1.2 Физиологияның зерттеу әдістері

Физиологияда эксперимент кеңінен қолданылады, оның барысында ғана ағзада не болатынын, физиологиялық процестің қалай пайда болатынын және дамитынын анықтауға болады. Физиология – бұл эксперименттік пән. Эксперимент танымның негізгі механизмі болып табылады. Белгілі бір құбылысты зерттеу үшін физиологиялық процесс жүретін жағдай жасалып, сақталуы қажет.

Физиологиялық зерттеулерде бақылау, жедел және созылмалы эксперимент, функционалдық жүктемелер, клиникалық-физиологиялық, зертханалық әдістер, аналитикалық зерттеу, математикалық модельдеу әдістері қолданылады. Созылмалы экспериментке экстирпация, денервация, трансплантация әдістері, сондай-ақ фистула әдісі жатады.

Экстирпация әдісін қолданған кезде мүшелерді немесе оның бөліктерін алып тастайды, содан кейін осы мүшенің қызметі мен маңызын зерттеу үшін араласудың салдарын бақылайды және тіркейді.

Трансплантация әдісі зерттелетін органды сол организмдегі жаңа орынға ауыстырғанда немесе басқа ағзаға ауыстырғанда қолданылады.

Дененің тереңдігінде орналасқан және тікелей бақылауға қол жетімді емес органдардың қызметін зерттеу үшін фистула әдісі қолданылады. Бұл әдісті қолданған кезде түтіктің бір ұшы қуыс мүшеге асқазанға немесе ішекке енгізіледі, екінші ұшы тері бетіне бекітіледі.

Денервация әдісі – жүйкеленген органдардың жүйке талшықтарын кесу, бұл мүше функциясының жүйке жүйесінің әсеріне тәуелділігін анықтауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ мидың әртүрлі аймақтарына электродтарды енгізу, әртүрлі жүйке орталықтарының белсенділігін анықтуға көмектеседі.

Қазіргі уақытта тіршілік процестерін зерттеудің заманауи техникалық құралдарының пайда болуымен алдын-ала хирургиялық операциясыз көптеген ішкі органдардың функцияларын тек жануарларда ғана емес, адамдарда да зерттеуге мүмкіндік туды. Мысалы:

- магнитті-резонанстық томография (МРТ) – ядролық магниттік резонанс құбылысын қолдана отырып, ішкі органдар мен ұлпаларды зерттеу үшін томографиялық бейне алу тәсілі. Ядролық магниттік резонансты қолданатын томографиялық әдіс молекулалық деңгейде физиологиялық процестердің механизмдерін түсіндіру үшін өте маңызды;

- биохимиялық және биофизикалық әдістер жануарлардың мүшелері мен ұлпаларындағы әртүрлі метаболиттерді норма күйінде және патологияда жоғары дәлдікпен анықтауға көмектеседі;

- микроскопия – жасушаның құрылымдық немесе биохимиялық өзгерістерін анықтау әдісі. Түрлі үлкейту және бояу әдістері кең ауқымды зерттеулер үшін микроскопияны қолдануға мүмкіндік береді;

- ультрадыбыстық зерттеу әдісі (УДЗ) – ультрадыбыстық толқындар арқылы адам немесе жануар ағзасын инвазивті емес зерттеу. Ультрадыбыстық диагностика әртүрлі мүшелердің: бауырдың, ұйқы безінің, көкбауырдың, бүйректің, қуықтың, бүйрек үсті безінің, қалқанша безінің және т. б. жағдайы туралы маңызды ақпарат алуға мүмкіндік береді;

- электрокардиография – бұл жүрек бұлшықетінде қозған кезде пайда болатын электрлік құбылыстарды тіркеу. Олардың графикалық бейнесі электрокардиограмма деп аталады.

Рентген сәулелерінің көмегімен зерттеу әдістеріне флюорография, рентгенография, компьютерлік томография жатады. Бұл арнайы пленкаға немесе қағазға рентген сәулелерінің көмегімен проекцияланатын объектілердің ішкі құрылымын зерттеу. Зерттеулерді контрасттарды қолдану арқылы жүргізуге болады. Компьютерлік томография – заттың ішкі құрылымын бұзбайтын қабатты зерттеу әдісі.

Ағзаны биокибернетикалық жүйе ретінде қарастыру – функцияларды модельдеу әдісі кең таралған. Модельдеу әдісі бір жағынан ағзадан тыс гипотезалардың дұрыстығын тексеруге, екінші жағынан сол немесе басқа функциялардың элементтерін көбейтуге мүмкіндік береді. Физиологиялық функцияларды зерттеу үшін құрылғылар қолданылады: рентгенография, электронды микроскопия, радиоактивті индикаторлар әдісі, ультрадыбыстық талдау, осциллография және т. б.