Жоспар

1.Эстетикалық тәрбие - үлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі.

2.Халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбиенің бағыттары.

3.Тән сұлулығы жөнінідегі өлең жыр ертегі мен аңыздардың тәрбиелік мәні.

4.Әсемдік тәрбиесіне баулудың жолдары мен әдістері.

Эстетикалық тәрбие - ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі. Әдепті, иманды халқымыз ұрпағына жан – жақты эстетикалық тәрбие беріп отырған. Түрмыстағы, мінездегі әсемдікті өмірлік дағдыға айналдыруды тәрбиенің басты құралына жатқызған.

Ұлт өмірінде қалыптасқан кісілік, қайырымдылық, меймандостық дәстүрлер - ұлттық мәдениетті көрсететін көркем құбылыстар.

Әдеп барлық халықта бар, ал қазақ халқында ол эстетикалық тәрбиенің өзегіне айналған. Өйткені “Әдеп” сөзі “мәдениет” деген сөздің баламасындай естіледі. Сондықтан, әдеп ұлттық мәдениетімізге сіңіп, қалыптасқан үрдіс.

Эстетикалық жағынан жетілу қажеттілігі адамгершілікпен тығыз байланысты екені сөзсіз.Біз адамның мінез - қүлқына тек мейірім мен қаталдық түрғысынан ғана баға бермейміз, сонымен бірге оның әрекетті қалай жасағанын сұраймыз.

Бәлки, жақсылық пен әсемдіктің терең тамырлы өзара байланысы осында жатқан болар. Тарихи түрғыдан алғанда сұлулық сезімі еңбек қызметі процесінде пайда болады.

Ертедегі адам белгілі бірқұралды жасағанда оның түзу, жүмысқа ыңғайлы, берік болуымен қатар сыртқы түрінің әсемдігін де ескерген. Соның нәтижесінде сұлулықты сезіну, адамның абстрактылы ойлауының жетілуіне қарай әдемілік пен сүйкімсіздік ұғымдары шықты. Бара – бара әдемі заттар сұлулық заңы бойынша дүниеге келе бастады. Қазіргі қоғамда адам тіршілігінің барлық саласының эстетикалық жағына баса назар аударылады. Эстетикалық талғам мен оған мұқтаждықтың дамуына, әсіресе өнер қатты әсер етеді.

Біздің қазақтың көрнекті ақыны Мағжан Жұмабаев “Сұлулық сезімдері” жайлы жаратылыстың искустваның сұлу заттары адам жанында сұлулық сезімдерін оятады деді. Үлбіреген тал, күңіренген орман, сылдыраған су, былдыраған бүлақ, шексіз – шетсіз қара көк теңіз, түрлі шөптермен толқынданған дала, бұлтпен бел алысқан биік тау, ханның ойыншыл алтын сәулері, ерке сүлу ай, жұлдызды тан , міне осылар сықылды жаратылыстың сұлу заттары көріністері, яки искустваның тылсымды жанды билеп алып кететін ән, кай, сиқырлы сөз, сұлу сурет, сықырлы, әсерлі адам жанында бір ләззат, бір сұлулық толқынын оятып, туғызбай, архитектура, сұлу сурет(живопись, скульптура) сықылды пластика искуствасын адамның көру сезімін сиқырлап барып, жанда сұлулық толқындарын туғызады.

Ал енді музыка, ән, поэзия сықылды тон икуствосы есту сезімін сиқырлап барып, жанда сұлулық толқындарын туғызады.

Сұлулық сезімдері адамның дұрыс, сұлу, ләззат ізденуіне, сұлу нәрсені сүюіне ,керексіз нәрседен жиренуіне, жақсылыққа ұмтылып, жауыздықтан тиылуына көп көмек көрсетеді. Содықтын баланы сұлулық сезімдері жақсы тәрбие қылынуға тиісті.

Сұлулық сезімдерін тәрбие қылу

Әр адамның сұлулық сезімдері әр түрлі нәрседен оянымпаз болады. Біреудің музыкадан, біреудің сұлу суреттен, біреудің поэзиядан, искусствоның әйтеуір бір түрінен ләззат алмайтын, біреуіне құмар болмайтын адам болмайды. Тәрбиенің міндеті балада искусствоның қандай түріне ынта бар екенін тауып, сол ынтасын, сол тар туғызатын сұлулық сезімдерін өркендету. Өркендету жолдарынан төмендегі жолдарды көрсетуге болады: 1. Балаға жаратылыс сұлулығынан ләззат алғызу. Жаратылыста сұлулықтың неше түрінің бәрі бар. Бала бұлақтың балдырын, судың сылдырын, жапырақтың сыбдырын, орманның күңіренгенін, теңіздің күрілдегенін естісін; жымыңдаған жұлдыздар себілген көк шатыр көркі, түрлі түсті кемпірқосағын, буыны жоқ бұраңдаған қойыңды көрсін. Жаратылыс сұлу жаратылыстың құшағында болсын, балада сұлулық сеземдері еріксіз оянады. Тәрбиені жаратылыстағы түрлі сұлулықтарға баланың назарын аудара білу керек.

