Қалдықтардың мемлекеттік кадастры – қалдықтарды орналастырудың әрбір объектісі, сондай-ақ қалдықтардың түрлері, олардың шығу тегі және физика-химиялық қасиеттері (халық пен қоршаған орта үшін қауіпті ескере отырып), құрамдас құрамы, сандық және сапалық көрсеткіштері, сақтаудың, көмудің техникалық, гидрогеологиялық және экологиялық жағдайлары бойынша жүйелендірілген, кезең-кезеңімен толықтырылатын және нақтыланатын біріздендірілген мәліметтер жиынтығы. қалпына келтіру, оларды пайдалану және залалсыздандыру технологиялары. (ҚР ЭК 30-тарауы).

Мақсаттары: мемлекеттік органдарды, мүдделі жеке және заңды тұлғаларды қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз етуге қатысты технологиялық, экономикалық, құқықтық және басқа да шешімдерді бағалау, болжау, әзірлеу, сондай-ақ қалдықтардың жалпымемлекеттік кешенді есебін жүргізу үшін ақпаратпен қамтамасыз ету.

Міндеттері: жалпы мемлекеттік, өңірлік және салалық ақпараттық-сараптамалық жүйелер мен деректер банктерін қалдықтар, қасиеттер және оларды қайта өңдеу технологиялары бойынша ақпаратпен қамтамасыз ету.

Қалдықтардың мемлекеттік кадастрын жүргізуді Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрлігінің ведомстволық бағынысты ұйымы жүзеге асырады.

ҚР Экологиялық кодексінің 30-тарауына сәйкес қалдықтардың мемлекеттік кадастры қоршаған ортаны қорғаудың бірыңғай ақпараттық жүйесінде (бұдан әрі – ҚОҚ баж) іске асырылды және HTTP//:ECS.ecogeo.gov.kz порталында орналастырылды.

ҚОҚ баж мақсаты мемлекеттік экологиялық инспекция, мемлекеттік органдар, мүдделі жеке және заңды тұлғалар үшін қалдықтар туралы мәліметтерді жинау және өңдеу процесін жеңілдету және жеңілдету мүмкіндігі болып табылады.

Геоақпараттық жүйелер негізінде қалдықтарды жүйеленген жинақтау мыналарды қамтиды:

- әр объект бойынша қалдықтарды орналастыру;

- қалдықтардың түрлері, олардың шығу тегі мен қасиеттері;

- компоненттік құрамы, сандық және сапалық көрсеткіштері.

Мемлекеттік қалдықтар кадастрына мыналар кіреді:

- қауіпті қалдықтардың паспорты;

- қалдықтарды түгендеу туралы есеп;

- қалдықтарды орналастыру объектісі бойынша кадастрлық іс.

Қауіпті қалдықтардың паспорты-қалдықтардың шыққан жері бойынша олардың түзілу процестерінің сипаттамасын, сандық және сапалық көрсеткіштерін, олармен жұмыс істеу қағидаларын, оларды бақылау әдістерін, осы қалдықтардың қоршаған ортаға, адам денсаулығына және (немесе) адамдардың мүлкіне зиянды әсер ету түрлерін, қалдықтарды өндірушілер, оларды меншігінде бар өзге де тұлғалар туралы мәліметтерді қамтиды.

Қалдықтардың әрбір түріне жеке немесе заңды тұлға Жеке жасайды және бекітеді.

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға жіберіледі: қалдықтарды жинаудың ең ұзақ мерзімдері: түзілу орнында 6 ай, жинау орнында 3 ай және жою немесе қалпына келтіру орнында 6 ай. Тау-кен өндіру және тау-кен өңдеу өндірістерінің қалдықтары үшін олардың пайда болу орнында жинақталуының ең ұзақ мерзімі 12 айды құрайды. Деректердің толықтығы мен дұрыстығын арттыратын қосымша ақпарат келіп түсуіне қарай жаңартылуға жатады.

Құрастырылған:

- құрамында қауіпті қалдықтарға;

- жарылғыш заттар;

- жанғыш сұйықтықтар;

- жанғыш қатты заттар;

- өздігінен жанатын заттар;

- тотықтырғыш заттар;

- органикалық пероксидтер;

- улы заттар;

- созылмалы және созылмалы ауруларды тудыратын улы заттар;

- инфекциялық заттар;

- коррозиялық заттар;

- экотоксикалық заттар;

- сумен жанасқанда жанғыш газдар бөлетін заттар немесе қалдықтар;

- ауамен немесе сумен байланыста улы газдар шығаруы мүмкін заттар немесе қалдықтар;

- кәріптас пен Қызыл тізімдегі қалдықтарға.

Қалдықтарды басқару операцияларына мыналар жатады:

1) қалдықтар пайда болған жерде олардың жинақталуы;

2) Қалдықтарды жинау;

3) қалдықтарды тасымалдау;

4) Қалдықтарды қалпына келтіру;

5) қалдықтарды жою;

6) көмекші операциялар;

7) қалдықтарды жинау, тасымалдау, қалпына келтіру және (немесе) жою жөніндегі операцияларға байқаулар жүргізу;

8) жойылған қалдықтарды жою объектілеріне қызмет көрсету жөніндегі қызмет.

Міндетті бөлімдер:

- қалдықтардың атауы;

- жеке тұлғаның аты-жөні, тұрғылықты жері, өндірістік үй-жайы болған жағдайда-оның орналасқан жері, қалдықтарды өндіруші кәсіпорынның атауы мен деректемелері;

- қалдықтардың шығу тегі;

- қалдықтардың қауіпті қасиеттерінің тізімі;

- қалдықтардың химиялық құрамы және олардың компоненттерінің қауіпті қасиеттерінің сипаттамасы;

- қалдықтарды қайта өңдеудің ұсынылатын әдісі;

- қалдықтармен жұмыс істеу кезінде қажетті сақтық шаралары;

- қалдықтарды тасымалдауға және тиеу-түсіру жұмыстарын жүргізуге қойылатын талаптар;

- табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың және олардың зардаптарының алдын алу және жою жөніндегі шаралар;

- қосымша ақпарат.

Қалдықтарды түгендеу туралы есеп:

- табиғат пайдаланушылар қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға ұсынады;

- ұсыну мерзімі: жыл сайын есепті жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан 1 наурызына дейін;

- қауіпті және қауіпті емес қалдықтарды түгендеу бланкілері.

Қалдықтарды орналастыру объектісі бойынша кадастрлық іс бойынша құжаттама:

- облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) ЖАО-ның жер учаскесін қалдықтарды жинауға және жоюға бөлу туралы шешімі;

- облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) ЖАО, аудандық маңызы бар қалалардың, кенттердің, ауылдардың, ауылдық округтердің әкімдері өз құзыреті шегінде жер учаскесінің орналасқан жері бойынша куәландырған жер учаскесінің шекараларын белгілеу және жер учаскесіне құқық белгілейтін құжат беру туралы анықтама;

- қалдықтарды орналастыру объектілерін құру ТЭН;

- қалдықтарды орналастыру объектілерін құру жобасына санитарлық-эпидемиологиялық сараптаманың оң қорытындысы.

ҚР ЭК қалдықтардың айналымы иерархиясы қағидатын көздейді, бұл қалдықтардың түзілуін болдырмау және пайда болған қалдықтарды басқару жөніндегі шаралардың мынадай иерархиясын қоршаған ортаны қорғау және ҚР тұрақты дамуын қамтамасыз ету мүддесінде олардың артықшылығының кему тәртібімен қолдануы тиіс дегенді білдіреді:

1) қалдықтардың пайда болуын болдырмау;

2) Қалдықтарды қайта пайдалануға дайындау;

3) қалдықтарды қайта өңдеу;

4) Қалдықтарды кәдеге жарату;

5) қалдықтарды жою.

Қауіпті қалдықтарды қайта өңдеу, кәдеге жарату және жою жөніндегі қызметті жүзеге асыру үшін лицензиялық тәртіп енгізіледі, тасымалдау үшін осы қызмет түрлерін жүзеге асыратын компаниялар үшін хабарлама жасау тәртібі енгізіледі.

ҚР жаңа ЭК қалдықтардың 5 сатылы иерархиясын және олармен жұмыс істеуде міндетті «кезеңділікті» енгізді: білім беруді болдырмау/азайту-қайта пайдалану, қайта өңдеу, кәдеге жарату – көму.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 12.10.2021 ж. № 731 қаулысымен «жасыл Қазақстан» ұлттық жобасы қабылданды, оның мақсаты халық үшін қолайлы өмір сүру ортасын құру және экологиялық жағдайды жақсарту, оның ішінде: атмосфералық ауаның сапасын жақсарту, өндіріс және тұтыну қалдықтарымен тиімді жұмыс істеу, суды тиімді және ұқыпты пайдалану және экожүйелерді сақтау болып табылады.

Ұлттық жобаның басты міндеттерінің бірі қалдықтарды тұрақты басқару болып табылады. Қалдықтардың мемлекеттік кадастрының деректері ұлттық жобаның міндеттеріне қол жеткізу бойынша қосымша функционал ретінде қолданылуы мүмкін.

Бақылау сұрақтары

1. Мемлекеттік Қалдықтар кадастры дегеніміз не?
2. Қандай міндетті бөлімдер қауіпті қалдықтардың төлқұжатын қамтиды?
3. Қалдықтарды түгендеу туралы есеп нені қамтиды?
4. Өндіріс және тұтыну қалдықтарының мемлекеттік кадастры қандай ақпараттық жүйеде орналастырылады және өзектендіріледі?