№15 тақырып. ХХғ. 20 жылдарынан бергі қазақ әдеби тілі. Жазу және емле мәселелері

20-30 жылдардағы тіл, әліпби, орфографиялық саласында жүргізілген реформалар. Олардың әдеби тілімізді дамытудағы маңызы. Латын жазуына көшу мәселесі. Орфографиялық ережелерді жетілдіру жолдары.  20-30 жылдардағы қазақ тілі жөніндегі зерттеулердің жай-күйі. Грамматикалық және лексикографиялық еңбектер, олардың әдеби тіл нормалары.  ХІХ ғ. ІІ жартысында көтерілген қазақ жазуының мәселелері.  Сауатты жазуға байланысты көтерілген мәселелер. Көркем әдебиеттегі  түрлі  жанрлардың  дамуы. 

1 тапсырма. Сұрақтарға дайындалу.     

  1. Қазақ әдеби тілінің кеңестік дәуірдегі дамуына орыс тілінің тигізген әсері
  2. Әдеби тілдің нормаланып саралануы
  3. Көркем әдебиеттегі түрлі жанрлардың дамуы
  4. Аударма ісінің жандануы,
  5. Ұлтгық театрлардың құрылуы, радиохабарлардың қазақ тілінде берілуі
  6. Грамматикалық және лексикографиялық еңбектер
  7. ХХ ғасырда қазақ әдеби тілінің дамуы
  8. Діни тақырыптағы қисса -дастандар
  9. Қазақ әдеби тілінің дамуындағы өзгерістер
  10. Қазіргі қазақ әдеби тілінің даму бағыттары

Тапсырмалар СӨЖ-ге беріліп, 8, 9, 10 сұрақтары жазбаша орындалып, семинар сабағында сұралады

2 тапсырма. Тірек сөздерге анықтама беру: әліпби, орфография, тіл, орфоэпия, терминология,  нормалану,  стильдер,  ғылыми ұғым, термин, аударма, атау сөз.

Тапсырма  СӨЖ-ге беріліп, дәптерге жазбаша орындалып,ОСӨЖ-де сұралады.

3 тапсырма. 181-200 тест тапсырмасына дайындалу. (ОСӨЖ-де ауызша сұралады).

  1. Қазақтың төл жазба әдеби тілі қай кезеңнен басталады?

// ХҮ ғ.                              

// ХҮІІІ ғ. Жартысы;

// ХІХғ. ІІ-жартысы;      

// ХХ ғ

// Хғ

  1. «Қисса» деген сөз қандай ұғымды білдіреді?

// сөз жинағы;               

// тарих;

// толғау;                          

// жыр, әңгіме

// айтыс

  1. 183. Эпистолярлық жанр деген не?

// ресми іс-қағаздары стилі;       

// хат-хабарлар тілі;

// публицистикалық стиль;

// қоғамдық көпшілік.

// ел, халық

  1. «ХІХ ғ.ІІ-жартысындағы қазақ әдеби тілі» кітабының авторы кім?

// С.Исаев;                         

// Р.Сыздықова;

// Ә. Ибатов;                         

// Б.Әбілқасымов

//  А. Байтұрсынұлы

  1. «Түркістан уалаяты» газеті қай жылы жарық көрді?

// 1850;         

// 1870;

//1880;                                

// 1889;

// 1990

  1. Діни сарындағы қиссалар.

// Үш қыз, Тахир;             

// Ер Тарғын;

// Қисса Алпамыс;            

// Зарқұм

// Ер Төстік

187.Қазақ тіліндегі тұңғыш газет?

//  Дала уалаяты;             

// Түркістан уалаяты;

// Айқап;                        

//  Қазақ

// Жауабы жоқ

  1. «Түркістан уалаяты» қай қаладан шығып тұрды?

// Ташкент                    

// Орынбор;

// Уфа;                          

// Қазан.

//  Ресей

 

  1. Ы.Алтынсариннің «Қазақ хрестоматиясы» қай жылы жарыққа шықты?

// 1870;                        

// 1879;

// 1889;                           

// 1850;

// 1990

190 . Қазақтың төл жазба әдебиеті қашан туды?

// ХІХғ. ІІж                 

//  ХІХғ. Іж .

// ХХғ.Іж.                    

// ХХғ. ІІж.

// ХҮ ғ.

  1. Қазақ әдебиетінде көркем проза жанры қашан пайда болды?

// ХІХғ. Іж.                

// ХІХғ. ІІж

// ХХғ.Іж                

// ХҮғ.

// ХІІ ғ.

  1. ХІХғ. ІІ жартысындағы қазақ әдебиетінде қай жанр басым болды?

//  проза жанры;        

// поэзия;

// публицистика;     

// лирика.

// айтыс

  1. ХІХғ. ІІ жартысындағы қазақтың ауызша тараған байырғы төл әдеби тілінің өкілдері кімдер?

// Ы.Алтынсарин, Ш.Бөкеев т.б.