2.Баланың маңайындағы нәрсенің бәрі жинақты,ретті таза болсын.Таза деген сөзді қымбат деп үғу қате. Тегінде қымбаттың бәрі сұлу деп үғу қате ғой. Баланың маңайындағы нәрсе қымбат болмасын. Таза, ретті, тәртіпті болсын. Ұйдің іші киім-кешек, ыдыс-аяқ бәрі таза болуға тиісті. Баланың үсті-басы, денесі, беті –қолы, бәрі таза ұсталуға тиісті. Баланың маңайында жүрген адамдар ретті, тәртіпті таза болуға міндетті. Ұяда не көрсең, ұшқанда соны іледі. Тазалыққа үйренген бала таза болады. Былыққа үйренген бала, былық болады. Баланың маңайында сөйленетін сөздер де әдепті болуға тиісті. Және баланың маңайындағы адамдардың жүріс тұрыстары да әдепті, сұлу болуға тиісті. Сұлу дене, сұлу қозғалысты қозғалысты көріп өскен баланың денесі де, қозғалысы да сұлу болады.

Семьядағы эстетикалық тәрбиеде ай – ішімен серуенге шығу, табиғаттың әсем өңірлері мен таза ауасында тынығып дем алу сияқты шараларды жүзеге асырудың да маңызы зор. Мұндай серуен, саяхат жасау арқылы семьяның әрбір мүшесі еліміздің әдемі, әсем жерлерімен, жануарлар дүниесімен танысады және оларға ұқыпты қарауға тәрбиеленеді.

Эстетикалық тәрбиеде семья мүшелерінің тұрмыстағы, тазалығы, жинақтылығы да елеулі рөл атқарады. Өзінің тұрған айының тазалығын сақтау арқылы әрбір адам өзі тұрған селосы мен қаласының тазалығын сақтауға әрекеттенеді. Сондықтан семьяда әркім өзінің жүмыс істеп, тынығар бөлмесін немесе сондай бүрышын ұқыпты таза ұстауға, ай ішінде де таза , жинақы жүруге, киім – кешегін және өзінің жеке басына қажетті бұйымдарды қажетіне қарай алып, орнымен пайдалануға дағдылануы тиіс. Мәдениетті адам болу үшін, алдымен таза жүріп жинақы болуға тырысу керек. Тұрмыстағы салақтыққа да немқұрайлы қарауға болмайды. Сондықтан талғам жағынан ерлі – зайыптылар бір-біріне жақсы ықпал етіп, әсер жасап, өзара бір- бірін тәрбиелей жүрсе, онда тұрмыста эстетикалық мәдениетті қалыптастыруға, оны семьялық дәстүрге айналдыруға қолайлы жағдай жасалады. Семья мүшелерінің ынталы еңбек етуіне, тынығып дем алуына қолайлы жағдай жасалып, табысына қарай сұраным болып, уақытымен сапалы тамақтанып, заманға сай сәнімен киініп, ай ішінде жинақылық пен тазалық орнап, ағайын – туыс, дос – жарандарымен, көрші-қолақмен сыйлас болып, қоршаған ортасына ұқыпты қараса, онда семья өмірінің мәдениеті жоғары, рухы берік келеді.

Біздің бүгінгі тіршілігімізді көркем әдебиетсіз, поэзиясыз, мүзейлерсіз, кино,концерт залдарынсыз, театрларсыз көзге елестетудің өзі қиын. Өнердің адам санасына әсерінің өзіндік ерекшелігі – оның еркіндік сипатында, ешқандай пайдақұмарлық ой туғызбайтынтығында. Эстетикалық жағынан дамыған адам өнер туындысына немесе батып бара жатқан кан шапағына арап, одан ләззат алады, рахат табады. Осынау тамаша сезім оның бойындағы бұғып жатқан күш-қуатқа жол ашады, творчествоға, жақсылық жасауға ұмтылдырып, қастерлі борышты сезіндіреді, болашаққа сенімді күшейтеді.

Бақылау сұрақтары

1.Эстетикалық тәрбие - үлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі?

2.Халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбиенің бағыттары?

3.Тән сұлулығы жөнінідегі өлең жыр ертегі мен аңыздардың тәрбиелік мәні?