VІ. Экологиялық жүйе

Экологиялық жүйенің құрылу заңдылықтары

Биоценоздағы тірі организмдер тек бір - бірімен байланысып, ғана қоймай, өлі табиғатпен де байланыста болады. Бұл  байланыстар заттар және энергия арқылы іске асады.

Тірі организмдерге керекті қорек, су, отттегінің келуі – бұл қоршаған ортадан келетін заттар ағыны. Клеткалар мен организмдердің жұмысы үшін қажетті энергия қоректің құрамында болады. Өсімдіктер күн сәулесінің энергиясын тікелей қабылдап, оны органикалық қосылыстарда жинақтайды. Кейін ол энергия  биоценозда қоректік қатынастар арқылы таралады.

Тіршілік үшін қажет тірі денедегі қорлардың бейорганикалық әлемнен келетін заттар ағыны – осындай қарқындылықпен жұмсалса, онда биогенді элементтер Жерде әлдеқашан таусылған болар еді. Бірақ тіршілік тоқталған жоқ және тоқталмайды да, өйткені биогенді элементтер организмдерден қоршаған ортаға үнемі қайта оралып отырады. Өсімдіктер синтездеген органикалық заттардың ыдырауы түрлер арасындағы қоректік қатынастар нәтижесінде биоценозда іске асады. Ақыр соңында осы қосылыстар өсімдіктер қайтадан пайдаланатын элементтер мен заттарға дейін ыдыратылып, нәтижесінде биологиялық зат айналым жүзеге асады.

Зат айналымды қолдайтын, кез келген тірі организмдер мен бейорганикалық компоненттер жиынтығы – экологиялық жүйе немесе экожүйе деп аталады.

Экожүйе зат айналымды тек төрт құрамды бөлігі болған жағдайда ғана қамтамасыз ете алады. Олар: биогенді элементтер қоры, консументтер, продуценттер және редуценттер.

Продуценттер – күн энергиясын пайдаланатын жасыл өсімдіктер немесе органикалық заттарды биогенді элементтерден құрайтын жасыл өсімдіктер. Олар (алғашқы өнімді өндірушілер) автотрофты организмдер, яғни біздің планетамыздағы бүкіл тірі әлемді органикалық заттармен қамтамасыз ететін жасыл өсімдіктер әлемі.

Консументтер – өсімдіктер синтездеген органикалық заттарды жаңа формаға айналдыратын тұтынушылар, яғни олар (латынша - «consumo» - тұтынамын) продуцентттер жасаған органикалық заттарды пайдалантын гетеротрофты организмдер. Бұларға жануарлар, көптеген микроорганизмдер, кейбір насеком қоректі өсімдіктер жатады. 1-ші қатар консументтері – өсімдік қоректі, 2-ші қатар консументтері – жыртқыш жануарлар болып табылады.

Редуценттер – органикалық қосылыстарды минералды қосылыстарға дейін ыдырататын организмдер, яғни олар (латынша «reduceus, reducentis» – қалпына келтірушілер, деструктор) органикалық заттарды ыдырататын және оларды басқа организмдер игеретін бейорганикалық заттарға айналдыратын ағзалар. Редуценттер биологиялық зат айналымның соңғы звенолары. Олардың қатарына саңырауқұлақтар, бактериялар, сонымен қатар өсімдіктер және жануарлардың өлі қалдықтарын өңдейтін кейбір ұсақ түрлер жатады.

25-сурет – Экожүйедегі өнімділік пирамидасы және энергия ағыны

Энергия ағыны – бұл органикалық қосылыстардың химиялық байланыстар түрінде бір деңгейдегі организмнен екіншісіне энергияның ауысуы.

Заттар ағыны – продуценттерден редуценттерге заттардың химиялық элементтер мен олардың қосылыстары түрінде берілуі және әрі қарай химиялық реакциялар арқылы тірі организмдердің қатысуынсыз заттардың процестерге қайта келуі.

Биоценоздағы организмдердің іс – әрекеттерінің бұзылуы экожүйедегі зат айналымның күрделі өзгерістеріне әкеледі. Бұл топырақ құнарлығының кемуі, төмендеуі, өсімдік өнімінің төмендеуі, жануарлардың өсуі мен өнімнің төмендеуі және табиғи ортаның біртіндеп бұзылуы сияқты экологиялық апаттардың негізгі себептері.

