А қосымшасы

(ақпараттық)

 

«Қиын» балалармен қалай әрекет ету керектігі туралы кеңестер (Т. А. Дубинина // Классный  руководитель №3, 2008г.).        

«Қиын» баламен қалай әрекет ету керек?

Әрбір мұғалім өзінің кәсіби қызметінде «қиын» балалардың проблемасына тап болады. Мұндай балалардың мінез-құлқы мұғалімдер мен ата-аналар арасында алаңдаушылық тудырады.

Психологтар бұл мінез-құлықты «девиантты» деп атайды. Девиантты мінез-құлық ашық түрде көрсетілетін мінез-құлқың бірнеше түрін қамтиды.

       1) Делинквентті мінез-құлық. Құқыққа қайшы және қоғамға қарсы мінез-құлық жағдайында әлеуметтік-психологиялық ықпалдың негізгі стратегиясы қоғамдық жазалау жағдайын ұйымдастыру болып табылады. Делинквентті мінез-құлық кезінде психологиялық-әлеуметтік жұмыстың басты формалары кеңес беру, психотерапия, соттық-психологиялық сараптама, саногенді орта қалыптастыру болып табылады.

     2) Аддективті мінез-құлық. «Аддективті мінез» термин ағылшын тілінен аударғанда жаман әдет. Короленко Ц.П. бойынша аддиктивті мінез-құлқы ол жеткіншектің өзінің психикалық жағдайын кейбір зиянды заттарды пайдалану немесе басқа да бір нәрсеге үнемі зейін қою арқылы қазіргі уақытта болып жатқан жағдайлардан қиял әлеміне ену.

      3) Баланың бақытсыздықтың жасырын түрлері – пассивті мінез-құлық, жоғары алаңдаушылық. кінішке орай, мұндай студенттер көбінесе мұғалімдердің назарына енбейді, бірақ олар арнайы педагогикалық тәсілге мұқтаж.

Мұғалім мен ата-ана үшін ең күрделі міндет «қиын» баланы түсінудің кілтін табу. Бұл бала өз мінез-құлқын өзгерткісі келетін жағдайларды жасауға көмектесетін қиын тәрбиелік шаралар жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

 

Агрессивті баламен қалай әрекет ету керек?

1) Тыйым салу, тіпті одан да көп «айғай-шу» мәселені одан гөрі

күшейтеді.

2) Санкция жасаған іс-әрекетке сәйкес келуі керек.

3) Өзіңіз баланың көзінше агрессияның пайда болуына жол

бермеңіз, білім берудің агрессивті әдістерін қолданбаңыз.

 

4) Сенсорлық қарым-қатынасты (тактильді қатынас) жиі

қолданыңыз.

5) Жеке тұлғаға көшпеңіз, абыройға тіл тигізбеңіз.

6) Сабырлық танытыңыз, артқа шекпеңіз, өзіңіздің сезімдеріңіз

туралы айтыңыз.

7) Агрессияға орай әрекет ету үшін таңғалуды пайдаланыңыз.

8) Баланың айналасындағы жақындар арасында агрессивті мінез-

құлықты жоюға тырысыңыз.

9) Бір нәрсені талап еткен жағдайда, баланың мүмкіндіктерін

қарастырыңыз.

10) Баланың қызығушылығын дұрыс бағыттау үшін, жанжалды

алдын-ала шешуге тырысыңыз.

11) Бала сүйікті екендігін түсіну қажет.

 

Жанжалды баламен қалай әрекет ету керек?

        1) Жағдайды объективті бағалаңыз, шапшаң қорытынды жасамаңыз (үкім шығармаңыз).

        2) Баланың көзінше проблемалық мінез-құлықты талқыламаңыз.

        3) Дауларды шешудің конструктивті тәсілдерін түсіндіріңіз.

        4) Кейде балалардың арасындағы жанжалға кедергі жасамау керек, керісінше, жанжалдың мінез-құлқын қадағалаңыз.

        5) Баланың қатысуымен басқа ересектермен жанжалдаспаңыз.

        6) Назар әрқайсысына тең үлесте қажет екенін ұмытпаңыз.

 

  Алаңдаушылығы жоғары баламен қалай әрекет ету керек?

        1) Алаңдаушылық себептерін анықтаңыз.

        2) Енде белгілерді пайдаланбаңыз, себебі бала барлық нәрседе нашар болуы мүмкін емес.

        3) Балаға қатысты теріс эмоциялар, көзқарастарыңызды жасамаңыз.

        4) Мүмкін емес нәрсені талап етпеңіз. Сіздің қабілеттеріңіз баланың қабілеттерінен ерекшеленеді.

        5) Баланы өткен уақыттағы жоғалтқан мүмкіндіктерді іске асыру құралы ретінде пайдаланбаңыз.

        6) Қажет болса, баламен бірге маманға барыңыз.

        7) Сабыр етіңіз және бас тартпаңыз. Қазіргі және келешектегі жақсылық Сізге байланысты!

 

Ұялшақ баламен қалай әрекет ету керек?

