№4 тақырып. Көне заман руникалық ескерткіштері


Орхон  жазба ескерткіштері. Енисей жазба ескерткіштері. Талас жазба ескерткіштері. Олардың тарихи сипаты.Енисей жазба ескерткіштері. Олардың тарихи сипаты. Талас жазба ескерткіштері. Олардың тарихи сипаты.

1 тапсырма. Сұрақтарға дайындалу.       

  1. Көне түркі жазба ескерткіштері және қазақ әдеби тілі
  2. Орхон –Енесей жазу нұсқалары
  3. Орхон жазбаларының алфавиті
  4. Орхон –Енесей ескерткіштеріне жататын жазбалар
  5. Орхон –Енисей ескерткіштері тілінің лексикасы
  6. Орхон –Енесей ескерткіштерін зерттеген қазақ ғалымдары
  7. Ү ғасырға жататын руна жазулы Талас-Енисей ескерткіштері
  8. Көне түркі жазба ескерткіштерді зерттеген ғалымдар
  9. Күлтегін, Тоныкөк ескерткіштері
  10. Көне түркі жазба ескерткіштерін зерттеген ғалымдар

Тапсырманың сұрақтары СӨЖ-ге беріліп, 9-сұрақ жазбаша орындалып, ОСӨЖ-де сұралады. Қалған тапсырмалар семинар сабағында ауызша сұралады.

2 тапсырма. Тірек сөздерге анықтама беру:  Орхон жазбалары эпостық, лиро-эпостық жырлар, тарихи арна, тарихи көз

Тапсырма СӨЖ-ге беріліп, дәптерге жазбаша орындалып, ОСӨЖ сабағында тексеріледі.

3 тапсырма. 34-49 тест тапсырмасына дайындалу. (ОСӨЖ-де ауызша сұралады).

  1. Қараханид кезеңіндегі түркі тілдерінің жазба ескерткіштері қандай?

// «Кодекс-куманикус» 

// «Хосрау уа Шырыны»

// «Дивану лұғат-ат түрік» 

// «Мұхаббатнаме»

// «Диуани  Хикмет»

  1. Алтын Орда дәуіріндегі ескерткіштері қандай?

// «Кодекс-куманикус» 

// «Диуани хикмет»

// «Құдатғу білік»            

//  Жауабы жоқ

//  «Мұхаббатнаме»

  1. «Хосрау уа Шырындағы» «Қыл йарған» тұрақты тіркесі қазақ тілінде қалай дамып қалыптасқан?

// қылжарған 

// қазақ тілінде жоқ

//  қара қылды қақ жарған

// жауабы жоқ

//  қылтиған

  1. «Алып ер Тона өлді мү?» деп басталатын көне түрік қағанына арналған жоқтау өлең қай жазба ескерткіште кездеседі?

// «Диуани лұғат ит-түрк»;

// «Құтадғу білік»;

// «Диуани хикмет»;

// алдында аталғандар

//  «Мұхаббатнаме»

38.«Диуани лұғат ит-түрікте» өз заманындағы ауыз әдебиетінің қандай үлгілері берілген?

// мақал-мәтел, қанатты сөздер, көркем теңеулер, шешендік үлгілер;

// тұрмыс-салт жырлары, ерлік, табиғат, жан-жануарлар туралы жырлар, қисса-дастан үлгілері;

// жоғарыда аталғандардың бәрі де;

// ауыз әдеби тілінің тілі;

//  сөз тіркесі, сөйлем

  1. М. Қашғаридің «Диуанындағы» «Арыслан қарыса, сычған енін күзетүр» («Арыстан қартайса, тышқан інін күзетер») «Ай толун болса, әлігің ымламас» («Ай толы болса, қолымен көрсетпес») сияқты мақалдардағы қазақ мақалдарына ұқсас, тұрақты үлгі неден көрінеді?

// мақалдардың құрамындағы сөздерден;

// –са – ер,-са – мес тұлғалардың жұптасуынан;

// грамматикалық құрылысынан;

// лексикалық мағынасынан.

// грамматикалық ерекшелігіне

  1. Көне түркі жазбаларындағы тілдік нормалардың қазақ тілінің, қазақ әдеби тілінің нормаларындағы ізі, тигізген әсері қандай фонетикалық заңдылықтардан көрсетіледі?

