5-дәріс. Extrude – экструдтау

Мақсаты: Blender-де экструдтау құралдарын меңгеру, меш-объектінің құрылымына жаңа элементтерді (грань, қыр, вершина) қосу, нормаль бағытын түсіну, координаттар жүйесімен жұмыс істеу.

 

1. Экструдтау деген не?

Extrude (экструдтау) — меш-объектінің геометриясын кеңейту арқылы жаңа граньдер, қырлар және вершиналар жасау әдісі.

• Ағылшын тілінен «to extrude» – выдавливать дегенді білдіреді.
• Экструдтау тек өңдеу режимінде (Edit Mode) ғана қолжетімді.
• Құралдар панелінде немесе E пернесі арқылы іске қосылады.
  
  

2. Қарапайым мысал

Екі тәсілдің айырмашылығы:

Әдіс	Нәтиже
Қабырғаны жай жылжыту	Жаңа геометрия жасалмайды
Экструдтау (E)	Қосымша вершина, қыр және қабырға автоматты түрде жасалады

Қабырға көшірілмейді – ол орнын ауыстырып, жаңа геометриямен байланысады.

 

3. Экструдтау құралын қолдану жолдары

Құралдар панелі арқылы:

• Tool Region → Extrude Region
• Нормаль бағытына қарай — сары көрсеткіш арқылы
• Еркін бағытта — ақ шеңбермен
  
  

Ыстық пернемен (E) қолдану:

• Нормаль бойымен автоматты түрде экструдтау
• Пернелер: E, кейін X, Y, Z → бағытты таңдау
  
  

✅ Өзгерісті растау – сол жақ батырма
❌ Бас тарту – оң жақ батырма немесе Esc

 

🌍 4. Глобальды және локальды координаттар

Жүйе түрі	Ерекшелігі
Глобальды	Бүкіл сахнаға қатысты бірдей
Локальды	Әр объектке байланысты жеке координаттар

Объект бұрылған кезде, оның локальды осьтері өзгеріп, экструдтау бағыты да өзгереді.

 

🧭 5. Нормаль дегеніміз не?

Нормаль — граньдің жазықтығына перпендикуляр бағытталған сызық.
Экструдтау кезінде — қабырға осы нормаль бойымен шығады.

Екі мысал:

• Глобальды Z осі бойынша — тіке жоғары қарай
• Нормаль бойынша — қиғаш бағытта (мысалы, солтүстік-батыс)
  
  

 

🧩 6. Аймақтық және жеке экструдтау

Түрі	Сипаттамасы
Extrude Region	Барлық таңдалған қабырғалар орташа нормаль бойымен созылады
Extrude Individual	Әрбір қабырға өзінің нормалі бойынша жеке-жеке шығады

 

Қолдану:

• E → аймақтық (региональды)
• Alt + E → мәзір → Extrude Individual Faces
  
  

🖼️ Жаңа геометрияның бағыты – нормальге тәуелді

 

🔗 7. Вершиналарды экструдтау

Жағдайлар:

• Байланыссыз вершина: тек жаңа нүкте және қыр жасалады
• Бір қырдағы вершиналар: қосымша грань да пайда болады
  
  

Ерекше тәсіл:

• Alt + E → Extrude Vertices → тек қыр және нүктелер пайда болады (граньсіз)
  
  

🔽 8. Inset Faces – Граньді ішке қарай экструдтау

Қызметі:

• Қабырғаны өз жазықтығында ішке қарай "вдавливает"
• Жаңа ішкі грань құрылады
  
  

Қолдану:

• I пернесі немесе Tool Region → Inset Faces
  
  

Ұқсастығы	Айырмашылығы
Extrude	Қабырға сыртқа созылады
Inset Faces	Қабырға ішке қарай жасалады, масштабы кіші

 

 

📌 9. Экструдтау кезінде кеңестер

• Жаңа граньдер автоматты түрде бір-бірімен байланысты болады
• Пропорционалды өңдеумен (O) бірге қолдануға болады
• Экструдтау — 3D моделдеудегі ең маңызды құралдардың бірі