1. Психология ғылымының салалары
МАЗМҰНЫ
1 Психология ғылымының салалары (іргелі және қолданбалы)
2 Еңбек әрекетіне мотивация
3 Кәсіби және жеке табыс психологиясы
4 Жағымсыз эмоциялар және денсаулық.
5 Жеке адамдар мен топтар арасындағы қарым-қатынас
6 Тұлға және топ (әлеуметтік-психологиялық әсер).
7 Г.Д.Лассуэелл бойынша қазіргі қоғамдағы коммуникацияны талдау
1. Психология ғылымының салалары
Психологияның ғылыми-практикалық қызмет салаларына енуі дербес салалардың қалыптасуына ықпал етті [1].
| Психологияның салалары | ||
| қызмет сипаты бойынша | дамыту бойынша | жеке адам мен қоғам арасындағы қарым-қатынасқа негізделген |
|
Еңбек психологиясы Инженерлік психология Педагогикалық психология Құқықтық психология Спорт психологиясы Өнер психологиясы және т.б. |
Жасқа байланысты психология Салыстырмалы писхология Арнайы психология және т.б. |
Әлеуметтік психология Тұлға психологиясы Қарым-қатынас психологиясы және т.б. |
Психологияның салалары іргелі, яғни жалпы (негізгі) және қолданбалы (арнайы) болып бөлінеді [2].
| Психологияның салалары | |
| Негізгі | Қолданбалы |
| Негізгі тармақтар әртүрлі психикалық құбылыстарды, соның ішінде адамдардың мінез-құлқын, қандай қызметпен айналысатынына қарамастан, түсіну және түсіндіру үшін жалпы маңызға ие | Арнайы тармақтар тәжірибеде қолданылады, олар өз саласының шеңберінде нақты мәселелерді шешеді |
Жалпы психологияның құрылымы [3].
|
Жалпы психология |
||||
| Ақпараттық процестер психологиясы | Тұлға психологиясы | |||
|
Сезім |
Ойлау |
Есте сақтау |
Эмоциялар |
Темперамент |
|
қабылдау назар аудару |
Қиял | Мүмкіндіктер | Мінез | |
| Сөйлеу |
Мотивация |
Ерік | ||
Психологияның арнайы салалары
| генетикалық психология | психофизиология (нейропсихология) | дифференциалды психология | даму психологиясы | ||
| әлеуметтік психология | медициналық психология | педагогикалық психологиясы | |||
| патопсихология | құқықтық психология | Психодиагностика | |||
| Психотерапия | |||||
1. Психология саласы мен оның зерттеу объектісі арасындағы дұрыс байланысты таңдаңыз:
|
№ |
Психология саласы |
№ |
Психология саласының зерттеу объектісі |
Дұрыс жауап |
|
1 |
Әлеуметтік психология |
А |
автоматтандырылған құрылғыларды практикалық жобалау, құру және пайдалану саласында қолдану үшін адам мен қазіргі заманғы техниканың өзара әрекеттесу процестерінің заңдылықтарыменеджмент технологияның заманауи түрлері |
1 |
|
2 |
Педагогикалық психология |
Б |
Дәрігер қызметінің және науқастың мінез-құлқының психологиялық ерекшеліктерін, ауру кезінде пайда болатын адамның психологиялық бұзылыстарының көріністері мен себептерін, емдеудің психологиялық әдістерін жасаумен психотерапия айналысады. |
2 |
|
3 |
Жасқа байланысты психология |
В |
Адамның психикасы мен мінез-құлқындағы бұзылулардың әртүрлі көріністері мен себептерінде, сондай-ақ кезінде пайда болатынәртүрлі психикалық аурулардың уақыты өзгереді, мысалы, психиканың дамуын зерттейтін патопсихологиями патологиясының әртүрлі формалары |
3 |
|
4 |
Еңбек психологиясы |
Г |
психикалық белсенділіктің физиологиялық негізгіәрекеттері |
4 |
|
5 |