// дауысты дыбыстардың жуан-жіңішке болып топталуы мен олардың позициялық орындарының бірдейлігінен, соның нәтижесінде үндестік заңының тұрақтылық сипатынан;

// қазақ тілінде с-мен (іс, кісі, жас), е-мен (ел, бер, кет) айтылатын сөздердің көне түркі жазбаларында жарыспалы түрде (с-ш, е-і) айтылуының; ғ,г,п,р дыбыстарының сөз басында кездеспейтінінен;

// жоғарыда аталғандардың бәрінен де;

// дұрыс жауабы жоқ.

//  дауыссыз дыбыстардың ерекшелігі

  1. Көне түркі жазбалары мен қазақ тіліндегі ұқсастық, сабақтастық қандай сөз түрлендіруші формалардан жүйелі түрде көрінеді?

// сөздердің тәуелдену жүйесінен;

// сөздердің септелу жүйесінен;

// аталғандардың екеуінен де;

// нормалық талапқа сай келетін сөздерді дайын қалпында қабылдау арқылы.

// сөздердің жіктелу жүйесінен

  1. Көне түркі жазбаларындағы поэзия үлгілері мен түркі тайпаларына тән ежелгі ауызекі поэзия өнерінің қайсысы алғашқы болып табылды?

// VІ-ІХ ғ. Түркі қағанаты заманындағы көне түркі поэзия үлгілері  түркі поэзиясының басы болып табылады;

// көне түркі поэзиясы мен көркем сөз үлгілері түркі поэзиясының әдеби тілінің басы емес, тек тарихи бір кезеңнің басы болып табылады;
// жауабы жоқ;

// терминдер арқылы.

// диалектизмдер арқылы

  1. Ноғайлы заманында туған эпостық жырлар қандай?

// «Алпамыс», «Қамбар», «Қобыланды» жырлары.

// «Ағыбай», «Қабанбай», «Бөгенбай» батырлар жайындағы жырлар;

// «Едіге», «Ер Тарғын», «Ер көкше», «Орақ-Мамай» жырлары;

// аталғандардың бәрі де.

// «Қабанбай», «Едіге»

  1. «Қырық күншілік қазан», «Құба көл», «Ор төбе» сияқты жер-су атаулары қай эпостық жырда кездеседі?

// Қамбар

// Алпамыс

// Қобыланды

// Ауыз әдебиетнің тілі

// Ер Төстік

  1. «Қылан етіп қылт етіп,Сылаң етіп сылт етіп», «Тау суындай қылаңдап Сүмбідейін сылаңдап» тұрақты тіркестері көркедеуіш-бейнелеуіш тәсілдердің қай түріне тән?

// поэтикалық эпитет

// шендестіру

// поэтикалық параллелизм

// айтылғандардың бәрі

// теңеу

  1. «Бұлт шайнап, мұз бүркіп, Үркер мен Айдай тоғысты» деген тұрақты тілдік композиция ауыз әдебиетінің қай жанрын ажатады?

// аңыз әңгімелерге

// эпостық жырларға

// тұрмыс- салт жырларына

// айтыс өнеріне

// мақал-мәтел

  1. «Жылқы ішінде ала-ды, Қылшық жүнді қара -ды», «Құланнан атты қодықты, Көлден тартты борықты», «Ат байлаған ақырды, Көк түскен жер тақырды» деген тұрақты тілдік үлгілер қандай эпостық жырға тән?

// «Қобыланды батыр » жырына

// «Қыз жібек» жырына

// эпостық жырлардың көпшілігіне

// тарихи жазба ескерткіштердің тіліне жатады

// айтысқа тән

  1. «Белшеден күл ұшады, берекесізден пұл ұшады», «Есектің ақырына ат байласа, тәсірі ұрады», «Қырманы бірдің шамалы бір, заманы бірдің әмелі бір» сияқты мақалдар

// әдеби тілге тән

// кітаби тілге тән

// жергілікті сөйленістерге тән

// аталғандардың бәріне тән

// көркем сөзге тән

  1. Эпостық жырлардағы символдық жер атаулары қандай?

// Алтай, Орхон, Еділ-Жайық

// Жетісу, Ыстық көл, САрысу,Қаратау

// Қарақан тау (Қобыланды жырында)

// дұрыс жауабы жоқ

// Ыстық көл, Қарақан тау