28 Келер шақ (Futurum I indicatīvi activi et passivi)

Келер шақ істің сөйлеп тұрған уақыттан кейін істелінетіндігін көрсетеді. Латын тілінде І және ІІ жіктеуге жататын етістіктердің Futurum I (primum) indicatīvi activi et passivi формасы инфект түбіріне

b- жұрнағы мен жақтық жалғауларын жалғау арқылы жасалады. І жақта жекеше түрде жалғау жұрнаққа жалғанса, қалған жақтарда жалғау жұрнаққа байланыстырушы әріптер арқылы жалғанады.

 

түрі

жағы

Activum

Passivum

І ornā – re

І ornā – rі

 sing.

 

1
2
3

ornā- b- o мен әшекейлеймін

ornā- - s

ornā- bĭ- t

ornā -b -or    мені әшекейлейді

ornā--ris
ornā -bĭ -tur

pl.

1
2
3

orna- - mŭs

orna- - tis

ornā- bu-nt

ornā -- mur

ornā --mĭnī

ornā -bu-ntur

 

II vidē – re

II vidē – rі

 sing.

 

1
2
3

vidē - b- o   мен көремін

vidē -bĭ - s

vidē - bĭ - t

vidē - b - or     мені көреді

vidē - -ris

vidē - - tur

pl.

1
2
3

vidē - - mŭs

vidē - - tis

vidē - bu- nt

vidē - - mur

vidē - - mĭnī

vidē - bu- ntur

III және IV жіктеуге жататын етістіктердің Futurum I (primum) indicatīvi activi et passivi формасы инфект түбіріне І жақта жекеше түрде – a- жұрнағын, ал қалған жақтарда ұзақ – ē- жұрнағын және жақтық жалғауларын жалғау арқылы жасалады [7].

түрі

жағы

Activum

Passivum

ІII leg – ĕ- re

ІII leg – ĕ- rі

sing.

1
2
3

leg - a- m   мен оқимын

leg - ē - s

leg - ē - t

leg - a- r     мені оқиды

leg - ē - ris

leg - ē - tur

pl.    

 

1
2
3

leg - ē - mŭs

leg - ē -tis

leg - ē - nt

leg - ē - mur

leg - ē - mĭnī

leg - ē - ntur

 

ІV audī – re

ІV audī – rі

sing.

 

1
2
3

audi - a - m мен тыңдаймын

audi - ē - s

audi - ē - t

audi- a - r  мені тыңдайды

audi - ē - ris
audi - ē - tur

pl.    

 

1
2
3

audi - ē - mŭs

audi - ē - tis

audi - ē - nt

audi - ē - mur

audi - ē - mĭnī

audi - ē - ntur

 

Esse «болу» етістігінің Futurum I формасы

S i n g u l a r i s

P l u r a l i s

I         ĕro    мен  боламын

ĕrĭmus  біз боламыз

 

II        ĕrĭs   сен  боласың

ĕrĭtis   сендер боласыңдар

III       ĕrĭt   ол   болады

ĕrunt   олар болады

 

Тапсырмалар

1. Етістіктердің формасын анықтап, қазақшаға аударыңыз:

Erāmus, erĭmus;  sunt, erunt; abest, abĕrat, abĕrit; possŭmus, poterāmus, poterĭmus; dabant, dabuntur; putas, putābis; portabĭtur, portabantur; videt, vidēbit,videbuntur; facio, faciam, faciētis; vincis, vinces, vincĕris, vincēris; capiunt, capient,  capiebantur; punis, punies, puniebamus, puniebamĭni, punientur.

2. Оқып аударыңыз:

1. Quando ego te vidēbo (Plaut.) 2. Inĭmīcōrum ingentes copias non timēbāmus, non timēmus et non timēbĭmus. 3. Scientia tibi deest. 4. Vox ducis ab omnĭbus audiētur. 5. Consilium tuum mihi utilissĭmum erit. 6. Excitābĭtur laude aemulātio. 7. Faciam ita, ut vīs. 8. Quae vos neglexistis, eă  nos non neglegēmus. 9. O rus! Quando ego te aspĭciam? 10. Ait praetor: si non  habēbunt advocātum, ego dābo.

3. Келесі етістіктерді келер шақ формасында жіктеңіз:
Vocāre – шақыру, habēre – ие болу, audīre – тыңдау, vincĕre – жеңу
4. Жақшада берілген грамматикалық формаларды құрыңыз:
Mittĕre (өткен шақта ІІІ жақ, жекеше түрі), accusāre (келер шақта ІІІ жақ, көпше түрі), punīre (осы шақта ІІІ жақ, көпше түрі), sentīre (өткен шақта І жақ, көпше түрі), rogāre (келер шақта І жақ, жекеше түрі), struĕre (осы шақта І жақ, көпше түрі), vidēre (келер шақта ІІ жақ, жекеше түрі).

5. Афоризмдерді жаттаңыз. Қазақ мақал-мәтелдері мен фразеоло- гизмдерін қарап шығып, афоризмнің баламаларын жазыңыз:

1) Avis rara – Сирек кездесетін құс.

2) Periculum in mora – Қауіп баяулықта.     

3) Umbram suam metuit –  Өз көлеңкесінен қорқу.

4) Dictum- factum – Айтылды істелді.

5) Tertium non datur – Үшіншісі жоқ.

6) Usus est optimus magister – Тәжірибе - ең жақсы тәлімгер.

7) Omnia mea mecum porto – Бәрін өзіммен бірге алып жүремін.

8) Veni, vidi, vici – Келдім көрдім жеңдім.

9) Contra vim mortis non est medicamen in hortis – Бақтарда өлім күшіне ем жоқ.

10) Ignem formīdat adusta manus – Қорыққанға қос көрінеді.

Римдіктер жөнінде дерек

Еркіндік алған құл, еркіне жіберілген деген куқықтық статусқа иеленсе, өзінің бұрынғы қожайынының жеке және рулық атын, ал ла-қап аты (cognomen) ретінде құл болғандағы аты сақталды. Мысалы, Марк Туллий Цицеронның еркімен жіберілген Тирон Marcus Tullius Тіго (Марк Туллий Тирон) деген ат алды. Римдік азаматтық алған шетелдіктер онымен қоса римдік рулардың біреуінің атын алды, ал өзінің бұрынғы есімі лақап аты (cognomen) ретінде сақталды. Мысалы, атақты иудейлік тарихшы Иосиф «Иосиф Флавий» деген ат алды, оған еркіндік берген император Веспасиан жатқан Флавийлер руына жатқанын білдіреді.