Инженерлік психология |
Д |
жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық көріністері, оның әртүрлі адамдармен, адамдар тобымен қарым-қатынасы және үйлесімділігі(адамдардың әртүрлі қауымдастықтарына радионың, баспасөздің, сәннің, қауесеттердің әсері). |
5 |
|
6 |
Медициналық психология |
Е |
психологиялық мәселелер мен оқу-тәрбие процесіндегі жеке психиканың даму заңдылықтарыбілім беру процесі |
6 |
|
7 |
Клиникалық психология |
Ё |
психиканың онтогенезі, оның барысында психиканың дамуы адамның дүниеге келуінен бастап оның өліміне дейін жүреді; қалыпты дені сау адамның даму заңдылықтары, әр жас кезеңіне тән психологиялық ерекшеліктері мен заңдылықтары: сәбиліктен кәрілікке дейін, балалық шақтағы психология деп бөлінеді, жастық пен ересектік психологиясы, кәрілік психологиясы |
7 |
|
8 |
Психофизиология |
Ж |
еңбек дағдыларын дамыту заңдылықтары,адамның еңбек әрекеті жағдайындағы психикасы |
8 |
|
9 |
Құқықтық психология |
З |
жауынгердің жеке басы, әскери ұжым психологиясы және олардың әртүрлі нысандарындағы кәсіби қызметінің психологиялық ерекшеліктері ментүрлері |
9 |
|
10 |
Дифференциалды психология |
И |
құрылымы мен қызметінің белгілі бір кемшіліктеріне байланысты психикалық бұзылулардың ерекшеліктеріне назар аудару, әсіресе балаларда |
10 |
|
11 |
Саяси психология |
Й |
көркем құндылықтарды жасау мен қабылдауды, сондай-ақ осы құндылықтардың жеке адамның да, қоғамның да өміріне әсерін анықтайтын жеке тұлғаның немесе жалпы алғанда адамдар тобының қасиеттері мен күйлері |
11 |
|
12 |
Өнер психологиясы |
К |
саяси өмірдің психологиялық компоненттері және адамдардың әрекеттері, олардың көңіл-күйлері, пікірлері, сезімдері, құндылық бағдарлары |
12 |
|
13 |
Әскери психология |
Л |
құқықтық қызметтердің психологиялық ерекшеліктері (қылмыстық процеске қатысушылардың мінез-құлық ерекшеліктері, қылмыскер тұлғасын қалыптастырудағы психикалық проблемалар, оның ерекшеліктерімінез-құлық) |
13 |
|
14 |
Патопсихология |
М |
жеке адамдар арасындағы, жеке адамдар топтары арасындағы айырмашылықтар, сондай-ақ себептері менайырмашылықтардың салдары |
14 |
|
15 |
Дін психологиясы |
Н |
дамудың әртүрлі кезеңдеріндегі жануарлар психикасының жануарлар әлеміндегі ерекшеліктері мен заңдылықтары |
15 |
|
16 |
Экологиялық психология |
О |
ұшу кезіндегі өнімділік ғарыштық ұшу жағдайлары кезінде адам ағзасында болатын психикалық процестердің сипаттамаларын, соның ішінде үлкен физикалық шамадан тыс жүктемелердің, әдеттен тыс экологиялық жағдайлардың, салмақсыздықтың, ерекшеліктерінің психикасына әсерін зерттеу |
16 |
|
17 |
Зоопсихология (салыстырмалы) |
П |
діни (салыстырмалы) психологиялық сана факторлары |
17 |
|
18 |
Психодиагностика |
Р |
спорттық іс-шаралардың психологиялық ерекшеліктері |
18 |
|
19 |
Спорт психологиясы |
С |
жеке тұлғалардың психологиялық ерекшеліктерің анықтау және өлшеу әдістерін әзірлеу |
19 |
|
20 |
Ғарыштық психология |
Т |
адам мен қоршаған ортаның өзара әрекеттесуінің психологиялық аспектілері |
20 |
Дұрыс жауаптар: 1д, 2 е, 3 ё, 4 ж, 5а, 6б,7в, 8г, 9л,10м, 11к, 12й,13з,14 и,15п, 16т, 17н, 18с, 19р, 20.а.
