	2017 жыл	2018 жыл	2019 жыл	2020 жыл	2021 жыл
шығарындылар			4,9	4,9	4,8	4,8	4,7	4,7
- төгінділер			4	2,9	2,8	2,7	2,6	2,5

 

4.1-сурет – Эмиссиялардың динамикасы (рұқсат етілген және нақты)

Республика бойынша 2013 жылдан 2019 жылға дейінгі кезеңде

Экологиялық бағалауды жүргізу рәсімі (Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 7-тарауы):

- табиғат пайдаланушының ҚОӘБ әзірлеуі (Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 63-бабы;

- қоғамдық тыңдаулар өткізу (Қазақстан Республикасы Экологиялық Кодексінің 96-бабы).

Экологиялық сараптама (Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 8-тарауы):

- мемлекеттік экологиялық сараптама;

- қоғамдық экологиялық сараптама;

- кешенді экологиялық рұқсат;

- қол жетімді ең жақсы техникалар мен технологиялар.

Экологиялық сараптаманың мақсаттары:

1) жоспарланатын басқару, шаруашылық, инвестициялық, нормашығармашылық және өзге де қызметті іске асырудың қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына ықтимал теріс салдарын айқындау және шектеу;

2) Экономикалық даму және қоршаған ортаны қорғау мүдделерінің теңгерімін сақтау, сондай-ақ табиғат пайдалану процесінде үшінші тұлғаларға залалды болғызбау.

Міндетті мемлекеттік сараптамаға кодекстің 87 бабына сәйкес мынадай объектілер жатады:

1) I және II санаттағы объектілерді салу және (немесе) пайдалану жөніндегі жобалау құжаттамасы және экологиялық рұқсаттар алу үшін Кодексте көзделген өзге де жобалау құжаттары;

2) III санаттағы объектілерді салу және (немесе) пайдалану жөніндегі жобалау құжаттамасы және Кодексте көзделген, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны дайындау кезінде қажетті өзге де жобалау құжаттары;

3) орталық мемлекеттік органдар мен жергілікті мемлекеттік басқару органдары әзірлейтін, іске асырылуы қоршаған ортаға теріс әсер етуге әкеп соғуы мүмкін Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің жобалары;

4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту, олардың функционалдық аймақтарға бөлінуін және инфрақұрылымды дамытудың бас жоспарларын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерін босалқы жерлерге ауыстыруды, республикалық және жергілікті маңызы бар мемлекеттік табиғи қаумалдар мен Республикалық маңызы бар мемлекеттік қорық аймақтарының аумақтарын таратуды немесе азайтуды қоса алғанда, жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелердің жобалары, басқару жоспарлары «ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзірленетін табиғат қорғау ұйымы;

5) осы аумақтарды экологиялық зілзала немесе төтенше экологиялық жағдай аймақтарына жатқызуды негіздейтін аумақтарды зерттеу материалдары;

6) шектес мемлекеттердің қоршаған ортасына әсер етуі мүмкін немесе оны жүзеге асыру үшін шектес мемлекеттермен ортақ табиғи объектілерді пайдалану қажет не шектес мемлекеттердің, оның ішінде Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында айқындалған «Байқоңыр» кешені бойынша мүдделерін қозғайтын шаруашылық қызметтің жобалары;

7) бұрын ядролық қаруды сынау жүргізілген, сондай-ақ әскери полигондардың әсеріне ұшыраған жерлерді кешенді экологиялық тексеру материалдары;

8) мемлекеттік орман қорын санаттарға жатқызу, бір санаттан екіншісіне ауыстыру, сондай-ақ орман пайдалануға тыйым салынатын немесе шектелетін ерекше қорғау учаскелерін бөлу үшін мемлекеттік орман иелену мен орман орналастырудың және (немесе) арнайы зерттеп-қараудың орман орналастыру жобалары;

9) Қазақстан Республикасының заңдарында мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысының міндетті түрде болуы көзделген экологиялық рұқсатты талап етпейтін қызмет түрлеріне арналған жобалау құжаттары.