Биоценозда қоректік торлар - жасыл өсімдіктер жинақтаған энергия мен заттарды бір-біріне беретін организмдердің көптеген қысқа қатарларынан тұрады. Әрбір алдыңғы түр келесіге қорек болатын мұндай қатарлар - қоректік тізбек, ал қоректік тізбектің бөлек звенолары - қоректік деңгей деп аталады.

Қоректік тізбек әрқашан өсімдіктен немесе олардың қалдықтарынан басталады.

1-ші қоректік деңгей, яғни жасыл өсімдіктер – продуценттер, яғни шөпқоректі жануарлар – 1-ші реттік консументтерді құрайды. Ал шөпқоректі жануарлармен қоректенетін 1-ші реттік жыртқыш 3-ші қоректік деңгейді, яғни 2-ші реттік консументтер деңгейін; сол сияқты 2 реттік жыртқыштар 4-ші қоректік деңгейді, яғни 3-ші реттік консументтер деңгейін түзеді (26-сурет).

26-сурет – Өсімдік-шегіртке-бақа-жылан-қаршығадан құралған қоректік тізбек пирамадасы

Қоректік тізбектер бір бірінен оқшауланбай, қайта керісінше, айқасып жатады. Олар қоректік торлар деп аталатын құрылымдар түзеді. Қоректік торлардың құрылу принципі мынадай: әрбір продуценттің бір емес, бірнеше консументтері болады. Өз кезегінде олардың арасындағы полифагтар, яғни консументтердің қоректің бір емес, бірнеше көзін пайдаланады.

ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Жасанды биоценоз – аквариумдағы қоректік тізбек пен торды анықтау

Мақсаты: қарапайым биоценоздағы қоректік торды анықтауды үйрену.

Құрал-жабдықтар: тірі организмдері бар аквариум, жұмыс дәптері, қалам.

Жұмыс барысы:

  1. Аквариумда тіршілік ететін түрлерді анықтаңыздар.
  2. Аквариум үшін қоректік тізбек құрастырыңыздар.
  3. Осы жасанды биоценоз үшін қоректік тор құрастырыңыздар.
  4. Аквариумдағы тіршілікпен табиғи су көздерін салыстырыңыздар. Бұл биоценоздардың ұқсастығы мен айырмашылықтарын көрсетіп, себебін түсіндіріңіздер.

Жұмыс нәтижелері бойынша қорытынды жасаңыздар.
ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Экожүйенің «ыдыратушы» – редуцент ағзалары

Мақсаты: экожүйенің «ыдыратушы» ағзаларымен, яғни қалдықты пайдаланушылармен, өсімдік және бактериялармен танысу.

Құрал-жабдықтар: қағаз парағы, ұлғайтқыш әйнек, микроскоп, жұмыс дәптері.

Жұмыс барысы:

  1. «Аквариум» моделін жасау үшін берік, мықты жабылатын тығыны бар төрт шыны банка немесе үлкен пробирка керек. Олардың барлығы сумен толтырылады.
  2. Кейін бір банканы белгілеп, оған ұлу, екіншісіне элодея өсімдігін және ұлу, үшіншісіне тек элодея өсімдігін салып, ал төртіншісіне су құйып (бақылауға) қалдырады.
  3. Кейін өсімдіктер мен жануарлар арасындағы қарым- қатынасты, тірі заттардың санын, ұлу мен элодеяның жағдайларын сипаттайтын барлық өзгерістерін анықтап, бақылау күнделігіне жазыңыз. Тәжірибеде жарықтың қандай маңызы бар екенін түсіндіріңіздер және оның жануарларға әсерін бақылаңыздар.
  4. Қорытынды жасай отырып, мынадай сұрақтарға жауап беріңіз:

Су жануарлары үшін қорек көзі не? Балдырлардың тіршілігі үшін қандай жағдайлар қажет? Неліктен балдыр мен ұлу сулы ортада бір –бірінсіз ұзақ тіршілік ете алмайды? Балдырлар қалай қоректенеді?