Психологияның зерттеу әдістері мен құрылымы. Психологияда жалпы ғылыми әдістер де қолданылады және эмпирикалық, теориялық білім алудың өзіндік әдістері жасалады. «Әдіс» термині адам білімі мен тәжірибесінің әртүрлі салаларында қолданылады, ол ғалымның идеялық ұстанымдарын ғана емес, сонымен бірге оның объектімен өзара әрекеттесу ережелерін ұйымдастырады. «Әдіс» ұғымын тар мағынада қарастыратын болсақ, әдісті ғылым пәнін меңгеру тәсілі ретінде сипаттауға болады. Психологияда ұйымдастыру әдістері, эмпирикалық әдістер, мәліметтерді өңдеу және түзету әдістері бар [4].
|
Психологиялық зерттеу әдістері |
||
|
Эмпирикалық: * бақылау (күнделікті, ғылыми, енгізілген, қосылмаған) *эксперимент (зертханалық, табиғи, анықтаушы, қалыптастырушы) *психодиагностикалық әдістер (тест, сауалнама, модельдеу және т.б.) * қызмет процестері мен өнімдерін талдау *эксперттік бағалау әдісі *өмірбаяндық әдіс *социометрия *егіздік әдіс |
||
|
Ұйымдастырушылық: - салыстырмалы - бойлық - кешенді |
Мәліметтерді өңдеу әдістері: - мәліметтерді математикалық - статикалық талдау әдістері - сапалық талдау әдістері |
Түсіндіруші: - генетикалық (филогенетикалық және онтогенетикалық) - құрылымдық (жіктелуі және типологиясы) |
Ұйымдастыру әдістері әртүрлі типтегі құбылыстар арасында, мысалы, жеке тұлғаның физиологиялық, психологиялық және әлеуметтік дамуы, әртүрлі кезеңдердегі психикалық даму ерекшеліктері мен заңдылықтары арасындағы байланыстар мен тәуелділіктерді орнатуға мүмкіндік береді [4].
|
Ұйымдастыру әдістері |
||
|
Бойлық әдіс |
Психикалық дамудың көлденең немесе экологиялық зерттеулері жүргізіледі |
Салыстырмалы әдіс |
| осы экспериментке қатысушылардың ұзақ мерзімді, қайталанатын зерттеулерінде қолданылады. Ұзындық зерттеулер жеке тұлғаның соматикалық және психикалық дамуын тіркеу үшін жүргізіледі. Бойлық әдісті қолдану арқылы жеке жас кезеңдері бойынша мәліметтерді өңдеуге және әрбір адамның жеке құрылымы мен даму динамикасын анықтауға болады; дамып келе жатқан тұлғаның жеке құрамдас бөліктері арасындағы қарым-қатынастар мен байланыстарды талдау, тұлғаның дамуындағы маңызды кезеңдердің мәселесін шешу.Бойлық зерттеулердің негізгі кемшілігі - оларды ұйымдастыруға қажетті айтарлықтай уақыт жәнежүзеге асыру [4]. | даму ерекшеліктерін анықтау мақсатындадеңгейі әртүрлі және тұлғалық қасиеттері әртүрлі жастағы адамдардың салыстырылған топтарында бірдей белгілерді зерттеу нәтижелері бойынша.Бұл әдістің басты артықшылығы - зерттеудің жылдамдығы - қысқа уақыт ішінде нәтиже алу мүмкіндігі. Таза көлденең қималардағы зерттеулер статикалық сипатта болғандықтан, даму процесінің динамикасы мен оның үздіксіздігі туралы қорытынды жасау мүмкін емес [4]. |