        1) Балаға өз беделінмен қысым жасамаңыз.

        2) Мазасызды жасамаңыз, авторитарлық оқыту әдістерін пайдаланбаңыз.

        3) Табыстары маңызды емес болса да назарға алыңыз.

        4) Көрсеткіштерге назар аударып, кемшіліктерге назар аудармаңыз.

        5) Қателері туралы позитивті түрде айтыңыз. Ештеңе істемейтін адам ғана, қателеспейді.

        6) Баланың пікіріне жүгініңіз, одан кеңес алыңыз.

        7) Өзін-өзі бағалау деңгейін арттыруға тырысыңыз. Өзін құрметтеуге үйретіңіз.

        8) Оны дәріптеп, қошемет сөздер айтыңыз. Өзіне деген сенімін қалыптастырыңыз. Оның кемшіліктерін өтеу үшін оның күшті бөлігіне назар аударыңыз.

        9) Баламен, балаға жақын адамдармен бірге әрекет ету жоспарын құрыңыз.

        10) Баладан бас тартпаңыз, түңілмеңіз, қатты сынап көрмеңіз, бала мазақы бола алатын жағдайларды жасамаңыз.

Қыңыр баламен қалай әрекет ету керек?

        1) Қайта тәрбиелеуден бұрын баланың солақай болмауына назар аударыңыз. Оң жақ жарты шар дамыған балалар көбінесе қыңыр болып келеді.

        2) Өзіңіздің қасарыспауың және балаларыңның өз жанжалдарының құрбаны болуына жол бермеңіздер.

        3) Қыңырлыққа қарсы соғыс жарияламаңыз, бала не мазалап жүргені туралы ойлыныңыз. Стресс көзін іздеңіз. Баланы түсініп, сезімталдықты көрсетіңіз.

        4) Баланың қыңырлығын қызықты нәрсеге ауыстырыңыз

        5) Мүмкін емес нәрсені талап етпеңіз. Өзіңіздің жұмысыңызды орындаса, мадақтауды ұмытпаңыз.

        6) Егер қыңырлықққа нақты себептер жоқ болса, бұл «қайшылықтың рухы» болса, бұл аурудың себебі болуы мүмкін, бұл жағдайда дәрігермен кеңесу қажет.

 

Аутизммен ауыратын баламен қалай әрекет ету керек?

        1) Баланы қоршаған айналасындағылармен эмоциялық қарым-қатынаста болуға қажеттілікті тудырыңыз және оған қуанышты сезінуді үйретіңіз.

        2) Бала шаршамау үшін қарым-қатынасты бақылаңыз, бірақ жалғыз қалтырмаңыз.

        3) Оған өзіне деген сенімділікті туғызыңыз, оның қабілеттерін өз ниетіне қолдануға үйретіңіз.

        4) Тұрмыстық дағдыларды және өз-өзіне қызмет көрсету дағдыларын игеруге көмектесіңіз.

        5) Рөлдік ойындармен қызығушылығын арттырыңыз.

        6) Монологтарды диалогтармен алмастыруды үйретіңіз.

        7) Қорқыныш себептерін іздеңіз және оларды жойыңыз. Бала қорқатын кезде көңіл-күйін көтермелеңіз.

        8) Балаңыздың алдында оның сізді тітіркендіретін әрекеттері туралы айтпаңыз.

        9) Агрессия сәтінде баланың назарын оң арнаға ауыстырыңыз.

        10) Жаңа іс-әрекеттерді ақылға қонымды шектерде жасаңыз.

        11) Балаңызбен бірлескен әрекеттеріңіз шындыққа бейімделуге көмектесетін, мақсатты, уақытында жасалу тиіс.

 

Күйгелек баламен қалай әрекет ету керек?

       1) Күйгелектіліктің себептерін анықтаңыз және оларды тегістеуге тырысыңыз.

       2) Баланың қадір-қасиетін және өзін-өзі бағалауды бұзбаңыз, баланы робот сияқты бақыламаңыз, орындай алмайтын нәрсені талап етпеңіз және басқа балаларға қызғаныш тудырмаңыз.

       3) Жалғыз тәрбие беріңіз, шексіз «мүмкін емес» және «мүмкін» дегендерді теріс пайдаланбаңыз.

       4) Баланың психологиялық жайлылығын жасаңыз және сіз өзіңіздің үлгілі модель екеніңізді ұмытпаңыз. Әрқашан мейірімді болыңыз.

       5) Барлық ересектермен балаға бірыңғай тәрбие беру тәсілін табыңыз.

       6) Нашар жүйке жүйесі бар оқушылар оқу іс-әрекеттерінде тез жауап талап ететін жағдайды жасайға болмайтындығын еске сақтаңыз. Оларды ойластыру және дайындау үшін жеткілікті уақыт қажет. Мүмкіндігінше жазбаша түрде жауап беруді сұрап, түзету мен тексеруге уақыт бөлу керек. Мүмкін болса, сабақтың басында сұраңыз.

       7) Мадақтау қажет, соның ішінде ынтасы үшін.