Жұмыс нәтижелері бойынша қорытынды жасаңыздар.

ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Жауын құрттармен есекқұрттардың әр түрлерiнiң қайта өңдеу белсендiлiктерiн (сапрофаг жәндiктердiң трофикалық қызметтерi) анықтау

Мақсаты: әртүрлi жәндiктердiң қайта өңдеу белсендiлiгiн тәжiрибе арқылы анықтау және сапрофагтардың әртүрлерiнiң топырақ түзу қызметтерiнiң кейбiр көрсеткiштерiн бiр – бiрiмен салыстыру.

Құрал-жабдықтар: құрғақ жапырақтар, химиялық стакандар, шыны ыдыстар, құм, пинцет, жәндiктер.

Жұмыс барысы:

  1. Күзде ағаштардың (ақ қайың, қарағаш, емен, шырша) түрлерiне қарап, олардың құрғатылған жапырақтарын жинап және жiктеп, 100 % ауа ылғалдылығында 3–5 күн iшiнде ұстап, олардың тиiстi микрофлоралар тiршiлiктерiнiң белсендi түрде болуы үшiн бөлме, яғни шамамен 200С температурасында ұстау керек.
  2. Тәжiрибеге жапырақтардың кешiрек түскендерiн жинаған дұрыс. 15–20 күн iшiнде табиғи жолмен таннин, илiк заттардың ыдырауына байланысты жаңа түскен жапырақтармен сапрофагтардың қоректенуiне қиын болады.
  3. Егер жапырақтар жаңа түскен болса, онда оларды суды ауыстыра отырып, 2-3 тәулiк бойы ұстау керек, кейiннен олар кептiрiледi.
  4. Сыйымдылығы 0,8–1,0 л шыны химиялық стакандарға ылғал кварц құмын қалыңдығы 5–8 см етiп салып, үстiне 10г ылғал жапырақтар салады.
  5. Қарындашпен әрбiр ыдыстың сыртына тәжiрибенi қойған уақытты, әр жапырақ үлгiсiнiң дәл массасын белгiлейдi. Жәндiктердiң белгiлi бiр санын (10–12 данасын) үш түрлi жапырақтар салынған ыдыстарға салады.
  6. Жауын құрттарының екi түрiн (Lumbricus rubellus Hoffin, Dendrobaena octaedra Sav.) бес данадан жұмсақ жапырақтарға салады.
  7. Тәжiрибе бақылаудың (жәндiктерсiз) 2–3 қайталанып жасалынуын ескеру керек. Сабақ басталғанға дейiн 5–7 күн бұрын, бөлме температурасындағы ыдыстарда, газ алмасу процесi жүру үшiн саңылау қалдырып, оларды қақпақпен жауып, құрғап кетпес үшiн уақытында ылғалдап отыру керек.
  8. Жапырақтарды талдау, бақылау және тәжiрибе варианттарындағы ыдыстарда бiрдей жағдайда жүргiзiледi.
  9. Пинцетпен экскременттердiң майда бөлшектерiн алып, таразыда өлшеп, алғашқы салмақтарымен салыстырып, бiр жануардың орташа тәулiктiк рационын есептейдi.
  10. Әртүрлi жануарлардың (жауынқұрттары, есекқұрт, көң құрты) жапырақтарды қайта өңдеу белсендiлiгiн салыстырады.
  11. Ыдыстардағы жануарлардың қоректену белсендiлiгi мен тiршiлiгiн бақылай отырып, төмендегi 20-кестенi толтыру керек.

20-кесте – Жануарлардың қоректену белсендiлiгi

№

Жануарлардың түрі

Жапырақтар-дың түрлерi

Жапырақтардың массалары

Орташа тәулiктiк пайдалану

Тәжiрибенің басында

Тәжiрибенің соңында

1

Бақылау

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Әр түрлi сапрофагтардың топырақ түзу қызметтерiн салыстыру

Мақсаты: капролиттер экскременттерiнiң су өткiзгiштiгiн анықтау.

Құрал–жабдықтар: капролит құрттар, пинцеттер, Петри табақшасы, сүзгi қағаздар.