Салыстырмалы әдіс даму процесіндегі мінез-құлық пен психологиялық актілердің жеке механизмдерін және басқа организмдердегі ұқсас құбылыстармен салыстыра отырып зерттейді.Бұл әдіс деп те аталады«салыстырмалы генетика», зоопсихология және балалар психологиясы [4]. |
| Эмпирикалық әдістер | ||||
|
Бақылау және |
эксперименттік әдістері |
психодиагностикалық |
талдау өнімдер әрекеттер |
Өмірбаяндық әдіс |
Психологиялық түзету әдістері
|
Психологиялық түзету әдістері |
||
| топтық тренинг | емдік әсер ету әдістері | емдік әсер ету әдістері |
Мәліметтерді өңдеу әдістері
| Мәліметтерді өңдеу әдістері | |
| сандық әдіс (математикалық статистиканы қолдану, өңдеу компьютердегі деректер) | сапалық әдіс (материалды топтарға саралау, оны талдау және жалпылау). |
2. Психологиялық зерттеу әдісінің дұрыс анықтамасын таңдаңыз:
|
№ |
Әдіс |
№ |
Анықтама |
Дұрыс жауап: |
|
1 |
Эксперименттік әдіс
|
А |
деректерді жеке жас кезеңдері бойынша көлденең өңдеуге,әрбір адамның жеке құрылымы мен даму динамикасын анықтау;дамып келе жатқан тұлғаның жеке құрамдас бөліктері арасындағы қарым-қатынастар мен өзара байланыстарды талдау және дамудағы маңызды кезеңдердің мәселесін шешу кезінде осы әдіс қолданылады. |
1 |
|
2 |
Бақылау |
Б |
Бұл әдіс қысқаша стандартталған сынақты қамтамасыз етеді
күрделі техникалық құрылғыларды қажет етпейтін, стандартталған және математикалық мәліметтерді өңдеу болуы мүмкін |
2 |
|
3 |
Әңгімелесу әдісі |
В |
Әдістің мақсаты - объективті және субъективті фактілер туралы ақпарат беру. |
3 |
|
4 |
Психикалық дамуды көлденең немесе қималық зерттеудің мәні |
Г |
Әдіс табиғи жағдайларда психикалық процестерді зерттейді және адамдардың табиғи мінез-құлқы мен қарым-қатынасына аз араласуымен, олар болып жатқан нәрсенің тұтас бейнесін алуға тырысқанда қолданылады. Бұл әдістің негізгі кемшілігі - психологиялық жағдай мен жеке қасиеттер нәтижелерге әсер етуі мүмкін зерттеу әдісі. |
4 |
|
5 |
Терапиялық әсер ету әдістері |
Д |
зерттеуге арналған зерттеу әрекеті және осы себеп-салдар байланыстарын нәрселерді қамтиды:- зерттеушінің өзі зерттеп отырған құбылысты туғызады және оған белсенді түрде әсер етеді, эксперименттер әр түрлі болуы, құбылыстың пайда болу шарттарын өзгертуі мүмкін;- экспериментте нәтижелерді қайталап шығару мүмкіндігі бар.
- эксперимент математикалық мүмкіндік беретін сандық заңдылықтарды тұжырымдап белгілейді. |
5 |
|
6 |
Психодиагностикалық әдістер |
Е |
даму ерекшеліктері туралы қорытындылар әртүрлі жастағы, даму деңгейі әртүрлі, тұлғалық ерекшеліктері әртүрлі адамдардың салыстырылған топтарындағы бірдей белгілерді зерттеу негізінде жасалынатын әдістің басты артықшылығы - зерттеу жылдамдығы– қысқа уақыт ішінде нәтиже алу мүмкіндігі. |
6 |
|
7 |
Бойлық әдіс |
Ё |
Әдіс жұмыстың екі формасына негізделген - жеке және топтық, олардың әрқайсысы әлеуметтік қызметкердің (психоәлеуметтік терапевт) және клиент өзара әрекеттесуін құрудың белгілі бір технологиясын қамтиды.
