Соналардың зияндылық дәрежесі популяцияның тығыздығымен, ұшу мезгілінің ұзақтығымен, сондай-ақ олардан зардап шеккен аумақтың ауданымен анықталады. Мал шаруашылығы үшін құнды жемшөп алқаптарында бұл қансорғыштардың максималды саны кездеседі және жануарларға зиян келтіреді, бұл салмақ жоғалту, сүт өнімділігінің төмендеуі және т. б. білінеді.
Соналардың шабуылдары жабысқақ және азапты. Олар бірқатар аурулардың қоздырғыштарын тасымалдаушы болып табылады (сібір жарасы, туляремия, түйелердің, жылқылардың және ірі қара малдың трипаносомозы, жылқының инфекциялық анемиясы, ірі қара малдың анаплазмозы және үй мен жабайы жануарлардың басқа да жеткілікті зерттелмеген аурулары). Тропикте соналар адамдар мен жабайы жануарлардың филяриозын (лоаоз) таратады.
Ауылшаруашылық жануарларының өте кең таралған эктопаразиттері бола отырып, соналар республиканың және ТМД-ның әртүрлі аймақтарында орналасқан мыңдаған мал шаруашылығына айтарлықтай зиян келтіреді.
Отандық және шетелдік әдебиеттердегі көпжылдық зерттеулердің нәтижесінде гнустың зиянды мәні туралы жеткілікті сенімді мәліметтер бар.
Қазақстанда және Орта Азияның басқа республикаларында соналар шабуылынан түйелер мен жылқылар қатты зардап шегеді [35, 14]. Н. Г. Олсуфьевтің пікірінше, жылқылар соналардың шағуынан ең қатты зардап шегеді. Жәндіктер дененің қол жетімді бөліктерін (кеуде, іштің асты, жыныс мүшелері) соншалықты шағып алады, бұл жануарлардың айтарлықтай қан жоғалуына және шағу орындарындарының терісінде өте ауыр жағдайларға әкеледі. Соналардың көптігінен сиырлар ауыр шаншуларға қатты әсер етеді, тез салмақ жоғалтады және сүт шығымдылығын 15 %, кейде 50 % төмендетеді. Малдың жайылымда болу уақыты 25–30 %-ға қысқарады.
Петрова Р. Г., Растегаева К. С., Виолович Н. А. және т. б. соналардың жаппай шабуылдары кезінде сиырлардың сауылуы 10–30 % және одан да көпке, ал ірі қара малдың жас төлдерінің салмақ өсімі 20–45 %-ға төмендегенін көрсетеді. Закамырдин И. А. Татарстанда соналардың жаппай шабуылы кезінде сиырлар сауыны мөлшерінің орташа есеппен 14–20 %-ға, ал жас ірі қара малдың салмақ өсімі 30–40 %-ға төмендегенін атап өтті. Түркіменстанда жәндіктердің жаппай паразитизация кезеңінде әр сиырдан 132 литр сүт және жас жануарларда 16 кг салмақ алынбайды.
С. Д. Павлованың мәліметтері бойынша, Тюмень облысында 1961 жылдың жазында шамамен 200 мың ц сүт және 20 мың ц ет (тірі салмақта) аз алынды. Мяло И. М. есептеуінше, соналардың паразитизациясынан туындаған Амур аймағындағы сүттің жоғалуы, күн сайын шамамен 5000 тоннаны құрайды, ал бір бұзаудағы тірі салмақтың жоғалуы жазда 6–8 кг жетеді [6].
Қазақстанда «гнус» кешеніндегі соналардың зиянын және экономикалық маңыздылығын Шығыс Қазақстан облысында Исимбеков Ж. М. зерттеді. Оның деректері бойынша соналардың басым болуымен «гнустың» жаппай белсенділігі кезеңінде (1189 дара/жануар/тәулік) 50–60 күнде әрбір сиыр орта есеппен 83,05 л (75,5–90,6 л) сүт жоғалтады, ал ірі қара малдың төлі 22,45 кг (9,6−35,04 кг) немесе тірі салмақ өсімінің 29,77 % (18,7−40,8 %) жоғалтады [128, 129].
Сонымен қатар, соналардың зиянды мәні жануарлар мен адам ағзасына соналардың сілекейінің уытты әсерінен көрінеді. Үй жануарларындағы соналардан туындаған қан жоғалтуы, әсіресе олардың жаппай шабуылында айтарлықтай болуы мүмкін.
Соналардың сілекейі жұтқыншақтан латерально, бұлшық еттер арасындағы кеуде аймағында орналасқан екі түтікшелі безде өндіріледі. Иенің терісін тесуден туындаған нервтік-бұлшық етті рефлекс сілекей бездерінің жақсы босануына ықпал етеді.
Сілекей тек шаншу кезінде ғана емес, сонымен бірге аналығы сорып жатқанда мезгіл-мезгіл қанның бір бөлігін қабылдаған кезде шығарылады.
Әдебиетте қан соратын қосқанаттылар сілекейінің патогендік әсер ету механизмін ашатын өте бай материал жинақталған. Барлық иммунобиологиялық өзгерістер, ағзаның жергілікті және жалпы реакциялары, жануарлардағы өнімділіктің төмендеуі қан жоғалтуымен қатар, жануарлардың токсикозымен байланысты екенін қорытынды жасауға болады.