 

Өте белсенді баламен қалай әрекет ету керек?

        1) Егер бала әбігер, жүгірмек, бір нәрсені жасаған кезде шулы болған кезде гиперактивтілік диагнозы қойылады.

        2) Гиперактивтіліктің себебін анықтаңыз. Жиі бұл ми дисфункциясының салдары.

        3) Зейіннің алаңдаулығын және тежеулігін азайтыңыз.

        4) Онымен бірге күн тәртібін құрастырып, он ұстануға көмек беріңіз.

        5) Негізгі дәрі-дәрмек – ойын. Баланың тынышсыздығын мақсатты әрекетке аударыңыз (сурет салу, оқу).

       6) Оған қозғалатын ойындар ойнатып, оны спортқа қатыстырыңыз.

        7) Гиперактивті балалардың ең жақсы достары – оған  темпераментімен және мінезімен қарама-қарсы балалар.

        8) Сабырлы болыңыз, баланың күш-жігерін көтеріңіз, шулы компанияларды шектеңіз.

        9) Зиянды эмоцияларды болдырмауды үйреніңіз және балаға шашырап кетпеңіз.

       10) Тітіркенуді және ашуды тоқтатуды үйреңіңіз.

        11) Будьте последовательны в наказаниях и поощрениях. Не наказывайте словесно и телесно, лучше лишать свободы действий, создавать ситуации где необходима вынужденная неподвижность.

        12) Жаза мен ынталандыруды кезекпен реттеңіз. Сөзбен немесе физикалық жазаламаңыз, одан гөрі әрекет ету бостандығынан айыру үшін жағдайлар жасаңыз.

Егер бала «мінезін көрсетсе»?

   1) Қауіпті прецедент жасамаңыз және тыйым салу ауқымын шектеңіз.

   2) Баланы тыйым салынған заттармен жұбатпаңыз.

   3) Баланың назарын басқа нәрсеге аударуды үйреніңіз.

   4) Кеше рұқсат бергенге, бүгін де рұқсат етіңіз.

  5) Барлық ересек адамдардың тыйым салуы бірдей болуы керек.

   6) Баланың жауынгерлігін өзіңіздің сабырлығыңызбен тыныштандырып, ойынға айналдырыңыз.

   7) Талаптар эмоциялық жағынан тартымды болуы керек.

   8) «Болады, рұқсат» деп жие айтыңыз.

 

Зейінсіз баламен қалай әрекет ету керек?

1) Бала жие сұрақты қайталаған кезде, сыртқы тітіркендіргіштерге тез әсер еткенде, бастаған істі аяғына дейін орындамаған кезде, тыңдағандай болып, естімейтін сияқты кездерде зейіннің бұзылуы диагнозы қойылады.

2) Баланы әрдайым мадақтаңыз, әсіресе концентрацияны қажет ететін іс-шаралар кезінде.

3) «Жоқ», «болмайды» деген сөздерді қолданбауға тырысыңыз.

4) Жұмсақтықпен, сабырлы сөйлесіңіз.

5) Балаға белгілі мерзімге, ол уақытында аяқтай алатын бір ғана тапсырма беріңіз.

6) Ауызша нұсқауларды күшейту үшін визуалды ынталандыруды

пайдаланыңыз.

 

Инертті баламен қалай әрекет ету керек?

Инертті балалар үшін негізгі мәселе оларды қызметке қосудағы

    1) қиындық болып табылады, сондықтан оларға болмайды:

    2) Жие және тез ауысатын тапсырмаларды ұсунуға.

    3) Күтпеген сұраққа тез жауап беруді.

    4) Сабақтын бастапқы кезеңінде сұрақ қоюға.

    5) Олардан жаңа өтілген тақырып бойынша сұраққа жауап беріп, жұмыстан көңілін бөлуге.

    6) Инертті баланың сәтті жұмысы үшін тыныш орта құру керек.

 

Баланы қоршаған орта үйретеді:

1) Егер бала жие сынға салса, ол жек көруді үйренеді.

2) Егер балаға жие өшпенділік көрсетсе, ол агрессияға үйренеді.

3) Егер баланы жие мазақы қылса, ол тұйық болады.

4) Егер баланы жиі масқара болса, ол кінәлі сезіммен өмір сүруге

үйренеді.

5) Егер балаға жие қамқорлық көрсетсе, ол шыдамды боладу

үйренеді.

6) Егер баланы жие жигерліндірсе, ол өз өзіне сенімді болуды үйренеді.

7) Егер баланы жие мақтаса, ол ризашыл болуына үйренеді.

8) Егер баламен әдетте адал болсан, ол әділеттілікке үйренеді.

9) Егер бала қауіпсіздік сезімімен өмір сүрсе, ол адамдарға сенуді

үйренеді.

10) Егер баланы жиі мақұлдаса, ол өз-өзіне  жақсы қарым қатынасқа үйренеді.

11) Егер бала достық атмосферасында өмір сүрсе және өзін қажетті сезінсе – ол жақсы әрі сенімді болып ер жетеді!