Жұмыс барысы:

  1. Пинцетпен капролиттердi, мысалы қи құрттарын алып, бинокулярлы микроскоппен олардың құрылымын қарау керек.
  2. Жәндiктер экскременттерiнiң су өткiзгiштiгiн анықтау үшiн оларды жеке-жеке сүзгi қағаздары салынған Петри табақшаларына салып, бюреткадан суды тамшылатып құйып, капролит толық шайылғанша жұмсалған тамшыларды санаймыз.
  3. Капролиттердiң әр түрлерi бойынша бiрнеше рет есептеу керек.
  4. Жұмыстың соңында тәжiрибенiң орташа көрсеткiштерiн тауып, төменгi берiлген 21-кестенi толтырамыз.

21-кесте – Сапрофагтардың  топырақ түзу қызметтерi

Жануарлар түрлерi

Тәжiрибедегi капролиттер саны

Капролиттердi жууға кеткен тамшылар саны

Қи құрттары

 

 

Есекқұрттар

 

 

 

Жұмыс нәтижелері бойынша қорытынды жасаңыздар.

ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Жауынқұрттары бар топырақ құрылымы өзгерiстерiн анықтау

Мақсаты: топырақта мекендейтiн жауын құрттарының топырақ түзiлу процесiндегi қызметiн бақылау.

Құрал-жабдықтар: үлкен картон немесе қалың қағаздар, 1, 5, 10, 15 мм саңылаулары бар топырақ елегiштерi, бинокулярлар, пинцеттер, таразылар.

Жұмыс барысы:

  1. Ағаш жәндiктерге немесе үлкен гүл құмыраларына саңлауы 1 мм-лiк елегiштен өткізілген 2–3 кг топырақ салынады.
  2. Топырақты ылғалдап, оған шамамен 1 кг субстратқа 5–7 құрттан орналастырады. Тәжiрибеге бақшаның немесе егiн даласының топырағы пайдаланған жөн.
  3. Топырақты үнемi ылғалдап отырып, онда құрттарды 1–1,5 ай ұстайды.
  4. Жәшiктердiң бiр бөлiгiн бақылау ретiнде құрттарсыз қалдырып, оларды да тәжiрибе варианттарымен бiрге ылғалдап отырады. Бұдан соң тәжiрибе ыдыстарынан құрттарды алып тастап, 1 кг топырақты елегiш арқылы өткiзедi.
  5. Әрбiр фракцияны өлшеп, пайыз бойынша олардың массаларын есептейдi. Тәжiрибе соңында бинокулярлар арқылы iрi агрегаттар құрылысын қарап, төмендегi 22-кестенi толтырады.

22-кесте – Жауын құрттарының топырақ құрылымына әсерi

Бөлшектердiң мөлшерi, мм

Әртүрлi көлемдегi бөлшектердiң мөлшерi, %

Тәжiрибе

Бақылау

1,0-ге дейiн

 

 

1,0 – 5,0-ке дейiн

 

 

5,0 – 10,0 –ке дейiн

 

 

10,0 – 15,0-ке дейiн

 

 

 

Жұмыс нәтижелері бойынша қорытынды жасаңыздар.

ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Продуцент және консумент организмдердiң түрлiк құрамын және биомасса санын анықтау

Мақсаты: экожүйедегi қоректiк тiзбек айналасында продуценттердiң консументтер биомассасына байланыстылығын бақылау.

Құрал–жабдықтар: су үлгiсiн алуға арналған аппарат, хлорофилл, планктондар. Терең қабаттардан суды алуға арналған аппарат, центрифуга, микроскоп, тығыз сүзгi қағазы, ацетон, фотоэлектроколориметр.

Жұмыс барысы:

