Қызмет мерзімі үшін сатып алынған электр жабдығының құны амортизацияны есептеу арқылы өтеледі.

Амортизация – бұл электр жабдықтарының құнын жасалған өнімдерге (орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер) ауыстырудың экономикалық механизмі.

Кәсіпорынның меншік құқығында болатын және ол табыс алу үшін пайдаланатын электр жабдығы амортизацияланатын болып танылады [17-18].

Амортизацияланатын құрамнан электр жабдығы алынып тасталады:

- шарттар бойынша өтеусіз пайдалануға берілген;

- ұйым басшылығының шешімі бойынша ұзақтығы үш айдан астам консервациялауға ауыстырылған;

- ұйым басшылығының шешімі бойынша қайта құру және жаңғыртуда ұзақтығы 12 айдан астам.

Электр жабдығын қайта іске қосу кезінде ол бойынша амортизация консервациялау сәтіне дейін қолданылған тәртіппен есептеледі, ал пайдалы пайдалану мерзімі электр жабдығының консервациялауда болу кезеңіне ұзартылады.

Электр жабдығының бастапқы құны оны сатып алуға арналған шығыстардың сомасы ретінде, ал егер электр жабдығын кәсіпорын өтеусіз алған жағдайда – шегерімге жататын салық сомаларын қоспағанда, жеткізуге және пайдаланылатын Жай-күйге жеткізуге арналған шығыстарды ескере отырып, осындай электр жабдығы бағаланған сома ретінде жүргізіледі.

Салық сомаларын қоспағанда, лизинг берушінің оны сатып алуға, салуға, жеткізуге және пайдалануға дейін жеткізуге арналған шығыстарының сомасы лизинг нысанасы болып табылатын электр жабдығының баланстық құны деп танылады.

Кәсіпорын өз өндірісінің электр жабдықтарын пайдаланған кезде оның бастапқы құны бухгалтериядағы бастапқы есеп бойынша дайын электр жабдықтарының құны ретінде анықталады.

Электр жабдығының теңгерімдік құны оны қайта жаңарту және жаңғырту жағдайларында өзгеруі мүмкін.

Реконструкциялау және жаңғырту жөніндегі жұмыстарға жұмыстар жатады:

- электр жабдықтарының өндірістік немесе қызметтік мақсатының өзгеруінен туындаған;

- қызмет мерзімін арттырудан, техникалық-экономикалық көрсеткіштерден туындаған;

- өндірістік қуаттарды ұлғайту, сапаны жақсарту және өнім номенклатурасын өзгерту мақсатында электр жабдықтарын қайта құру және жаңғырту жобасы бойынша жүзеге асырылатын болады.

Электр жабдығы бойынша амортизацияны есептеу:

- сызықтық әдіспен;

- азайтылған қалдық әдісімен;

- пайдалы қызмет мерзімі (қызмет мерзімі) жылдарының қосындысы бойынша құнын есептен шығару әдісімен);

- өнімнің (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) көлеміне барабар құнын есептен шығару әдісімен.

Энергия кәсіпорындары бухгалтерлік саясатта қолдану үшін бір уақытта амортизацияны есептеудің бір немесе бірнеше әдісін дербес таңдайды. Бұл ретте амортизацияның бірыңғай әдісі біртекті электр жабдығының әрбір тобы бойынша белгіленеді және электр жабдығының бүкіл қызмет ету мерзімі ішінде қолданылады. Амортизацияны есептеудің таңдалған әдістерін энергия кәсіпорнының басшысы бекітеді.

Көбінесе энергия кәсіпорындарының тәжірибесінде сызықтық немесе оның әртүрлілігі қолданылады-амортизацияны есептеудің сызықтық емес әдісі, мұнда егжей-тегжейлі қарастырылады.

Сызықтық әдісті қолданған кезде амортизацияланатын электр жабдығы объектісіне қатысты бір ай үшін есептелген амортизация сомасы оның бастапқы (баланстық) құны мен осы объект үшін айқындалған амортизация нормасының көбейтіндісі ретінде айқындалады.

Бұл ретте амортизацияланатын электр жабдығының әрбір энергия объектісі бойынша амортизация нормасы мынадай формула бойынша айқындалады:

К= (1/n)·100 %,                                   (3.1)

мұнда К – амортизацияланатын электр жабдығы энергия объектісінің бастапқы (баланстық) құнына пайызбен амортизация нормасы; n -  айлармен көрсетілген амортизацияланатын электр жабдығы осы энергия объектісінің пайдалы пайдалану мерзімі.

Сызықтық емес тәсілді қолданған кезде амортизацияланатын электр жабдығы объектісіне қатысты бір ай үшін есептелген амортизация сомасы амортизацияланатын электр жабдығы объектісінің қалдық құнының және осы энергия объектісі үшін айқындалған амортизация нормасының көбейтіндісі ретінде айқындалады.

Бұл ретте амортизацияланатын электр жабдығының энергия объектісі амортизациясының нормасы мынадай формула бойынша айқындалады:

К₁=(2/n₁) · 100%,                                (3.2)

мұнда К₁ – амортизацияланатын электр жабдығының осы объектісіне қолданылатын қалдық құнына пайызбен амортизация нормасы;

n₁ –амортизацияланатын электр жабдықтарының осы объектісінің пайдалы қызмет мерзімі айлармен көрсетілген.

