8.1 Жыныстық және физиологиялық жетілу туралы түсінік

Көбею – өзін-өзі көбейту қабілеті, жануарлардың экономикалық құндылығының көрсеткіші. Жыныстық жетілу – бұл жануарлардың жыныс мүшелерінде аталықтарда спермии, аналықтарда жұмыртқа жасушалары – жетілген жыныстық жасушалар пайда болған кезде ұрпақ бере алу қабілеті. Кез-келген түр буаз бола (аналықтар) немесе ұрықтандыра (аталықтар) алса, оларды жыныстық жетілген деп атайды. Жыныстық жетілу аналықтарда жыныстық циклдердің пайда болуымен және екінші ретті жыныстық белгілердің пайда болуын айқындайтын гормондардың бөлінуімен сипатталады. Жануарларда аталыққа немесе аналыққа тән белгілер пайда болады, аналық бездер мен аталық бездерде жыныс жасушалары (жұмыртқа мен сперматозоидтар) жетіледі, жануарлардың жыныстық мінез-құлқы қалыптасады (қозу, тарту, жыныстық рефлекстер), гонадтардың эндокриндік ұлпасында аналық мен аталық жыныс гормондары қарқынды дами бастайды.

Жыныстық жетілу мәдени тұқымдардың аналықтарында жақсы жағдайдан және жылы климаттан ертерек басталады.

Физиологиялық жетілу – ағза осы жыныстағы ересек жануарға тән формаларға ие болып, оның тірі массасының 70–75 % жететін жағдай. Бұл жағдайда аналықтарда жыныстық функцияның циклдік көріністері тұрақтанады, ол ұрықты уақытында көтере және сау ұрпақ туа алады. Дененің жетілуі жануардың жасына және дене салмағына байланысты анықталады. Кейбір аталық және аналық жануарлардың жыныстық және физиологиялық жетілуінің басталу мерзімі 1-кестеде көрсетілген.

 

1-кесте – Аталық және аналық жануарлардың жыныстық және физиологиялық жетілуінің басталу мерзімі