9.1 Метаболизмдік процестердің маңызы

Метаболизм – бұл қоректік заттардың ағзаға ену, құрылымдарын синтездеу және энергия өндіру үшін пайдалану, сонымен қатар соңғы өнімдерді қоршаған ортаға шығару процестерінің жиынтығы. Метаболизм үш кезеңнен тұрады:

1) ағзаға заттардың түсуі (ас қорыту жүйесі қамтамасыз етеді);

2) ағзаның жасушаларының заттарды пайдалануы;

3) тыныс алу және зәр шығару жүйелері арқылы қоршаған ортаға ыдырау өнімдерін шығару.

Тамақтану – бұл қоректік заттардың жиынтығы және олардың ағзаға ену тәсілі. Қоректік заттар – бұл майлар, ақуыздар мен көмірсулардың гидролизінің өнімдері (мономерлер – бұл пластикалық және энергетикалық материал, сонымен қатар су, минералды тұздар мен дәрумендер, олар тек пластикалық материалдар болып табылады).

Ассимиляция – организмнің ішкі ортасына қоректік заттардың түсуін қамтамасыз ететін процестер жиынтығы және оларды жасуша құрылымдары мен жасуша секрецияларын синтездеу үшін пайдалану.

Ас қорыту – ассимиляцияның бірінші кезеңі (гидролиз арқылы тағамның ақуыздарының, майларының және көмірсуларының ыдырауы). Ақуыз гидролизінің соңғы өнімдері – аминқышқылдар, нуклеотидтер, көмірсулар гидролизінің соңғы өнімдері – моносахаридтер, ал майлар гидролизінің соңғы өнімдері – май қышқылдары, моноглицеридтер.

Анаболизм – ассимиляцияның соңғы кезеңі, дене жасушаларының құрылымдары мен секрецияларының синтезін қамтамасыз ететін жасушаішілік процестердің жиынтығы. Анаболизмнің бастапқы өнімдері:

1) мономерлер (аминқышқылдары, моносахаридтер, май қышқылдары, моноглицеридтер, нуклеотидтер);

2) су, минералды тұздар мен дәрумендер;

3) соңғысы – полимерлер: арнайы ақуыздар, майлар, көмірсулар, нуклеин қышқылдары.

Анаболизм диссимиляция процесінде ыдыраған жасуша құрылымдарын қалпына келтіруді, энергетикалық потенциалды қалпына келтіруді, дамып келе жатқан ағзаның өсуін қамтамасыз етеді.

Диссимиляция – жасуша құрылымдарының мономерлерге және энергияны бөлмей басқа қосылыстарға ыдырау процесі. Диссимиляцияның бастапқы өнімдері – организм жасушаларының ақуыздары, майлары және көмірсулары, соңғы өнімдері – аминқышқылдар, моносахаридтер, май қышқылдары, құрамында энергиясы бар нуклеотидтер.

Катаболизм – жасушаға қаннан енетін мономерлер мен басқа қосылыстардың энергия шығарумен соңғы өнімдерге (су, көмірқышқыл газы және аммиак) дейін ыдырау процесі. Дені сау ересек организмде анаболизм мен диссимиляция процестері арасында тепе-теңдік болады. Өсу кезеңінде, жүктілік кезінде, қарқынды физикалық жүктеме кезінде, қалпына келтіру немесе аштық күйінен шығу кезеңінде диссимиляцияға қарағанда анаболизм басым болады. Қартайған шақта шаршау, аштық пен стресстік жағдайлар кезінде диссимиляция анаболизмге қарағанда жоғары болып келеді.

Жалпы анаболизм және диссимиляция бір-бірімен өзара байланысты биохимиялық өзгерістер барысында организмнің жасушалық құрылымдарының өзін-өзі жаңартуын қамтамасыз етеді.