№7 тақырып. ХҮІІІ ғасырдағы қазақ әдеби тілі. Жыраулар шығармаларының тілі
Ақын, жыршы, жырау. ХҮІІІ- ХІХ ғасыр басындағы әдеби тілді сипаттайтын мұрлар. Бұқар жырау шығармаларының тілі. Бұл кезеңдегі халықтың сөйлеу тілі мен ауыз әдебиеті тілі негізінде жырлаған ақын – жыраулардың тілі.
1 тапсырма. Сұрақтарға дайындалу.
- Ақын, жыршы, жырау
- ХҮІІІ- ХІХ ғасыр басындағы әдеби тілді сипаттайтын мұрлар
- Бұқар жырау шығармаларының тілі
- Бұқар – жыраулар мектебі тілін жинақтаушы
- ХҮ-ХҮІІ ғ. өмір сүрген жыраулар шығармаларының тілі
- Бұқардың шығармаларындағы көркемдеуіш элементтер
- Бұқар шығармаларындағы араб-парсы сөздері
- Жараулар шығармаларының тілі
- Бұқардың «Айналасын жер тұтқан» толғауының ерекшелігі
- ХҮІІІ ғ. Қазақ поэзиясының тілі, көркемдік тәсілдері
Тапсырма сұрақтары СӨЖ-ге беріліп, 5, 6, 10 сұрақтар жазбаша орындалып, ОСӨЖ-де ауызша сұралады. Қалған сұрақтар семинар сабағында ауызша сұралады.
2 тапсырма. Тірек сөздерге анықтама беру: ақын, жыршы , толғау, жыраулар, дидактикалық толғау, жаугершілік лексика, көне сөздер, шешендік сөздер, кірме сөздер.
Тапсырма СӨЖ-ге беріліп, глоссарий дәптерге жазбаша орындалып, семинар сабағында ауызша сұралады.
3 тапсырма. 83-106 тест тапсырмасына дайындалу. ( ОСӨЖ-де ауызша сұралады).
- ХҮШғ.қазақ әдеби тілін сипаттайтын негізгі үлгілер қандай?
// авторы белгілі поэзия үлгілері
// ресми құжаттар
// аталғандардың бәрі де
// баспасөз тілі
// аңыз әңгімелер
- ХҮШ ғ. поэзиясындағы ең негізгі тақырыптар қандай?
// тәуелсіздікті қорғаумен байланысты ел бірлігі
// әлеуметтік-қоғамдық қал-ахуал
// аталғандардың бәрі де
// әлеуметтік қарым-қатынас
// туыстық
- Бұл кезеңнің ХҮ-ХҮІІ ғ. әдеби тілмен жалғастығы қай жанрлардан айқын көрінеді?
// поэзия жанрларынан
// шешендік сөздер саласынан
// аталғандардың бәрінен де
// жауабы жоқ
// өтірік өлең
- Не себепті "Бұқар-жыраулар мектебі тілін жинақтаушы" ретінде танылады?
// жырау шығармашылығының тарихи-әлеуметтік мәнділігіне байланысты
// өзіне дейінгі қазақ поэзиясы тілін әрі қарай жалғастырушы және өзіне дейінгі екі-үш жуз жылдық әдеби тілдік дәстүрді түгендеуші" болғандығынан . (Сыздықова Р.)
// дидактикалык және азаматтық поэзияның жыршысы болғандыктан;
// аталғандардың бәрі де
// толғау өлеңдер
- Бұл кезеңде казақтың ауызша поэзиясын дамытатын мектептер қандай?
// жыраулар мектебі
// ақындар мектебі
// екеуі де
// жауабы жоқ
// дарындар
- Жыраулар мектебінің өкілдері кімдер?
// Қазтуған, Доспамбег, Шалкиіз, Жиембет, Марғасқа, Ақтамберді, Үмбетей, Бұқар;
// Тәтіқара, Көтеш, Шал , Жанақ
// Жиренше шешен, Қазтуған
// Асанқайғы, Шал
// Қазтуған, Көтеш
- Жыраулар кім?
// қоғам қайраткерлері, ел басқарушылардың ақылшы-кеңесішілері;
// ел қорғаған, ел бірлігін сақтаған хандар мен батырларды мадақтап уағыздаушылар;
// аталғандардың бәрі де;
// жауабы жоқ
// сұлтандар
- Осы кезеңдегі ақындар шығармаларының негізгі тақырыбы
қандай?
// ел басына түскен ауырлық, жаугершілік;
// күнделікті тіршілік, өзін қоршаған әлеумет өмірі, табиғат;
// жауабы жоқ;
// қол өнер тіршілігі
// достық
- Бұл кезеңдегі поэзияның лексикалық құрамы қандай?