// Сүйінбай, Шөже, Нұрым;

// Жауабы жоқ;

// Бұхар жырау.

// Ж.Жабаев, Нұрым

  1. ХІХғ. ІІ жартысындағы қазақ әдеби тілінің үлгілері мазмұны мен мақсатына қарай қандай топтарға бөлінеді?

//қазақтың ауызша тараған баяғы төл әдеби тіл мен ұлттык әдеби

тіліне негізделген үлгілер;

// қазақтың екі жазба дәстүріндегі "кітаби тіл" үлгілері;

// аталғандардың бәрі де;

// аталғандар дұрыс емес

//  қарапайым сөздер

  1. "Шариат-ул-ислам" еңбегінің авторы кім?
    // Дулат;

// Абай;

// Ы.Алтынсарин;

// Шортанбай

// Ш.Уалиханов                                              

  1. XIX ғ. 2-жартысындағы қазақ әдебиетінде қай жанр басым болды?
    // проза жанры;

// поэзия жанры;

// публицистика жанры;

// Жиренше шешен, Асанқайғы;

// айтыс, толғау

  1. XIX ғ. 2 жартысындағы қазақтың ауызша тараған байырғы төл әдеби тілінің өкілдері кімдер?

// Ы.   Алтынсарии,   Ш.Бөкеев,     Ә.Кердері,     Ақылбай,     Мағауия,
Құнанбаевтар

// Сүйінбай, Мұсабай, Шөже,    Кемпірбай,     Бала Ораз,    Орынбай,    Нұрым

// жауабы  жоқ

// А.Байтұрсынов, С.Дөнентаев

//  Кемпірбай,     Бала Ораз

  1. 198. XIX ғ.   2-жартысында   бұрынғы   қазақ   поэзиясы   тілінің  даму
    сипатында кандай өзгерістер болды?

//  нақтылы негізделген арнау,   портрет, пейзаждық суретеу тәсілдері

молайды;

// айтыс тақырыбында әлеуметгік сарын күшейді;

// әр алуан эпикалық дастан, қисса жанры дамыды;

// аталғандардың бәрі де;

// жұмбақ, жаңылтпаш

  1. Байырғы поэзия   дәстүрін   жазба   әдебиетке   жалғастырғандар
    кімдер?

// Нысанбай, Досжан, Қашаған, Құлманбет, Күдер т.б.;

// Абай, Ыбырай,  Бөкеев,  Ә. Кердері,  Н. Наушабаев,  Акан сері, Ақылбай, Мағауия, Құнанбаевтар.

// Нышанбаев,  Қашаған, Қоркай;

//  Шортанбай, Мұрат, Жанақ, Марабай;

//   Шөже, Жамбыл Ахмет

  1. XIX ғ. 2-жартысында ұлттық жазба әдеби тілге тән стильдердің қандай түрлері дамыды?

// Көркем  поэзиялык,  коғамдык-публицистикалық,     ресми  құжаттық, эпистолярлық, ғылыми-көпшілік әдебиеттер стильдері;

// ауыз әдебиеті стилі;

// діни әдебиеттер стилі;

// аударма әдебиеттер стилі;

//  көркемсөз өнері

  1. Қазақтың ұлттық жазба әдебиеті тілінің дамуына себеп болған
    жайттар қандай?

// әр түрлі сипатта көрінген жаңа ұлттық жазба әдебиттердің тууы;

// коғамның саяси-әлеуметтік құрылысының   әдеби, рухани өмірдің  жаңа кезеңге ауыса бастауы;

// аталғандардын бәрі де себеп болды;

// аталғандардын бәрі де дұрыс емес

// мәдениеттің кенжелеуі

  1. Ы. Алтынсаринның казақтың ұлттық әдеби тілін дамытудағы орны неден көрінеді?

// әдеби тілді дамытуда халықтың сөйлеу тілі мен байырғы адеби  тіліне сүйенгендігінен;

// дидактикалық сипатта көркем проза стилінің негізін салғандығынан;

// аталғандардың бәрінен де

// жауабы жоқ

// сауттылығынан

  1. Абайдың қазақтың ұлттық әдеби тілін дамытудағы орны кандай?

//   ұлттық   әдеби   тілді дамытуда   жалпы   халықтық   сөйлеу   тілін байырғы әдеби тілдің негізі етіп  ұстады;

//   поэзия саласында көркем сөзді шығармашылық пен жаңа сапаға  көтеріп, қазақ әдеби тілі тарихының ұлттық дәуірін бастады;

// аталғандардың бәрі де сипаттайды;

// Айтылғандар сәйкес келмейді

// әдеби тілдің ерекшелігін  көрсетті

  1. Абайдың поэтикалық   қолтаңбасын   білдіретін    көркемдеуіш тәсілдер кандай?

// сөздердің метафоралық қызметін ұлғайтып,   тың эпитеттерді мол
қолданды;  

// экспрессивтік бояуы күшті сөздерді шебер колданды;     

// аталғандардың бәрі де;   

//  жауабы жоқ

//  диалектизмдерді қолданады