Бұл ретте амортизацияланатын электр жабдығы энергия объектісінің қалдық құны осы энергия объектісінің бастапқы құнының 20% - ына жететін айдан кейінгі айдан бастап ол бойынша амортизация мынадай тәртіппен есептеледі:

- амортизацияны есептеу мақсатында амортизацияланатын электр жабдығы объектісінің қалдық құны одан әрі есептеулер үшін оның базалық құны ретінде тіркеледі;

- амортизацияланатын электр жабдығының осы энергия объектісіне қатысты бір айға есептелген амортизация сомасы осы объектінің базалық құнын осы энергия объектісінің пайдалы пайдалану мерзімі аяқталғанға дейін қалған айлардың санына бөлу арқылы айқындалады.

Агрессивті орта және (немесе) ауысымдылығы жоғары жағдайларда жұмыс істеу үшін пайдаланылатын амортизацияланатын негізгі құралдарға қатысты кәсіпорын амортизацияның негізгі нормасына арнайы, бірақ 2-ден аспайтын коэффициентті қолдануға құқылы. Қаржылық жалдау шартының (лизинг шартының) нысанасы болып табылатын амортизацияланатын негізгі құралдар үшін осы негізгі құрал қаржылық жалдау шартының (лизинг шартының) талаптарына сәйкес ескерілуге тиіс энергия кәсіпорны амортизациясының негізгі нормасына арнайы, бірақ 3-тен аспайтын коэффициентті қолдануға құқылы.

Егер осы негізгі құралдар бойынша амортизация сызықтық емес тәсілмен есептелген жағдайда, осы Ережелер бірінші, екінші және үшінші амортизациялық топтарға жататын негізгі құралдарға қолданылмайды.

Агрессивті орта және (немесе) ауысымдылығы жоғары жағдайларда жұмыс істеу үшін амортизацияланатын негізгі қорларды пайдаланатын кәсіпорындар көрсетілген негізгі құралдарға қатысты амортизацияны есептеген кезде ғана арнайы коэффициентті пайдалануға құқылы. Агрессивті орта деп оларды пайдалану процесінде негізгі құралдардың жоғары тозуына (қартаюына) әсер ететін табиғи және (немесе) жасанды факторлардың жиынтығы түсініледі. Агрессивті ортадағы жұмысқа негізгі құралдардың жарылыс, өрт қауіпті, уытты немесе авариялық жағдайдың туындауына себеп болуы мүмкін өзге де агрессивті технологиялық ортамен байланыста болуы да теңестіріледі.

10 топтың әрқайсысында көрсетілген электр жабдығының толық амортизациясы 100% деп қабылданады. Амортизация нормасы айлармен көрсетілген қызмет ету мерзіміне 100 бөлу арқылы анықталады. Жабдықтың бастапқы құнына амортизация нормасын шығару ай сайын (амортизацияны есептеудің сызықтық тәсілі кезінде) кәсіпорынның амортизациялық шотына банкке аударуға жатады.

Амортизациялық аударымдар жабдықты пайдаланудың барлық мерзімі ішінде жүргізіледі және осылайша өндіріс пен айналым шығыстарына ауыстырылады.

Жабдық нормативтік қызмет ету мерзімі өткенге дейін есептен шығарылған жағдайда амортизациялық аударымдардың жете есептелмеген сомалары амортизациялық аударымдардың жалпы сомасы жабдықтың теңгерімдік құнын толық өтеуі үшін кәсіпорынның иелігінде қалған пайданың есебінен есептен шығарылады.

Амортизациялық мерзімі өткен және пайдалы пайдаланылуын жоғалтқан барлық электр жабдығы пайдаланудан шығаруға және есептен шығаруға жатады.

Электр жабдығын энергия кәсіпорындарына есептен шығару үшін басшының бұйрығымен мынадай құрамда тұрақты жұмыс істейтін комиссия құрылады: кәсіпорын басшысының орынбасары, бас инженер, бас энергетик, бас бухгалтер (бухгалтер) және электр жабдығының тиесілігі бойынша бөлімше басшысы.

Егер амортизацияланған электр жабдығы пайдалануда қалса, комиссия актісінде электр жабдығын пайдалану ұзартылатын айлардағы мерзім көрсетіледі. Актіні кәсіпорын басшысы бекітеді.

Амортизацияланбаған жабдықты есептен шығарудан болған шығындар қалдық құны (бөлшектеу және бөлшектеу шығындарын ескере отырып) мен жарамды агрегаттардың, тораптардың, бөлшектер мен сынықтардың құны арасындағы айырма ретінде айқындалады. Есептен шығарылатын амортизацияланбаған жабдықтың қалдық құны теңгерімдік құны мен жабдықтың кәсіпорын балансында болуының бүкіл мерзімі үшін есептелген амортизациялық аударымдар сомасы арасындағы айырма ретінде айқындалады. Егер амортизациялық аударымдардың сомасы жабдықтың бастапқы құнынан асып кетсе, онда ол бастапқы құнға тең қабылданады және пайда есебінен есептен шығарылады.