5 IV септеуге жататын зат есімдер

Төртінші септеуге негізінен мужской родта  nom.sing-ы –us-қа  және средний родтағы nom.sing –ы –u- ға, ал gen.sing-тары олардың барлығының - us-қа  аяқталатын зат есімдер жатады. Мысалы: senātus, senātus  m- сенат; exercĭtus, exercĭtus m - әскер; genu, genus n- тізе; cornu, cornus n- мүйіз

	S i n  g u l a r i s		P l u r a l i s
	m	n	m	n
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	exercĭtus exercĭtus exercĭtui exercĭtum exercĭtū exercĭtus	cornu cornus cornu cornu cornū cornu	exercĭtus exercĭtuum exercĭtĭbus exercĭtus exercĭtĭbus exercĭtus	cornua cornuum cornĭbus cornua cornĭbus cornua

  

 Бірінші, екінші және үшінші септеулер бойынша сын есім, сан есім, есімдіктер де септелсе, төртінші септеу бойынша  тек қана зат есімдер септеледі.

Төртінші септеуде ескертпе ретінде женский родтағы зат есімдер кездеседі. Мысалы: domus, us f – үй;  manus, us f – қол; сонымен қатар барлық ағаш өсімдіктерінің аттары, мысалы:  quercus, us f - емен

domus, us f – үй зат есімі әртүрлі жолдармен септелетінін ескерген жөн, себебі септік формаларында екінші септеудің жалғаулары кездеседі

	S i n g u l a r i s	P l u r a l i s
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	domŭs domūs domuī domŭm domŏ domŭs	domūs domuŭm немесе domōrŭm domĭbus domus немесе domōs domĭbus domūs

Осы сөздің келесі септік формаларына көңіл бөлген жөн: domī – үйде;

domŭm – үйге; domō - үйден

Жаттығулар

1. Латын тілінен аударыңыз:

Specta tabŭlam! En domum Romānam vides. Specta altěram  tabulam:

domum  Romānam  Graeco  exemplo  aedificātam  vides.  In  prima  tabŭla

ostium,  vestibŭlum, atrium, tablīnum,  cubicŭla  sunt, in altěra etiam

peristylium,  Graeco  modo  parātum,  statuis  ornātum  est. Post domum

hortus  erat, ubi pulchrae  et  multae  plantae  erant. Tullia  amicae rubras et

albas rosas  et  lilia  alba dat. Etiam  viŏlae  pulchrae  sunt.

    

     Дұрыс жауабы: 

            Суретке қара! Онда сен римдықтың үйін көресің. Басқа суретке қара:

онда сен грек үлгісімен салынған римдық үйді көресің. Бірінші суретте кіре беріс, алдыңғы бөлме, атрий, кабинет, ұйықтайтын бөлме, басқасында –перистиль, гректердің әдісімен салынған, мүсіндермен әшекейленген көрсетілген. Үй артына бақ салған, онда көптеген керемет өсімдіктер болған. Туллиа досына  қызыл және ақ раушан гүлдерін және ақ лалагүлдерін (лилия) береді. Сондай-ақ қызыл шегіргүлдер (фиалка) бар.

Сөздік

1. specto, are – қарау; 2. alter, altera, alterum – басқа; 3. exeplum, i – мысал, үлгі; 4. Greco exemplo – гректердің үлгісімен; 5. ostium, i – кіру; 6. vestibulum, i – кіре беріс; 7. atrium, i – атрий; 8. impluvium, i – қауыз; 9. tablinum, i – кабинет; 10. ornatus, a, um – әшекейленген; 11. post  – кейін, сыртында; 12. post domum – үйдің сыртында; 13. hortus, i – бау-бақша; 14. planta, ae – өсімдік; 15.  ruber, rubra, rubrum – қызыл; 16. aedificatum – салынған

2. Септеп қазақ тіліне аударыңыз: gelu aspěrum

  Дұрыс жауабы: 

S i n g u l a r i s  P l u r a l i s

Nom.gelu  aspěrum  қатты аяз         gelua aspěri             қатты аяздар

Gen.  gelus aspěri     қатты аяздың   geluum asperōrum  қатты аяздардың

Dat.   gelu  asperō    қатты аязға     gelĭbus aspěris          қатты аяздарға

Acc.  gelu  aspěrum қатты аязды     gelua  aspěros         қатты аяздарды

Abl.  gelū  asperō   қатты аязбен    gelĭbus aspěris         қатты аяздармен

Voc.  gelu  aspěrum   қатты аяз        gelua aspěri            қатты аяздар

3. Зат есімдердің формасын анықтаңыз:

aciē, spē, exercĭtū, manū, campō, popŭlō, virō, fabŭlā, patriā, vī, animālī, nomĭně, regě, sermōně, exercituum, diērum, noctium, scholas,  verbis, hominĭbus,  diēbus,  oppĭda,  nomĭna,  maria, cornua.

