Жаздық бидай тұқымдары патогендік микрофлораның дамуы үшін қолайлы орта болып табылады [40], ол тұқымның тіршілік қабілетін төмендетіп, өсімдіктердің өсуі мен дамуына әртүрлі микотоксиндер арқылы әсер етеді [41, 42]. Біз Солтүстік-шығыс Қазақстан жағдайында жаздық бидай тұқымдарының фитосанитарлық жағдайы мен егу сапасының бірнеше көрсеткіштерін талдадық: тұқымның бастапқы өсуі және егу материалына фитопатогендік жүктеме анықталды. Жалпы 22 жаздық бидай сорты зерттелді. Жаздық бидай тұқымдарының егу сипаттамалары анықталып, тұқым сапасына әсер ететін сорттық ерекшеліктер белгіленді.

Біздің зерттеулеріміздің нәтижелері бойынша Омская 38 және Тризо сорттары колеоптильдің ұзындығы сәйкесінше 4,2 және 4,1 см болатын төмен өседі. Ұзын колеоптильді сорттар – Оксамыт мироновский, Ирен және Курьер. Ю.С. Ларионовтың [43] градациясына сәйкес жаздық бидайдың қалған зерттелген сорттарын біз орташа колеоптилді сорттар тобына жатқызамыз. Омская 35, Омская 36, Боевчанка, Уралосибирская орттары өскіннің ұзындығын 15 см-ден астам көрсетті (2-кесте).

2-кесте – Жаздық бидай тұқымдарының егу сапасының орташа көрсеткіштері

Барлық зерттелген сорт үлгілерінің өсу пайызы 80 %-дан жоғары болды, тек Дала толқыны (77 %), Саратовская 74 (65 %) және Курьер (79 %) сорттары төмен болды. Ең жоғары өсу пайызы – 97–98 % – Память Азиева, Омская 38 және Гранни сорттарында тіркелді. 3-кестеде зерттелген жаздық бидай сорттарының тұқымдарындағы сау және патогендермен зақымданған тұқымдардың қатынасы, фитопатогендердің таралуы туралы мәліметтер көрсетілген.

3-кесте – 2023 жылғы жаздық бидай тұқымдарының фитосараптама нәтижелері, %

Зерттелген бидай тұқымдарының көгеруін туғызатын фитопатогендердің негізгі бөлігі Penicillium spp. ұрпағына жатады.

Жаздық бидай сорттарындағы тұқым инфекциясының құрамы мен деңгейі 25-суретте көрсетілген.

Сонымен қатар, біз саңырауқұлақтық инвазия анықталған жағдайда, тұқым материалының тамыр шірігін тудыратын ауру белгілері тұқымның өну кезеңінде көрінбеуі мүмкін екенін атап өттік. Сондықтан, жоғары фитопатогендік жүктеме анықталған барлық жаздық бидай сорттары тамыр шірігі белгілерін көрсетпеді, тек Уралосибирская және Казакстанская 15 сорттарында ғана ең жоғары зақымданған тұқым пайызы байқалып, сәйкесінше тамыр шірігі белгілері бар өскіндер көп болды.

Фитопатологиялық сараптама нәтижелері бойынша зерттелген барлық тұқымдар патогендік микрофлорамен зақымданғаны анықталды. Зерттелген барлық сорт үлгілері ішінен ең төмен инфекциялық жүктеме Боевчанка және Алабуга сорттарында байқалды, олардың сау тұқымдарының пайызы – 76 %. Орташа алғанда барлық зерттелген сорттар бойынша зақымданған тұқым үлгісі 50,3 % құрады (24-тен 76 %-ға дейін). Ең жоғары фитопатогендік жүктеме Омская 38, Омская 35, Гранни, Омская 36, Уралосибирская және Қазақстанская 15 сорттарының тұқымдарында (51-ден 76 %-ға дейін зақымданған тұқымдар) тіркелді.

25-сурет – Жаздық бидай сорттарындағы тұқым инфекциясының құрамы мен деңгейі, %

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, 2023 жылғы егіс тұқымдарында тамыр шірігін тудыратын ең зиянды қоздырғыш Bipolaris sorokiniana патогендік микрофлораның Alternaria spp. және Fusarium spp. ұрпағына қарағанда белсенділік деңгейі төмен болды.