  1. Лабораторияға әкелiнген суды екi бөлiкке бөлемiз.
  2. Бiрiншi бөлiгiн центрифугада айналдырып, фитопланктон организмдердi пробирка түбiне шөктiремiз. Оны микроскоппен қарап, санап шығамыз.
  3. Екiншi бөлiгiн тығыз сүзгiден өткiземiз, сүзгiде қалған организмдердi сүзгiмен бiрге ондағы хлорофилл мен басқа түстi пигменттердi шығару үшiн ацетоны бар ыдысқа саламыз. Алынған мөлдiр жасыл түстi сұйықтықты фотоэлектроколориметрде анықтаймыз.
  4. Су жүйесi топтастығындағы хлорофилдiң жалпы санын судың белгiлi көлемiне шағып есептейдi (1 м2). Бұл көрсеткiш сол кездегi температураға жарықтың түсуiне, керектi заттардың жеткiлiктi болғанына, фотосинтездiң қарқынды жүргенiне байланысты ұлғайып немесе кiшiрейiп отырады.
  5. Сулы орта продуценттерiнiң биомассасын немесе тiрi салмақ көрсеткiшiн алу үшiн хлорофилл мәндерiн пайдалануға болады. Өсiмдiктердiң түрлiк құрамын және биомасса санын сулы ортаға қарағанда жазықта немесе құрлықта анықтау оңай. Мысалы, әрбiр студент бiр немесе бiрнеше орыннан (көлемi 1 м2) барлық өсiмдiктердi жинап қапқа салады.
  6. Лабораториядағы өсiмдiктердi сұрыптап, анықтап, кептiргiш шкафқа саламыз. Бұл өсiмдiктiң жер бетiнен жоғары бөлiгi мен жер асты бөлiгiнiң құрғақ салмағын анықтау үшiн қажет.
  7. Алынған мәлiметтердi математикалық өңдеуден өткiзеді, сөйтiп оның стандарттық ауытқуы есептелінеді.

Стандарттық ауытқу формуласы:

Е=d2/n-1,

мұнда: Е – жиынтық саны, d – әрбiр үлгiнiң орташадан ауытқуы, n – үлгi саны.

Жұмыс нәтижелері бойынша қорытынды жасаңыздар.

Тапсырмалар

  1. Біріншісі тұщы су қоймасының инфузориясынан, екіншісі бақбақ тұқымынан, үшіншісі жоңышқадан, төртіншісі масадан, бесіншісі хламидомонада балдырынан басталатын бес түрлі қоректік тізбек құрастырыңыз. Қоректік тізбектің барлығы адаммен аяқталуы тиіс.
  2. 2. 1945 жылы Қарақұм каналы салынды. Өзеннен келген балықтың бұл жерде ешқандай да қоректері: өсімдіктерден де, жәндіктерден де болмады. Екі жылдан кейін бұл жердің жағалауында қамыстар мен қоғалар өте алмайтын қабырға түзіп өсті. Жылу мен су бірігіп осындай ғажайыпты жасады, бірақ бұл каналды салушыларды бұл ғажайып құбылыс, яғни жасыл өсімдіктердің осыншама көп қаптап өсуі онша қуантқан жоқ, өйткені өсімдікте су ағынын үш есе баяулатып, каналдың батпаққа қаупін тудырды. Өсімдіктерді арнаулы шөп машинасымен ору ешқандай нәтиже бермеді. Тазалаудың химиялық әдісін қолдану ешқандай да нәтиже бермеді, өйткені бұл әдісті пайдалану кезінде бүкіл тірілердің тіршілігі жойылды. Ихтиолог ғалымдар бұл мәселенің тиімді рационалды шешуін ұсынды. Қандай шешім ұсынылды?

Жауабы: Қиыр Шығыстан су өсімдіктерін жоятын өсімдік қоректі балық амурдың және толстоловиктің  майшабақтары әкелінді.

  1. «Жыртқыш – жемтік» және «қожайын – паразит» қоректік жүйесіндегі және қоректік байланыстағы ағзалардың түрлерінің сәйкестіктерін анықтаңыз.
  1. Орыстың белгілі «Теремок» халық ертегісінде бақа, тышқан, кірпі, қоян, қасқыр бір үйде тіршілік етеді. Шын мәнінде бұл жануарлар бір экожүйеде бірге тіршілік ете ала ма? Егер ия болса, бұл экожүйеге өсімдік бірлестіктерінің қандай құрамы тән болуы керек. Бұндай фитоценоз қалай аталуы тиіс?     
  1. 27 - суретті мұқият қараңыз.
  2. Суретті сандармен белгілеңіз: I – продуценттер, II – консументтер; 1 –шөпқоректілер, 2 – өлексемен қоректенетін, 3 –бәрімен қоректенетін. 4.- қоректену тізбегінде қанша компоненттер есептелінеді (А, Б, В)?

27-сурет – Қоректену тізбегінің әртүрлілігі

  1. 28-суретті пайдаланып, түсіндіріңіз: 1. Консументтер экожүйеде қандай орын алады? 2. Бірінші реттегі консументтер қалған консументтерге қарағанда қоректену әдісі бойынша қалай ажыратылады?

28-сурет – (Б. Небел бойынша) Өсімдік қоректі және өлексе қоректі консументтердің өзара байланысы

  1. Ұзақтың жұптары балапандарына тәулігіне шамамен 1000 түрлі 40–45 г болатын бунақденелілердің особьтерін алып келіп отырады. Балапандарды 29-30 күн қоректендіреді. Популяцияның бастапқы тығыздығы бір шаршы м- ге шегірткенің бір дарағы келеді. 200 ұядан тұратын ұзақтардың бір колониясы балапандарын ұшырғанға дейін колониядан 3 км радиустағы зиянды шегірткелердің санын қаншалықты азайтатынын есептеңіз.

Жауабы: Ұзақтар осы территориядағы бүкіл қара шегірткелердің 21 %-ін құрайтын шамамен қара шегірткенің алты млн дараларын жеген.

  1. Объектілерді пайдаланып, қоректік тізбектің мүмкін түрлерін модельдеңіз (29 сурет). Бір объектіден екіншіге бағыттың көрсетілуі қай принципті білдіреді?

29-сурет – (Б. Небел бойынша). Қоректік тізбектің мүмкін компоненттері

  1. Ағаштың жапырақтарымен қоректенетін зиянды бунақденелілерді құрту мақсатында ағаштың бөрікбасын ДДТ препаратымен тозаңдандыру, өңделген участокте барылдақ торғайдың және басқа құстардың түрлердің бірінің үш-төрт особьтерінің жоғалуына әкеліп соқтыруы мүмкін. Егер бұл құстардың негізгі қорегі жауынқұрты болатын болса, бұл екі фактінің арасындағы байланыс неде? Бұл процестің сызбанұсқасын салыңыз.

Жауабы: Территорияны химиялық өңдегеннен кейін улы химикат топыраққа түскен. Жауынқұрттары топырақтағы шіріген өсімдік қалдықтарымен қоректену барысында топырақпен қатар ондағы улы химикаттарды жұтқан. Осындай организмдерінде улы химикат жиналған жауынқұрттармен қоректенген құстар уланып өлген.

  1. Детритофагтар мен редуценттер (30 - сурет) өлі органикалық заттарды ыдырата отырып қоректенеді. Топырақта тіршілік ететін бактериялар мен саңырауқұлақтар (біріншілік детритофагтар) қарапайымдылар мен бунақденелілерге, құрттар мен қоңыздарға қорек болады. Детритофагтар мен редуценттерден басталатын қоректік тізбек құрастырыңыз.

30-сурет – Детритофагтар мен редуценттер

  1. Егер террариумдағы аш бақаға өлі бунақденелілерді салса, бақа оған тиіспейді. Неліктен? Тәжірибе жасап тексеріңіз және өзіңіздің болжамыңыздың дұрыстығын дәлелдеңіз.

Жауабы: Бақа өлі бунақденелілерге тиіспейді, тек қана қозғалатын жемтіктермен қоректенеді. Егер өлі шыбынды жіпке байлап қозғалтса, онда бақа оны жейді.

  1. Деструкторлардың, продуценттер мен консументтер арасындағы қатынастарының мәнін түсіндіріңіз (30 - сурет.) Өсімдіктер жұтып алмаса топырақта биогендер қалады ма? Детрит массасы мен қарашіріктің арасындағы байланыс қалай сипатталған? Детрит санының азаюы топырақтың, (қарашіріктің жоғалуы немесе жиналуы) өсімдіктер мен өнімнің жағдайына қалай әсер етеді?

31-сурет – Деструкторлардың продуценттер мен консументтер арақатынасымен мәні

Қосымша материалдар мен мысалдар

  1. Тундралы экожүйеде бірлестік кедей болып келеді. Мұнда басты шектеуші фактор жылудың жетіспеушілігі. Қатты желде, ұзақ қысқы түндерде, мәңгі суықтарда, өте төменгі температураларда өсетін өсімдіктер екі ярусты өсімдік жамылғысын құрайды. Өсімдіктің өлген бөлігін редуценттердің төменгі белсенділігіне байланысты өңдеуге үлгірмейді және шымтезек түрінде жиналады. Өлі органикалық заттар қоры жылдық өсімнен 30-90 есе жоғары болуы мүмкін. Өлі өсімдік қалдықтарының экожүйеде жиналуы - биологиялық жылдамдықтың баяулауының көрсеткіші.
  2. Бір арыстанның күнелтуі үшін жылына 50 зебра қажет. Фолкленд аралында қара ала балықшы су қайтқан кезде жартастардан бауыраяқты «табақша» ұлуларды теріп қоректенеді, бірақ олардың орташа көлемді особьтарға ғана шамасы жетеді. Көлемі 45мм - ден артық ұлулар одан құтылып кетеді.
  3. Қоректік тізбек арқылы қоршаған ортадан өсімдіктерге түсетін заттар мен энергиямен қатар, тұрақты улы қосылыстар да беріледі. Олар аз мөлшерде организмге қауіпсіз, бірақ үнемі қоректену мен қайтадан түсіп отыру нәтижесінде организмде жинақталады. Осындай улы өсімдіктерді жеген жануарлармен қоректенген жыртқыштар өздеріне улы химикаттарды күштірек жинақтайды. Мысалы, жәндіктермен қарсы күресте қоладнылатын ДДТ уының жыртқыштар немесе балық жегіш құстардың денесіндегі мөлшері оның судағы немесе топырақтағы мөлшерінен 500 000 есе жоғары. Уланудың нәтижесінде жыртықштардың өлімінің көп болуы табиғатта көп айтылады және ол адамдарға қоршаған ортаның ластануы туралы күшті дабыл болып табылады.
  4. Микроорганизмдердің үлкен армиясы (1га топырақта 1000-1400 кг және 1200 кг микроскоптық саңырауқұлақ) өсімдіктерге қажетті минералды тұздарды топыраққа қайтару және организмдердің заттарды ыдырату жұмыстарын үнемі іске асырады.
  5. Орманның әрбір га на жыл сайын 2 т-ға дейін қылқан бұтақтары және бүрлер түсіп отыратыны белгілі. Микроорганизмдермен бірге саңырауқұлақтар орман төсенішінің бұл массаларын «алғашқы өңдеуден» өткізіп, органикалық заттарды минералды заттарға дейін ыдыратып, табиғаттағы зат айналымда үлкен роль атқарады.
  6. Масалардың тобы табиғи қоректік қажетті звено. Бұлардың суда тіршілік ететін дернәсілдері, балықтардың майшабақтары үшін қорек болса, ал өздерін құстар жейді.
  7. Ағаштарда қанша жапырақ болады? деген сұраққа Донецк университетінің ғалымдары В.Овчаренко мен Р.Синельникова жауап берді. Олар ағаштардағы жапырақтың санын бұтақтардың саны мен диаметрі бойынша дәл есептейтін формула құрастырған. Мысалы, қалыпты дамыған талшынның орташа 19 000 жапырағы, теректің әртүрлі түрлерінде 70-114 000 жапырақ болады. Есептеулердің мынадай тәсілі қалаларды жасылдандыру мамандарына өсімдіктен бөлінген оттегі мен олардағы қонған шаңның мөлшерін есептеуге көмектеседі.
  8. Жаңбырша саңырауқұлағы үлкен қашықтыққа желмен таралатын ұшатын көптеген споралардың бұлттарын түзеді. 30-см лік диаметрлі жаңбырша - 7000000000 000 спора түзеді. Егер осы спораның бәрі өсіп, ересек саңырауқұлақтарға айналатын болса, онда жер шарын айналатын сақина бірнеше мың рет қоршаған болар еді.
  9. Бұл ғажап құлақ - өлі сүректермен қоректенетін саңырауқұлақтың жеміс денесі. Егер саңырауқұлақтар өлі денелерді жемесе, бүкіл жер беті әртүрлі өлекселер мен қоқыстарға толып кетер еді.