Мұның мақсаты өзара әрекеттесу кейбір эмоционалды мәселелерді шешу, ақпарат алмасу, әлеуметтік және қолөнер дағдыларын дамыту, құндылық бағдарларды өзгерту, ассоциалды бағдарларды конструктивті бағытта қолдану және т.б. болуы мүмкін. Интервенция әдістеріне - талқылаулар, әңгімелер және т.б. бақыланатын терапиялық әдістер жатады. |
7 |
|
8 |
Тест |
Ж |
Қысқа мерзімде салыстырмалы түрде даулы мәселелерге адамдардың қарым-қатынасын білу немесе көп мөлшерде сұхбат алу қажет болған жағдайда қолданған жөн. |
8 |
|
9 |
Өнімді зерттеу әдісі |
З |
Бұл әдіс зерттеу, диагностика, түзету және адамның өмір жолын жобалау әдістеріне негізделген. |
9 |
|
10 |
Сауалнама |
И |
Бұл әдісте сұрақтардың тұжырымы және олардың реттілігі барлық респонденттер үшін алдынала бірдей анықталады. |
10 |
|
11 |
Сапалық әдіс |
Й |
Әдіс адамның іс-әрекетінің өнімдерін талдау негізінде оның білімдері мен дағдыларын, қызығушылықтары мен қабілеттерін қалыптастыруды жанама түрде зерттеуге мүмкіндік береді. Бұл әдістің ерекшелігі – зерттеуші адамның өзімен байланысқа түспей, оның бұрынғы іс-әрекетінің өнімдерімен кейбір жүйе өзара әрекеттесулер мен қатынастар айналысады немесе процесте және оны енгізу нәтижесінде субъектінің өзінде қандай өзгерістер болғаны туралы ой толғайды. |
11 |
|
12 |
Сауалнама |
К |
Әдіс тақырыпты қосымша қамтудың көмекші құралы болып табылады, оны стереотиптік-стандартты кейіпкер ретеңде зерттеу мақсатына сәйкес жоспарлауға болады, бірақ жүзеге асыру мүмкін емес. |
12 |
|
13 |
Сандық әдіс |
Л |
Әдістің мақсаты – адамдар арасындағы, белгілі бір жағадайлармен біріктірілген адамдар топтары арасындағы психологиялық айырмашылықтарды жазу және сипаттау. Зерттеудің мақсаттарына байланысты диагноз қойылған белгілердің саны жасындағы психологиялық айырмашылықтарды қамтуы мүмкін, психофизикалық ерекшеліктері жыныс, білім және мәдениет, бойыншапсихикалық күйлер
|
13 |
|
14 |
Өмірбаяндық әдіс |
М |
Әдістің мәні материалды топтарға бөлу, оны талдау және жалпылауда болып табылады. |
14 |
|
15 |
Стандартталған сұхбат әдісі |
Н |
Әдістің мәні математикалық статистиканы пайдалану, мәліметтерді компьютерде өңдеу болып табылады. |
15 |
Дұрыс жауаптар: 1д, 2 г, 3 к, 4 е, 5 ё, 6 л, 7а, 8 б, 9 й, 10 в, 11 м, 12ж, 13 н, 14з, 15 и.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Еникеев М.И.Жалпы және әлеуметтік психология. Жоғары оқу орындарына арналған оқулық. – М.: НОРМА-ИНФРА баспа тобы, 1999. – 624 б.
2. Маклаков А.Г.Жалпы психология. - Петербург: Петр, 2001. - 592 б.
3. Психология ғылымының салалары. https://studme.org/85620/psihologiya/otrasli_nauchnoy_psihologii. Қол жеткізу күні 22.09.2022
4. Райгородский Д.Я.Практикалық психодиагностика. Әдістер мен сынақтар. Оқу құралы. – Самара: «БАХРАХ-М» баспасы, 2001. – 672 б.