№3 тақырып. ХАЛЫҚТЫҢ АУЫЗЕКІ СӨЙЛЕУ ТІЛІ – ҚАЗАҚ ӘДЕБИ ТІЛІНІҢ НЕГІЗІ


Ауыз әдебиеті үлгілерінің тілін, біріншіден, олардың пайда болу дәуіріне қарай бөліп сипаттау, екіншіден олардың жанрлық классификациясына  қарай айырып көрсету. Тіл тарихындағы  жеке кезеңдер, соның ішінде әдеби тіл сипатын алу кезеңі ешқашашн тұтқиылдан, тақыр жерден пайда болмайтыны белгілі. Олардың бастауы, қайнар көздері болуы -  шарт.  Қазақтың ескі ауызша да, жазба да әдеби тілдерінің  пайда болып, қалыптасуларына  негіз болған арналар. Ауыз әдебиетінің лексикалық, морфологиялық  сипаттамасы. Халық ауыз әдебиеті нұсқаларындағы  көне түркі элементтері.

1 тапсырма. Сұрақтарға дайындалу.       

  1. ХІІ-ХІҮ ғ. хатқа түскен сөздіктер
  2. Кодекс Куманикусты зерттеген қазақ ғалымдары
  3. Терджуман турки уа араба сөздігінің тілі
  4. Абу Хайанның еңбегі
  5. Китаб ат-тухбат аз-закия фи лұғат ат-турки сөздігін зерттеген ғалымдар
  6. Ә.Марғұланның  оғыз-қыпшақ тайпалар тілін дәуірлерге бөлуі
  7. Қазақ, қарақалпақ, ноғай халықтарына  ортақ мұралар
  8. ХҮІІ-ХІХғ. туып жырланған лирикалық эпостар
  9. Ауыз әдебиетіне тән көркемдеуіш –бейнелеуіш тәсілдер
  10. Әдеби тіл мен ауызекі сөйлеу тілінің өзара байланысы

Тапсырманың сұрақтары СӨЖ-ге беріліп, 9-сұрақ жазбаша орындалып, ОСӨЖ-де сұралады. Қалған тапсырмалар семинар сабағында ауызша сұралады.

 

2 тапсырма. Тірек сөздерге анықтама беру: жалпыхалықтық тіл, әдеби тіл нормасы, ауызекі сөйлеу тілі, диалектизмдер, қарапайым сөздер,  дублет сөздер

Тапсырма СӨЖ-ге беріліп, дәптерге жазбаша орындалып, ОСӨЖ абағында тексеріледі.

 

3 тапсырма. 22-33 тест тапсырмасына дайындалу. ( ОСӨЖ-де ауызша сұралады).

  1. Әдеби тілге қарама-қарсы құбылыс

// көркем әдебиет тілі

// ауызекі сөйлеу тілі

// ғылыми тіл

// ресми тіл

//  публицистикалық тіл

  1. Калька тәсілі дегеніміз не?

// сөзбе сөз аударма

// омоним сөздер

// көркем аударма

// неологизмдер

// антонимдер

  1. Ғылыми стиль тілінің басты ерекшелігі

// нақтылық, дәлділік

// астарлы мағына болуы

// көп мағыналы болуы                                               

// фразалық тіркестер құруы

//  сөз тіркесі

  1. Көркем стильдің ерекшелігі

// ойдың логикалығы, күрделілігі

// ресми сипатта болуы

// образдылығы эстетикалық мәнде жұмсалуы

// дайын үлгілердің болуы

//  тура мағынада айтылуы

  1. 26. «Хосрау уа-Шырынның» авторы кім?

// С.Сараи                      

// М.Қашқари

// А. Игүнеки                   

// Құтып

// А.Иассауи

  1. Жүсіп Баласағұнның шығармасы қайсы?

// Мухаббатнаме             

//Хибатул хакаийк

// Құдатғу білік               

// Қиссас ул-әнбия

// Диуани хикмет

28.«Байдың қызы жамылар, Батсайы мен беренді». (Қобыланды батыр) Берен сөзінің мағынасы.

// жібек                           

// шыт

// атлас                              

// ең жақсы барқыт

// пұлыш

  1. «Қынабынан суырып, Қолына алды беренді». (Алпамыс батыр) Берен сөзінің мағынасы.

// мата                                 

// күшті, мықты

// Болаттан жасалған қару  

// сауыт

// пұлыш

  1. Қазақ ауыз әдебиетіндегі құлан, бұлан, тарлан атаулары қандай ұғымның символы?

// жүйріктіктің   

// іріліктің

// жуастықтың                    

// қайсарлықтың

// іскерліктің

  1. «Қыз Назымға жаушы ғып, Жиырма жігіт жіберді». (Қамбар батыр) Жаушы сөзінің мағынасы қандай?

// жаулап алушы 

// жауға шабушы

// құда түсуші                       

// алып қашушы

//  алып келуші

  1. Ноғайлы заманында туған эпостық жырларды ата

// «Алпамыс», «Қамбар», «Қобыланды»

// «Ағыбай», «Бөгенбай»

// «Едіге», «Ер Тарғын», «Ер көкше»

// «Хосрау уа Шырын»

//  «Ер Төстік», «Ер көкше»

  1. «Қараспан», «Көздікөл», «Сырлы қала», «Қырлы қала» сияқты жер-су атаулары қай эпостық жырда кездеседі?

// «Қамбар»                    

// «Қобыланды»

//  «Алпамыс»             

// «Қыз Жібек»

//  «Ер Төстік»