9.4 Көмірсулардың метаболизмі

Көмірсулар ағзаға негізінен өсімдік (крахмал) және жануарлар (гликоген) тектес полисахаридтер түрінде түседі. Олардың ас қорыту жолдарындағы гидролизінің соңғы өнімдері: глюкоза (бұл өнімдердің 80 %-ы), сонымен қатар қанға сіңіп, тез глюкозаға айналатын фруктоза мен галактоза. Глюкоза – бұл көмірсулардың қанмен тасымалдануының жалпы соңғы өнімі.

Көмірсулардың организмдегі рөлі және оларды түрлендіру жолдары:

1) Көмірсулардың пластикалық рөлі. Глюкоза, галактоза және басқа қанттар жасуша мембраналарының рецептивті қызметінде маңызды рөл атқаратын гликопротеидтердің, гликолипидтердің бөлігі болып табылады. Пентозалар нуклеотидтер мен нуклеин қышқылдарының құрамына кіреді. Глюкоза белгілі бір липидтер мен аминқышқылдарының синтезі үшін өте маңызды.

2) Көмірсулардың энергетикалық рөлі. Жасушаларда глюкоза энергия көзі ретінде гексокиназа немесе глюкокиназа ферментінің қатысуымен фосфорлану арқылы қолданылады. Глюкозаның негізгі бөлігі бірқатар түрлендірулерден өтіп, Кребс циклына енген кезде тотығу фосфорлану процесінде АТФ синтезіне жұмсалады. Көмірсулардың 90 %-дан астамы энергияны өндіруге жұмсалады.

Көмірсулар алмасуының реттелуі. Көмірсулар алмасуының екі жағдайы бар: гипергликемия, гипогликемия.

Гипергликемия. Таламустың, мидың төртінші қарыншасының түбі мен ми қыртысының тітіркенуі гипергликемияға әкеледі. Гипергликемия өмірге қауіп төндірмейді, бірақ қан плазмасының осмостық қысымының жоғарылауына әкелуі мүмкін.

Гипогликемия. Қандағы глюкоза концентрациясының төмендеуімен гликогенез – гликогеннің глюкозаға айналуы – ұйқы безінің гормоны глюкагонмен және бүйрек үсті безінің медулла гормоны адреналинмен белсендірілген фосфорилазаның әсерінен жеделдейді.