Тармақшада көрсетілген мемлекеттік экологиялық сараптама объектілері бойынша:

1) Осы тармақтың мемлекеттік экологиялық сараптама экологиялық рұқсаттар беру рәсімі шеңберінде жүргізіледі және мемлекеттік экологиялық сараптаманың жеке қорытындысы берілмейді.

Қазақстан Республикасында табиғат пайдаланушыларға мынадай экологиялық рұқсаттар беріледі:

1) Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттар;

2) кешенді экологиялық рұқсаттар.

Экологиялық рұқсатсыз эмиссиялардың барлық стационарлық көздерінен қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыруға тыйым салынады.

Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат:

1) мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындылары:

- қоршаған ортаға эмиссияларға арналған рұқсаттар (бұдан әрі –рұқсат);

- мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындылары;

2) кешенді экологиялық рұқсаттар.

Өз меншігінде аумақта орналасқан өндірістік объектілері бар табиғат пайдаланушылар:

- бір облыс қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алуға әрбір объект бойынша да, олардың жиынтығы бойынша да өтінім бере алады;

- әр түрлі облыстар әр объектінің орналасқан жері бойынша қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алуға өтініш беруі керек.

Егер бұл эмиссиялар жалпы табиғатты пайдалану процесінде орын алса, қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу талап етілмейді.

Рұқсат табиғат пайдаланушы және ол жүзеге асыратын шаруашылық және өзге де қызмет туралы мәліметтерді, рұқсаттың қолданылу мерзімін, табиғат пайдалану шарттарын, оның ішінде олардың барлық көздері бойынша эмиссиялар нормативтерін, рұқсаттың қолданылу кезеңіне арналған қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарын қамтитын белгіленген үлгідегі құжаттар жиынтығын білдіреді.

Рұқсат алуды талап ететін объектілердің санаттары:

1) Табиғат пайдаланушыларға рұқсат берілетін объектілер төрт санатқа бөлінеді: I, II, III және IV:

- I санатқа қауіптіліктің 1 және 2 класты объектілері жатады;

- II санатқа қауіптіліктің 3 класты объектілері жатады;

- III санатқа қауіптіліктің 4-класты объектілері жатады;

- IV санатқа қауіптілігі 5-сыныпты және өндірістік объектілердің санитариялық сыныптамасына сәйкес жіктелмейтін объектілер жатады.

2) Нысандар үшін:

- I санаттағы табиғат пайдаланушылар қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның рұқсатын алады;

- II, III және IV Санаттар-жергілікті атқарушы органдарда.

- I санаттағы объектілердің аумағында орналасқан II, III және IV санаттағы объектілерге қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсатты қоршаған ортаны қорғау саласындағы жергілікті атқарушы орган береді.

- уәкілетті орган мен оның аумақтық бөлімшелері арасында рұқсат беру үшін I санаттағы объектілерді бөлуді уәкілетті орган Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен өлшемшарттарға сәйкес белгілейді.

Рұқсат алу үшін ұсынылатын материалдар:

Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу үшін табиғат пайдаланушы рұқсат беру органына қажетті құжаттар топтамасын электрондық нысанда ұсынады.

I, II және III санаттағы объектілері бар табиғат пайдаланушылар үшін рұқсат алу үшін құжаттар пакеті мыналарды қамтиды:

- рұқсат алуға өтінім;

- мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындысы не бекітілген эмиссиялар нормативтерін қамтитын құрылыс жобаларына ведомстводан тыс кешенді сараптаманың қорытындысы;

- қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспары.

IV санаттағы объектілері бар табиғат пайдаланушылар үшін рұқсат алу үшін құжаттар пакеті мыналарды қамтиды:

- рұқсат алуға өтінім;

- қоршаған ортаға эмиссиялардың есептік немесе аспаптық жолмен белгіленген және негізделген нормативтері.

Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсатқа енгізілетін табиғат пайдалану шарттары:

- егер табиғат пайдаланушы Қазақстан Республикасында жүзеге асыратын қызмет түрлері үшін арнайы экологиялық талаптар мен нормалар қабылданған жағдайда, рұқсатқа осы талаптар мен нормалардың орындалуын қамтамасыз ететін табиғат пайдалану шарттары енгізілуі мүмкін;

- табиғат пайдаланудың белгілі бір шарттарын рұқсатқа енгізу туралы шешімді рұқсат беретін органдар қабылдайды;

- экологиялық талаптар мен нормаларда көзделмеген табиғат пайдалану жағдайларын рұқсатқа енгізуге тыйым салынады;

- қоршаған ортаға эмиссияларға арналған рұқсатқа табиғат пайдалану шарттарын енгізу тәртібін қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган бекітеді;

- табиғат пайдаланушы экологиялық рұқсатқа енгізілген табиғат пайдалану шарттарының орындалуы туралы есепті оны берген органға тоқсан сайын ұсынуға міндетті.

Өтінімдерді беру, қарау және рұқсат беру мерзімдері.

Рұқсат беретін Орган өтінім тіркелген күннен бастап бес жұмыс күнінен аспайтын мерзімде шаруашылық және өзге де қызметтің I, II және III санаттағы объектілері үшін өтінімді оның толықтығы тұрғысынан қарайды.

Нысандар үшін:

- Шаруашылық және өзге де қызметтің I санаты-өтінім тіркелген күннен бастап он бес жұмыс күнінен аспайтын мерзімде.

- Шаруашылық және өзге де қызметтің II және III санаттары-өтінім тіркелген күннен бастап он жұмыс күнінен аспайтын мерзімде.

- Шаруашылық және өзге де қызметтің IV санаты-өтінім тіркелген күннен бастап бес жұмыс күнінен аспайтын мерзімде.

Тексеру қорытындысы бойынша қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат немесе дәлелді бас тарту беріледі.

Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат беру үшін негіздер.

Рұқсат табиғат пайдаланушыға I, II және III санаттағы объектіге мынадай шарттар сақталған кезде берілуге тиіс:

- осы Кодекстің 72-бабына сәйкес қажетті құжаттар мен материалдар ұсынылды;

- қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспары Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында белгіленген экологиялық талаптар мен нормаларға сәйкес келеді және I санаттағы объектілер үшін қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтеріне қол жеткізуді қамтамасыз етеді.

Егер ол қоршаған ортаға эмиссиялардың қажетті өтінімі мен нормативтерін ұсынса, табиғат пайдаланушыға IV санаттағы объектіге рұқсат берілуі тиіс.

Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттардың қолданылу мерзімдері:

- қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттар қолданыстағы рұқсатта көрсетілген қолданылатын технологиялар мен табиғат пайдалану шарттары өзгергенге дейінгі мерзімге, бірақ I, II және III санаттағы объектілер үшін он жылдан аспайтын мерзімге беріледі;

- IV санаттағы объектілер үшін қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат қолданыстағы рұқсатта көрсетілген қолданылатын технологиялар мен табиғат пайдалану шарттары өзгерген жағдайларды қоспағанда, мерзімсіз негізде беріледі.

Қоршаған ортаға эмиссияларды беруден бас тарту, тоқтата тұру, күшін жою, рұқсаттан айыру.

Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат беретін органдар мынадай жағдайларда рұқсат беруден бас тартады:

- рұқсат алу үшін ұсынылған материалдардың толық емес және материалдардың сенімсіздігі;

- табиғат пайдаланудың сұратылған шарттары осы Кодексте көрсетілген талаптарға сәйкес келмеуі;

- қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарының қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтеріне қол жеткізуді қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында белгіленген экологиялық талаптар мен нормаларға сәйкес келмеуі.

Рұқсат беруден бас тартуға байланысты даулар мен келіспеушіліктер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қаралады. Рұқсаттың қолданылуын тоқтата тұру Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне сәйкес жүзеге асырылады. 

Егер рұқсат табиғат пайдаланушыға бірнеше өндірістік объектілерге берілген жағдайда, рұқсаттың қолданылуы бұзушылыққа жол берілген объект бойынша тоқтатыла тұрады.

 

Бақылау сұрақтары

1. Экологиялық сараптаманың мақсаттарын тізімдеңіз?
2. ҚОӘБ процедурасын сипаттаңыз?
3. Қандай жобалар міндетті мемлекеттік сараптамаға жатады?
4. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік реттеу нені қамтиды?