Дұрыс жауабы: 

aciē – V септеу, сөздік формасы acies,жен.род,  Abl.sing

spē - V септеу, сөздік формасы spes, жен.род, Abl.sing

exercĭtū - ІV септеу, сөздік формасы exercĭtus, муж.род, Abl.sing
manū - ІV септеу, сөздік формасы manus, жен.род, Abl.sing

campō - ІІ септеу, сөздік формасы campus, муж.род, Abl.sing.,Dat.sing.

popŭlō - ІІ септеу, сөздік формасы populus, муж.род, Abl.sing.,Dat.sing.

virō - ІІ септеу, сөздік формасы campus, муж.род, Abl.sing.,Dat.sing.

fabŭlā - І септеу, сөздік формасы fabŭla, жен.род, Abl.sing.

patriā - І септеу, сөздік формасы patria, жен.род, Abl.sing.

animālī - ІІІ септеу, сөздік формасы animāl, ср.род, Abl.sing.,Dat.sing.

nomĭně - ІІІ септеу, сөздік формасы nomen, ср.род, Abl.sing.

regě - ІІІ септеу, сөздік формасы rex, муж.род, Abl.sing.

sermōně - ІІІ септеу, сөздік формасы sermo, муж.род, Abl.sing.

exercituum - ІV септеу, сөздік формасы exercĭtus, муж.род, Gen.pl

diērum - V септеу, сөздік формасы dies, жен., муж.род, Gen.pl

scholas - І септеу, сөздік формасы schola, жен.род, Acc.pl

hominĭbus - ІІІ септеу, сөздік формасы homo, муж.род, Abl.pl.,Dat.pl.

diēbus - V септеу, сөздік формасы dies, жен., муж.род, Abl.pl.,Dat.pl.

oppida - ІІ септеу, сөздік формасы oppidum,ср.род, Nom.pl.,Acc.pl

nomĭna - ІІІ септеу, сөздік формасы nomen, ср.род, Nom.pl.,Acc.pl

maria - ІІІ септеу, сөздік формасы mare, ср.род, Nom.pl.,Acc.pl

cornua - ІV септеу, сөздік формасы cornu, ср.род, Nom.pl.,Acc.pl

4. Көп нүктенің орнына қажетті септік жалғауды қойып, төмендегі сөйлемдерді аяқтаңыз:

Medĭcus puěr…  aegr… curat.  Puěri in schol… cum paedagōg… propěrant. Puěri magistr… bon…amant et laudant. Tite! Marce! Magistr… vestr… obtemperāte!

Дұрыс жауабы: 

Medĭcus puěrum  aegrum curat.  Puěri in scholam cum paedagōgis propěrant. Puěri magistrum bonum amant et laudant. Tite! Marce! Magistro vestro obtemperāte!

5. Төмендегі сөйлемдерді ырықсыз етіске өзгертіп қазақшаға аударыңыз:

1. Rivus hortum cingĭt. 2.Discipulus librum legit. 3. Librum lego. 4. Magistrae puellas docent. 5 Epistulam accipīo. 6. Amica nos vocat. 7. Stellae et luna nautis viam monstrant. 8. Si magistra fabula narrat, audīre debetis. 9. Puella jam litteris studet. 10. Puellae statuam rosis ornant.

Дұрыс жауабы: 

1. Hortus rivō cingĭtur. 2. Liber a discipulō legĭtur. 3. Liber a me legĭtur. 4. Puellae a magistris docentur. 5 Epistula a me accipīor. 6. Ab amicā vocāmur 7. Via nautis stellis et lunā monstratur. 8. Si fabula a magistrā narratur, audīre debetis. 9. Litterae jam a puellā studentur. 10. Statua a puellis rosis ornatur.

1. Бақ өзенмен қоршалған. 2. Кітап оқушымен оқылуда. 3. Кітап менімен оқылуда. 4. Қыздар ұстазбен оқытылуда. 5. Хат менімен алынды. 6. Біз доспен шақырылдық. 7. Теңізшілерге жол жұлдыздармен және аймен көрсетіледі. 8. Егер әңгіме ұстазбен айтылса, тыңдауға міндеттісіңдер. 9. Әріптер қыз баламен оқылуда. 10. Мүсін қыздармен раушан гүлдерімен әшекейленуде.