7.1 Әлеуметтік ортадағы ұйымдар
Бүгінгі таңда ұйымның басқару жүйесіндегі теориялық жүйе мен шешімдердің қабылдануын бақылау нүктелерімен салыстырылады. Осыған сәйкес Д. Хан субъектілердің қызығушылығын жоғарылату және ұйымдардың қызығушылығын жоғарылату үшін маңыздылығын ескере отырып, «мақсатты орталық және қоғамдық-техникалық жүйе, сыртқы және орта топтармен байланысқан адамдар» анықтайды.
«Шетел ғылымы» ұйымның өзіндік ұйымдастырушылық түсінігін кеңінен жетілдіреді. Қоғамдық қатынастардың кез келген жүйесі (экономикалық, саяси және басқалар) адамдардың бір-біріне және қоғамға деген көзқарасын білдіреді. Экономикалық құбылыстар мен процестер өзінің әлеуметтік негізіне байланысты болады. Әлеуметтік процестер экономикалық аясына кіреді немесе керісінше. Бір американдық зерттеуші И. Ансофф, ол өзінің кестелерінің ішіне кірістірді.
Кестенің бірінші бағанында ұйымның мінез-құлқы тікелей әсер ететін әлеуметтік топтар болып табылады. Екінші бағанда қоғамның түрлі топтары қызығушылық танытатын ұйым қызметінің негізгі нәтижелерін ұсынды.
Екі нәрсені атап өту керек: біріншіден, индустриалды елдердегі қоғамдық-экономикалық өсім мәселесімен бұрынғыдай айналыспайды, қазіргі уақытта экономикалық өсуге жиі келмейтін басқа да қажеттіліктер бар; екіншіден, егер акциялардың иелері пайда мен мүлікті өсіруге мүдделі болса, шетелдік тәжірибе көрсеткен менеджерлер көбінесе басқа, қарсы құндылықтарға ие (қуат, ойын қуанышы, компания қауіпсіздігі, еңбегін мойындау). И. Ансоффдың айтуынша, кейбір ең шеткі жағдайларда күшті менеджерлер, мысалы, компанияның бірігуімен «ойнап» жүріп, кірістілікке өте аз баға берді.
Төмендегі кестеде бизнесмендердің үшінші баған мәнерлерін көрсетеді, жалақысының өсуіне және маңызды мотив ретінде танылған өндірісті кеңейту мен бірге басқаруда, онда кәсіби қызығушылық бұл өз мақсаттарын осы ұйымдардың мақсаттарына бейімдеу кейбір менеджерлер мен ұйымдардың ниеті. Ол «көзге көрінбейтін күш» автоматты түрде олардың қажеттіліктерін қамқорлық деп, (нарықтық экономикалық классиктері ретінде) болжанады, өйткені бұл кәсіпкерлік үлгісінде, анықтау бойынша, ешқандай да клиенттердің қанағаттануы байланысты емес.
Өркениетті кәсіпкерлік бұл өзіндік ерекшелігі бар бизнес болғандықтан, кәсіпкерлікті ғылыми тұрғыда меңгеру үшін олардың қасиеттері мен мүмкіндіктері сияқты маңызды белгісі бойынша бизнесмендерге жіктелім берелік. Қазіргі қоғамда кәсіпкерлердің төмендегідей типтерін бөліп қарастыруға болады.