Қан соратын қосқанаттылардардың сілекейінде дәнекер ұлпаның гиалурон қышқылын деполимизациялайтын белсенді гиалуронидаза табылды. Соналардың шаншу орнында кейбір жағдайларда бірнеше сағат, кейде бірнеше күнге дейін созылатын ауыр ісік пайда болады.
Қан сору кезінде жараға бөлінетін сілекей қатты уытты әсер етеді. Соналар адамдар мен жануарларға жаппай шабуыл жасағанда, дененің жалпы және жергілікті реакциясы түрінде токсикоз басталады. Қан соратын қосқанаттылардың жалғыз шабуылдарының арасында соналардың, әсіресе үлкен түрлерінің шағуы ең ауыр екендігі анықталды. Сілекейдің әсер ету дәрежесі бойынша карель фаунасында соналардың р. Hybomitra түрлері бірінші орында, екінші орында р. Haematopota, үшінші орында р. Chrysops тұр.
Шаншу орнында сілекейдің тітіркендіргіш әсерінен қызарудың (гиперемия) пайда болуы соналар үшін маңызды биологиялық мәнге ие, өйткені тіндердің гиперемиясы қанның сорылуын жеңілдетеді.
Қазақстанда эксперименттік жағдайларда Tabanus bromius сілекей бездерінен алынған сығындылардың әсері қояндарда зерттелген. 1 мл дозада енгізілген үш сонаның сілекей бездерінің токсиндері эритропенияның дамуына (эритроциттердің 2,7 млн/мм төмендеуі), бақылау тобындағы жануарлармен салыстырғанда гемоглобиннің 35,85 %-ға төмендеуіне және лейкоциттердің 38,3 %-ға ұлғаюына себеп болды. Эозинофилия (3,6 есе), таяқша ядролық нейтрофилдердің (12,6±0,31 дейін) және моноциттердің 24,59 %-ға ұлғаюы байқалды. Қояндардың қан мен жасушалық реакциясының морфологиялық құрамының ең үлкен өзгеруі (β-лимфоциттердің көбеюі) токсинді енгізгеннен кейін 24–48 сағаттан кейін жүреді. Эозинолофия, нейтрофилия, моноциттер мен β-лимфоциттердің көбеюі, автор атап өткендей, қояндар ағзасының соналар токсиндерін бейтараптандырудың негізгі көрсеткіштері. Бұл жағдайда сона токсинінің минималды дозасы енгізілді. Бұл дозаның 2–3 есе артуы одан ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін [12].
Аналық соналардың сілекей бездерінен эмульсияны адамның терісіне енгізу, шаншу арқылы сілекейдің табиғи енгізілуімен пайда болған жергілікті реакцияны берді. Авторлар ағзаның жауап беру дәрежесі енгізілген токсиннің дозасына байланысты екенін көрсетті. Ауырсынудың күші көбінесе шабуылдаушы жәндіктердің мөлшеріне байланысты. Түр неғұрлым үлкен болса, аналықтар қанды солғұрлым ұзақ сорады және жараға көп сілекей шығарады. Тиісінше, ауырсыну күшейеді.
Ортаазиялық тоғайда, Әмудария өзенінің орта атырауында, соналардың белсенділігі өте жоғары кезеңде, жылқының олардың жаппай шабуылынан қайтыс болған жағдай болды. Тоғай ішінде қысқа байланған салт аттар бір сағат ішінде (жақын жерде адамдар болмаған кезде) соналардың жаппай шабуылына ұшырады. Қысқа байлау жылқылардың қорғануына кедергі болды. Соналардың шабуыл жасайтын аналықтардың әртүрлі саны, шамасы, тамақтандырғыштың түсі, тершеңдігі (тердің көптігі, шашты ылғалдандыратын қабат және тартымды иіс) және терісінің құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты. Сұр жылқы екінші тәулікте құлады. Аутопсия кезінде терінің үлкен болбырлығы, талшықтың нашар дамуы және перифериялық капиллярлар мен үлкен тамырлар желісінің өте үстірт орналасуы анықталды. Соналардың жаппай шабуылы кезінде жылқының қайтыс болу жағдайы Эльпе А. жұмысында да сипатталған [4].
Адамдарда соналардың шаншуларынан субъективті сезімдер ауыр дызылдау түрінде көрінеді. Ауырсыну, терінің жалпы реакциясы сияқты, шаншу санына сәйкес артады. Онымен қоса әр түрлі адамдардың терісі шаншуға және жәндіктердің сілекейіне жауап қайтару әсері бірдей емес екенін есте ұстаған жөн. Айырмашылықтар сезімталдық деңгейінде (гиперемия, безеу, күлбіреу, жаралар) және тітіркендіргіш әсердің жылдамдығында көрінеді.
Осылайша, соналар мал шаруашылығының зиянкестеріне айналғаны анық. Олардың жаппай паразитизациясы жануарлар денесінің физиологиялық жағдайының айтарлықтай бұзылуына, олардың сүт және ет өнімділігінің төмендеуіне әкеледі.