// қазақтың төл сөздері
// араб, парсы кірме сөздері
// екеуі де
// шет тілдік сөздер
// кірме сөздер
- Ауыз әдебиетінен осы кезеңге дейін актив колданылып келген лексикалық топтар кандай?
// жаугершілік лексика;
// тұрмыстық қарапайым лексика;
// сауда-саттық, егіншілік, кәсіби лексика;
// қоғамдық лексика.
// қарапайым сөздер
- Бұл кезең поэзиясындағы сөздердің қай тобында бейнелеу мәні жиі кездеседі?
// тұрмыстык сөздер;
// діни сөздер;
// оқу-ағарту сөздер;
// әкімшілік сөздер.
// қарапайым сөздер
- Азамат, шора, ел, қарашы сөздерінің ұғымдарында өзгеріс бар ма?
// ешқандай өзгеріссіз, халық тіліндегідей;
// өзгеше ұғымдарды білдірген (мысал келтіру)
// жауабы жок;
// екеуі де;
// діни сөздер
- Бұл кезеңдегі әдеби тілдің грамматикалық сипатындағы өзгерістер қандай?
// ноғайлық тұлғалар (менім, бізім, жаталар) қолданылмайды
// бірқатар сөз тудырушы жұрнақтар (-у, -лық), қосымшалар -ман ) актив қолданылған; кейбір қосымшалар (-тұғын/ - тын, -дүр/ --даты/ -да) қатар қолданылған
// аталғандардың бәрі де;
// жауабы жоқ
// септік жалғаулар
- ҮШ ғ. Көркемдеуші тәсілдердің сипаты кандай?
// нақты тақырыпты сөз етуде психологиялық параллелизмдер кеми бастаған, сөздердің
нақты мағынада колданылуы басым, жаңа сөз тіркестері жасала бастаған;
// бұрыннан белгілі тәсілдер (суреттер, параллелизмдер) қолданыста;
// аталғандардың бәрі де;
// жауабы жоқ.
// суреттер
- ХҮШ ғасырдағы (XIX ғ. I жартысына ұласқан) ресми қағаздар қандай стильдік үлгіде болды?
// ортаазиялық (шағатайлық) үлгіде;
// жалпы халықтық үлгіде;
// орысша үлгіде;
// аталғандардың бәрі де.
// қазақша
- Ресми іс қағаздарының лексикалық сипаты қандай?
// бірқатар араб, парсы, орыс сөздері қоғамдык, әлеуметтік терминдер ретінде қалыптасты
// қазақ сөздері татарша, шағатайша үлгіде колданылды
// аталғандардың бәрі де
// дұрыс жауабы жоқ
// қарапаайым сөздер ретінде қолданылды
- Ақын мен жырау поэзиясындағы ұқсастықгар қандай?
// жазбаша таралуында
// ауызша таралуында
// ұйқас ерекшелігінде
// идеялық қайшылығында
// сөз қолданысында
- Сөйлемнің баяндауыштары шартты райлық -са мен есімшенің -ар, -мес тұлғаларымен жұптасып отыруы тұрақты сөз үлгілерінің қайсысында көп кездеседі?
// жұмбақта;
// фразеологиялык оралымда;
// мақалда;
// морфологияда.
// мәтелде
- "Мен ақ сұңқар құстың сойы едім, Шамырқансам тағы кетермін"
Авторы кім?
// Махамбет
// Бұхар
// Сүйінбай
// Қазтуған
// Сүйінбай
- "Менің пірім"деп Жамбыл кімді айтқан?
// Дулат
// Бұхар
// Сүйінбай
// Марғасқа
// Қазтуған
- Сүйінбай Аронұлы қай ғасырда өмір сүрген?
// ХҮШғ.
// ХІХғ.
// ХХғ.
// ХҮІІғ.
// Хғ.
104.Махамбеттен басқа Исатай Тайманов көтерілісіне қатысқан
күрескер ақын кім?
// Жанақ
// Шернияз
// Сүйінбай
// Балта
// Қарасай
- "Байеке сұлтан, ақсүйек. Қыларың болса, қылып қал.
Күндердің күпі болғанда, Бас кесермін, жасырмай".Авторы кім?
// Шернияз
// Махамбет
// Исатай
// Ақтамберді
// Қарасай
- 1836/1838 ж. Батыс Қазақстандағы шаруалар көтерілісінің
ұраншысы болған күрескер ақын кім?
// Шернияз
// Махамбет :
// Исатай
// Қарасай
// Ақтамберді