Біріншісі статикалық бизнесмен, қабілеттерін іске асыру нарықта қалыптасқан конъюктура мен оның сегменттеріне, әлеуметтік, экономикалық, ұйымдастырушылық ортаға байланысты дәстүрлі статикалық әдіспен бір мөлшерде әдеттегі табыс алуға мүмкіндік береді. Екінші тип кездейсоқ бизнесмен. Бұл типтің өкілдері қазіргі қоғамда қалыптасқан бизнеске әлеуметтік, саяси және өзге де жағдайлармен енгізілген (жекешелендіруге қатысу есебінен пайда табу мүмкіндігі, моральдық принциптердің жоқ болуы, кәсіпорынның жабылуы, әскердің қысқаруы салдарынан бұрынғы ісімен айналысуының мүмкін болмауы).Үшінші тип нағыз кәсіпкер, қазіргі қоғамда инновациялық қайта өндіруде тәуекелдік негізде өз қасиеттерін іске асыруға тырысушы және оны іске асыра алушы
Төртінші баған қоғамды және қоршаған ортаны сақтауға, екіншіден, кредиторлар мен тұтынушылардың мүдделеріне сай келетін, ақшалай капитализмнің үлгісін ұсынады. Бесінші бағанда филантроптық үлгі болып табылады, оның мысалдары көбінесе Құрама Штаттарда кездеседі және кәсіпкерлік әдістермен алынған табыстың бір бөлігін жергілікті қоғамдастықтың пайдасына пайдалану тән. Алтыншы бағанда жалдамалы еңбекті мақтан тұтуға бағытталған америкалық кəсіподақтардың ұзақ мерзімді стратегиясын көрсететін популистік модель ұсынылған, сонымен қатар табыстың өсуіне үлкен мән беретін практикалық ой-пікірлерге негізделген. Жетінші бағанда кестенің соңғы бағанында ұсынылған социалистік модель социалистік идеологияны басшылыққа алатын үкімет ұмтылыстарын көрсетеді. Көбінесе, қоғамның жалпы әл-ауқатына басты назар аударылады, ал жалдамалы қызметкерлердің жеке әл-ауқаты екінші болып табылады.
7.2 Ұйымның әлеуметтік жауапкершілігінің тұжырымдамасы
Әлеуметтік жауапкершілік ұйым жұмыс істейтін қоғамды нығайту мақсатында орындауға тиіс міндеттемелер жиынтығы ретінде анықтауға болады. Ұйымдардың қоршаған ортаны және тұтастай алғанда қоғамның өркендеуіне қатысты, олардың бірлік жолындағы әлеуметтік жауапкершілік бар. Олардың әрқайсысы қарастырамыз. Тікелей ұйымның мінез-құлық ұшыраған және оның атқарылуы мүдделі адамдарға және басқа да ұйымдардың ретінде анықталады ұйым бөліктері.
Бұл сатып алушылар, кредиторлар, жеткізушілер, қызметкерлер, иелері-инвесторларды, ұлттық үкімет, т.б. кіреді Инвесторлар үшін әлеуметтік жауапкершілікті қамтамасыз ету мақсатында, мысалы, қаржылық менеджерлер бухгалтерлік рəсімдерді орындауды талап етеді Компания қаржылық көрсеткіштеріне тиісті ақпаратты қамтамасыз етеді және акционерлердің құқықтары мен мүдделерін пайдасына ұйымын басқарған. Сауда сезімтал ақпаратты бар адамдар арқылы жүзеге асырылады операциялар, акциялар заңсыз айла-шарғы және қаржылық ақпаратты жасыру көптеген компаниялар соңғы жылдары көрінді әдепсіз мінез-құлық үлгілері болып табылады.
Қоршаған ортаны қорғау көбірек назар қоршаған ортаға аударылады. Көтерілген мәселелер мысалдары мыналар болып табылады: қышқыл жаңбыр мен жаһандық жылынудың болдырмау жолдарын дамыту; Сарқынды суларды тазарту, қауіпті қалдықтарды және жалпы қалдықтарды балама әдістерін әзірлеу; қоршаған орта үшін ықтимал апатты салдары, жазатайым оқиға жойып еді қауіпсіздік саясатын әзірлеу; дағдарыс жағдайларда басқару жоспарларын, контейнерлерді және орауыш материалдар үшін өңделген шикізатты пайдалану дамыту. Кеңейтілген қоғам көптеген сарапшылар компаниялар қоғамның әл-ауқатына үлес тиіс деп есептейміз. Бұл мысалдар: қайырымдылық, қайырымдылық ұйымдарының, коммерциялық емес ұйымдар мен бірлестіктер жарналар; мұражайлар, симфониялық оркестрлер, қоғамдық радио және теледидар қолдау; белсенді қоғамдық денсаулық сақтау және білім беру тартылған.
