А. Левенгуктың ашылуынан бастап XIX ғасырға дейін микроорганизмдер жануарлардан шыққан ең кішкентай тіршілік иелері болып саналды. ХІХ ғасырдың екінші жартысында неміс биологы Э. Геккель микроорганизмдер жануарлар мен өсімдіктер әлемінің барлық өкілдерінен айтарлықтай ерекшеленеді деген қорытындыға келді. Оларға микроорганизмдерді бөлек патшалыққа бөлу туралы ұсыныс жасалды Protista (протистер, басымдықтар). Жалпы ғылым дамуының қазіргі кезеңінде тірі әлемнің жалпы жүйесі туралы жалпы қабылданған теория жоқ. Бір теория тұрғысынан тек екі патшалық бар Plantae (өсімдіктер) және Animalia (жануарлар), микроорганизмдер патшалықтардың бірінің қарабайыр өкілдері ретінде қарастырылады. Э. Геккельдің айтуынша, микроорганизмдер шағын мөлшерге және оларды зерттеудің нақты әдістеріне байланысты тәуелсіз топқа бөлінеді.

XIX ғасырдың аяғында. микроорганизмдердің жасушаларының құрылымындағы айырмашылықтар туралы мәліметтер жинақталды, бұл оларды жоғары және төменгі протистерге бөлуге мүмкіндік берді. Ең жоғары деңгейге микроскопиялық балдырлар (көк-жасылдан басқа) және саңырауқұлақтар (зең мен ашытқы), ең төменгі деңгейге барлық бактериялар мен цианобактериялар (көк-жасыл балдырлар) кірді. Қосымша зерттеулер негізінде бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленетін жасушалардың екі түрі анықталды: прокариоттық және эукариоттық. Көптеген эксперименттер жүргізу арқылы  Р. Стейниер және К. ванн Ниль (1962) таза бактериялар мен көк-жасыл балдырларға тән құрылымдық бірлік прокариот жасушасы деп тұжырымдады. Өсімдіктерге, жануарларға, саңырауқұлақтарға, балдырларға және қарапайымдыларға неғұрлым күрделі эукариоттық жасуша тән.

Прокариоттық жасуша мен эукариоттық жасуша арасындағы айырмашылықтар келесідей, ядролық материал цитоплазмадан мембранамен бөлінбейді. Сондай-ақ, прокариот жасушасында органеллалар жоқ (хлоропластар, Гольджи аппараты, митохондриялар және т.б.), 70S типті прокариот жасушасының рибосомалары.

Негізінде ұйымдағы айырмашылықтар, Р. Мюррей (1968) барлық жасушалық организмдердің екі патшалыққа бөлінуі туралы қорытынды жасады: прокариоттар (Procaryotae) және эукариоттар (Eucaryotae). Мюррей сонымен қатар бактериялар мен цианобактерияларды (көк жасыл балдырлар) патшалығына жатқызды Procaryotae, барлық басқа организмдер – жануарлар, өсімдіктер және жоғары протистер (саңырауқұлақтар, балдырлар, қарапайымдылар) патшалығына Eucaryotae. Жасушалық организмдер патшалығынан тыс вирустар жасушалық емес тіршілік формалары болып табылатын жеке дара Vira патшалығын құрады.

Виттекер жүйесінде Prokaryotae (Monera) және Protista патшалығын бөлу.

1969 жылы Р. Виттекер бүкіл органикалық тірі әлемді 5 патшалыққа бөлу кестесі туралы ұсыныс жасады:

1) Monera – жасушаның қарабайыр құрылымы бар бір жасушалы организмдер, прокариоттар;

2) Protista – микроскопиялық бір жасушалы, эукариоттар;

3) Plantae – өсімдіктер.

4) Animalia – жануарлар.

5) Fungi – саңырауқұлақтар.

Бұл патшалықтардың айырмашылығы – өсімдіктердегі қоректену түрі автотрофты, жануарлар мен саңырауқұлақтарда–гетеротрофты, сондай-ақ жасуша құрылымы мен метаболизмінің ерекшеліктері.

Эукариоттық және прокариоттық жасушаларды ұйымдастырудың негізгі белгілері 1-кестеде көрсетілген.

 

Өзіндік жұмыс істеуге арналған тапсырмалар

 

1. Тірі әлем жүйесіндегі микроорганизмдердің орны
2. Прокариоттардың жіктелуі
3. Түрдің биологиялық тұжырымдамасы
4. Бактерияларды жіктеудің алғашқы ұсынылған схемалары
5. Ұқсастық дәрежесін бағалаудағы нумерикалық таксономия
6. Грам теріс, грам оң, микоплазма және архебактерия бөлімдерінің ерекшеліктері
7. Микробтық әлемнің кейбір маңызды өкілдеріне сипаттама

 

1-кесте – Эукариоттық, прокариоттық организмдер мен вирустардың кейбір морфологиялық және физиологиялық қасиеттері