Әлеуметтік жауап: оның құқықтық және этикалық талаптарға сай ғана емес, әлеуметтік жауап ретінде, жауапкершілік осы түрін қабылдайды компания, бірақ кейбір жағдайларда осы талаптарды шеңберінен шықпайтын. Ол өз еркімен әлеуметтік бағдарламаларға қатысуға келісемін мүмкін, бірақ кейде компанияның заңгерлер, олар қолдау лайық ұйымды көндіру керек. Біреулер компания өзі хабарласуы керек, ол мүмкіндіктер іздеуге бастамасын көрсетпейді.
Әлеуметтік үлесі: осы көзқарас компаниялар әлеуметтік жауапкершілік пайдасына негізгі талаптарды қабылдайды. Олар қоғамның азаматтары ретінде өзін көруге және белсенді үлес мүмкіндіктерін іздейді. Әлеуметтік жауапкершілік оң түрін таңдау кезінде ұйым пайдалануға болады ресми және бейресми жолдары бар.
Заңды сәйкес: бұл ұйым заңдар дәрежесі болып табылады. заңды сақталуын қамтамасыз ету міндеті, әдетте, тиісті функционалдық басшылардың жауапкершілігі болып табылады. Мысалы, қаржы бөлімі қызметкерлерінің міндеті бағалы қағаздар заңдары мен банктердің сәйкестігін орындаңыз болып табылады. Этикалық жолы: бұл этикалық мінез-құлық негізгі стандарттарын келесі ұйымның қызметкерлері дәрежесі бар. Және т.б. пән, жылжыту, сыйлықтармен, сондай-ақ этикалық сақталуын қамтамасыз ету үшін стратегияларды, ауқымы бар ауданның қажеттілігіне қайырымдылық шаралар: қайырымдылық қорлары немесе басқа да әлеуметтік бағдарламаларды қаражат немесе басқа да сыйлықтар беру кіреді. Олар алдын-ала жоспарланған және ұйымның бастамасымен ретінде Бұл жолдар ресми ретінде сипатталған бейресми жолдары жатады.
Кесте 7.1 Капитализм және социализм экономикалық жүйелердегі ұймдардың қызмет ету жағдайлары
| Сипаттамалары | Капиталистік экономика | Социалистік экономика |
|---|---|---|
| Басым меншік нысаны | Жеке меншік (аралас) | Мемлекеттік |
| Ірі және орта өнеркәсіп орындарының үлесі | Маңызды емес | Маңызды |
| Өнімнің ассортименті | Кең таралған | Аз таралған |
| Экономикалық тұрақтылық | Периодты дағдарыс | Жоғары |
| Инфляция | Маңызды | Іс жүзінде жоқ |
| Экономикалық тәуелсіздік | Жоғары | Жоқ |
| Жоспарлау системасы | Стратегиялық | Директивті |
| Жоспарлау горизонты | Ұзақ мерзімді перспектива | Орта мерзімді |
| Жаңа технология енгізуге мүдделі | Жоғары | Жүзеге асыруға қарсылық |
| Қызметкерлерге қарым-қатынас | Жұмысшы-ұйымның негізі | Жұмысшы— ұйымның ресурсы |
| Жұмысшылардың материалды қызығушылығы | Жоғары | Орташа |
| Жалақы төлеу формасы | Дифференциалды | Тарифтік ставкасы бар |
| Билікке деген қызығушылық | Орташа | Жоғары |
| Жұмыс орнын сақтауға қызығушылық | Жоғары | төмен |
| Әлеуметтік жеңілдіктер беру мүмкіндігі | Орташа | Жоғары |
| Әлеуметтік тауарлармен қамтамасыз ету деңгейі | Төмен (жұмыс қазынасын есепке ала отырып) | Жоғары(еңбегі үшін) |
| Әркімге табыстың деңгейінен пайда алу мүмкіндігі | Жоқ | Бар |
| Функционалаудың мақсаты | Табысты алу | Мемлекеттік тапсырмаларды орындау |
Бақылау сұрақтар: