30-жылдардың басында педагогикалық оқу орнының екі типі қалыптасты: педагогикалық техникумдар, онда бастауыш мектеп үшін мұғалімдік кадрлар даярлау жүзеге асырылды және педагогикалық институттар.1930 жылдардан бастап педагогикалық институттар жоғары оқу орнының негізгі типі саналды. Онда орта және жоғары сыныптар үшін, орта арнаулы оқу орындары үшін мұғалімдер даярланады. 1937 жылы педагогикалық техникумдар педагогикалық училищелер болып ауыстырылды.

Қалыптасқан тәжірибе бойынша көп жылдар бойы кәсіби даярлықтың негізі болашақ мұғалімдерді өзінің мамандығы пәні бойынша біліммен қаруландыру.Бұл көзқарас мынадай қысқа формулада бейнеленген: « Пәнді біл, оқытуға үйренесің». Мұғалімдер даярлау мазмұнында арнайы пәндер бойынша біліммен қаруландыруға басты назар аударылды.Психологиялық – педагогикалық циклдегі пәндер аз көлемде және терең меңгертуге көңіл бөлінбей оқылды.

Кейіннен зерттеушілер мұғалімдерді кәсіби даярлауда білім, білік, дағды қатынасын анықтаған. Психологиялық-педагогикалық даярлықта басты орынды педагогика алынады.Физиология мен психологияны оқып-үйренуге сүйене отырып, ол осы пәндер бойынша білімдерді біріктіреді және тереңдетеді. Педагогика арқылы Физиология мен психология бойынша білім әдістеме мен педагогикалық практикаға ауысады.Мұғалімдер даярлаудағы педагогикалық білімнің бұл ерекшелігін Н.Ф.Талызина атап көрсеткен. «Дело в том,-пищет она,-что достижения педагогической психологии не могут использоваться в практике обучения напрямую. Прежде их необходима превратить в дидактические принципы, отразить в методах обучения, затем следует учесть специфику изучаемого предмета, т.е. спуститься на уровень частных методик, которые также опосредуют связь педагогической психологии с практикой обучения»

Мұғалімнің педагогикалық білімінің әрекеттілігі көп жағдайда олардың қаншалықты арнайы пәндерді оқытудың әдістемесімен толық және терең байланыстылығына тәуелді.

Әлбетте әдістеме ғылым және оқу пәні ретінде тек оқыту пәнімен және жартылай дидактикамен байланысты.Әдістеме курсын құруға мұндай көзқарас оның теориялық «кедейленуіне» және жеке тұлғаның жан-жақты дамуының тиімді жолын іздестіруді қиындатады.

Кез келген мамандықтың мұғалімін тәрбие мақсатын жүзеге асыруға терең кәсіби даярлау тек мына жағдайда мүмкін болады:Әдістеменің педагогикамен тұтастай тығыз байланыс болғанда,оқу пәнінің ерекщелігін ескере отырып, педагогиканың тек жеке сұрақтарын қолданып қоймай, сонымен қатар оның фундаменталдық идеялары мен принциптерін қолдану. Болашақ мұғалімдерді қалыптастыру да психологиялық - педагогикалық циклдегі пәндердің байланысы мен бірлігін атап өте отырып, біз педагогиканың оқу пәні ретіндегі ерекшелігіне көңіл аудармауға хақымыз жоқ.

Я. А. Коменскийден бастап педагогтар «ең бастысы ережелерді оқып-үйрену емес, осы ережелерден туындайтын ғылыми негіздерді оқып-үйрену»,-деп атап көрсетеді.

Педагогикалық білімдердің ерекшелігін кезінде К. Д. Ушинский атап көрсетеді: «Тәрбиеші ешқашанда нұсқауды соқыр орындаушы бола алмайды: өзінің сенімдерін жүрегінен өткізбей, оның ешқашандай күші жоқ» . Педагогиканың бұл ерекшелігі оның оқу курсы ретіндегі мазмұнын, сондай-ақ оны оқып-үйренуді ұйымдастыруды анықтайды.

Педагогикалық білім үнемі оқытушылық шеберліктің бақылағандарымен, оның талдауымен, оны болашақ мұғалімдерді оқу-тәрбие процесіне қатыстыруымен бекітіліп отыруы керек. Тек осындай оқып-үйрену педагогикадан терең білімді қамтамасыз етеді, білімнің сенімге айналуына септігін тигізеді.

Педагогиканы оқыту әдістемесі бірден біртұтас жүйе болып қалыптасқан жоқ. Әдістеме жүйесінің қалыптасу процесі педагогиканың оқу пәні ретінде қалыптасас бастауымен байланысты. Педагогиканы оқытудың алғашқы қадамынан бастап тәжірибе жинақталады, ол жалпыланады және жүйеленеді. Осының негізінде кейбір принциптер мен ережелер тұжырымдалады, оқытудың кейбір мәселелері бойынша әдістемелік ұсыныстар құрылады. Тәжірибені жалпылаумен тығыз байланыста үнемі зерттеулер жүргізіледі. Зерттеудің деңгейі мен сипаты, әдіснамалық негіздемесі мен әдістемелік құралы педагогиканың жалпы даму деңгейімен анықталынады.

Соңғы 30 жылда белгілі жүйеде педагогиканы оқытудың зерттеулері жүргізілді, тәжірибе қарқынды қалыптасты.

Педагогикалық пәндерді оқыту әдістемесі – бұл теория мен тәжірибенің синтезі. Ол педагогиканы оқыту процесін оқытудың мазмұны, формалары мен әдістері, оқытушы мен оқушылардың іс-әрекетінің бірлігі ретінде зерттейді. Педагогикалық пәндерді оқыту әдістемесі өзінің күшін болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлаудың жоғары деңгейін қамтамасыз ету үшін оқытудың принциптері мен ережелерін, формалары мен әдістерін негіздеуге шоғырландырады. Педагогиканы оқыту әдістемесінен материалды таңдау мен жүйелеуде бағыт беретін ғылыми әдіснама. Әдіснама теориялық білімнің жүйесі ретінде анықталады.Ғылыми білімдердің барлық саласының жалпы әдіснамасы философия, оның ішінде таным теориясы. Ол танымның жалпы жолдарын көрсетеді.

Педагогикалық білімдердің әдіснамасы түпкі қағидалар туралы, педагогикалық теорияның құрылымы мен негіздемесі туралы, білім алу тәсілдері мен принциптері туралы білімдерін жүйесін анықтайды.

Педагогикалық әдіснамаға мыналар енеді:

1. Педагогикалық білімнің құрылымы мен қызметі туралы ілім;
2. Түпкі, фундаменталды, жалпығылыми және педагогикалық қағидалар (теориялар, тұжырымдамалар, болжамдар);
3. Педагогикалық зерттеулердің әдістері туралы ілім(әдіснама тар мағынасында)

Педагогиканы оқытудың әдістемесі педагогикалық білім саласы болып табылады және педагогиканың жалпы, жеке әдіснамасын пайдаланады. Ол педагогиканың ғылым және оның әдіснамасы ретінде қарқынды даму кезеңінде қалыптасады.Бұл оған өз пәнін – педагогиканы оқыту процесін зерттеуде тік және сенімді жолдармен жүргізуді қамтамасыз етеді. Педагогика әдістеме үшін тек зерттеу обьектісі ғана емес, сонымен қатарғылыми әдіснаманың обьектісі болып табылады.Сол себепті педагогиканы оқыту әдістемесі педагогикада қолданылатын зерттеу әдістерін қолданады және қолдана бермек.

Педагогиканы оқыту әдістемесінің міндеттері:

1. Саналылық пен әлеуметтік белсенділікті қалыптастырудың нақты жолдары мен ғылыми негіздерін өңдеу.
2. Курстың оңтайлы мазмұнын , педагогика курсының негізгі және арнайы үйлесімдік жолдарын өңдеу.
3. Ғылым негіздері бойынша білімді меңгерудің жаңа басқышын қамтамасыз ету, еңбекке баулу, кәсіби бағыттылық, адамгершілік, дене, эстетикалық тәрбиені жақсарту.
4. Студенттерді оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру іскерлігімен, дағдыларымен қаруландыру.
5. Жоғары мектептің болашақ оқытушыларында кәсіби-педагогикалық бағыттылықты қалыпетастыру.
6. Жинақталған тәжірибені іріктеу және жүйелеу, оларды пайдалану бойынща ұсыныстар жасау.
7. Шығармашылықты ынталандыру, тәжірибені жалпылау мен таратуда көмек көрсету.

Педагогика ғылыми білімнің маңызды саласы бола отырып,өзінің дамуы мен қалыптасуының кезеңдерін анықтауға тырмысады. Өткен дәуір мен қазіргі уақытта педагогика дамуының негізгі кезеңдерін көрсетуге талпыныстар жасалуда.

К. Д. Ушинский ғылыми педагогиканың қалыптасуының маңызды басқышын халық педагогикасы деп санайды.Ол үлкен ыждаһаттылықпен өз кезіндегі тәрбие жүйесін халық өмірінің ерекшеліктерімен байланысын көрсетіп, педагогиканы халықтық дәстүрден алшақтамауға, оны терең оқып-үйреніп, дамытуға шақырды. Біртіндеп педагогика дамуында 2 кезең көрсетілді: ғылыми дамуға дейінгі кезең және педагогиканың ғылым ретінде қалыптасу кезеңі.

Тек соңғы жылдары бұлай бөліп көрсетуді нақтылау мен тереңдетуге талпыныстар жасалды. Белгілі неміс педагогы Франц Хофман (ГДР) педагогика дамуының 3 кезеңін атап көрсетеді. Автор алғашқы кезеңді ақылды тәрбие кезеңі деп атаған. Бұл кезең адамзаттың примитивті пед.ойлаудан, тәжірибеден тексерілген ойлауға қадам жасау кезеңі. Еңбекте бұл кезеңнің көптеген туындылары: ежелгі египет папирустары, «Соломоновтардың ....кітабы» т.б. келтіріледі.

Екінші кезең Қайта өрлеу жазушыларының стилімен – «Пайдагогия» деп аталған. Бұл кезеңнің қалыптасуында Ежелгі Грецияның педагогикалық ойлары маңызды роль атқарды. Бұл кезеңде педагогикалық білімдер саяси, философиялық және психологиялық бөлімдер бөлігі болып табылады.

3-кезең – педагогиканың дербес ғылыми теория болып қалыптасады. Теориялық педагогиканың қалыптасуы, бәрімізге белгілі, атақты чех педагогы Я. А. Коменский - дің есімімен байланысты. Өзінің «Ұлы дидактика» еңбегін ,- деп жазды Ф. Хофман – Коменский әмбебеап оқуға басшылық құралы ретінде қарастырды. Я. А. Коменскийдің еңбектерінде педагогикалық ойлардың дамуындағы тек жетістіктер ғана орын алып қойған жоқ, сондай-ақ жалпы ғылыми білімнің даму деңгейіне орын берілген. Мысалы, көптеген жарастылыстану ғылымдары жалпыға мәлім принциптер қатарын тұжырымдаған. Коменский осы категорияны педагогикаға ендірген. Автор «Ұлы дидактикада» универсал теорияны – барлық адамды бәріне үйретуге, өз идеалына жетуге болатындығын ыждаһаттылықпен дәлелдейді, оған өзі қатты сенеді.

2. Педагогика ғылымы дамиды, оған қатынасушылар: педагогтар, ата-аналар, оқушылар. Ғылым - өте кең ұғым. Ол табиғат, қоғам және сана туралы нақты білімдер жүйесі.

«Ғылым» ұғымы оның барлық жақтарын және сәттерін қамтиды:

• білімді, қабілетті,ғылыми біліктілігі бар және тәжірибесі бар оқымыстыларды;
• ғылыми мекемелер, олардың құрал-жабдықтары;
• ғылыми-зерттеу жұмыстарының әдістері;
• ғылыми ұғымдар мен категориялар;
• ғылыми ақпарат жүйесі;

Ғылым шыңына жету оның негіздерін оқып – үйренуден басталады. Ғылым мен оқу пәні бір-бірімен тығыз байланысты. Бұл байланыстар өте күрделі. Сонымен, ғылым өзінің пәні жайлы барлық білімді қамтиды. Оның міндеті – оны толық та терең тану, ал басты қызметі – зерттеу. Ал оқу пәні ғылымның бәрін қамтымайды, тек оның негіздерін, ал олар оқитындардың даярлығы, жас ерекшелігі және оқыту міндеттеріне сәйкес арнайы таңдап алынған. Оның негізгі қызметі – оқу.

Пән ғылым құрылысының толықтай көшірмесі емес. Ол өзінің білімдік негізгі қызметін жүзеге асыра отырып, белгілі жүйеде құрылады. Оқу пәні ғылымдағы барлық өнімді біріктіре отырып, ғылыми қағидаларды тексеру үшін қызмет етеді.

Орта және жоғары мектептегі оқу пәндерінің құрылымында белгілі өзгешеліктер бар. Соңғысы ғылым құрылысына жақын, яғни ғылыми зерттеу әдіснамасы мен әдістері, жаңалықтардың тарихы, ғылымдағы сапалы өзгерістер т.б. зерттеледі.

Педагогиканың оқу пәні ретінде дамуы.

Педагогика курсы оқу пәні ретінде кеңестік елдерде 20 жылдары жоғары оқу орны жүйесінде өз орнын тапты. 1922-1925жж. П. П. Блонский, А. П. Пинкевич, А. Г. Калашников, М. С. Григоревский, В. Я. Струминский т.б. кітаптары жарық көрді.

Олардың еңбектерінің атаулары:

1. Блонский П. П. Педагогика.-1922.
2. Калашников А. Г. Опыт построения индустриально-трудовой школы ближайшего будущего.-1922.
3. Григоревский М. С. Школоведение.-1923.
4. Пинкевич А. П. Основные проблемы современной школы. Шесть лекций по педагогике.-1924.
5. Пинкевич А. П. Педагогика. Общая часть. Дошкольный возраст.-Т.1., Трудовая школа.-Т.2.-1924-1925жж.
6. Пинкевич А. П. Введение в педагогику.-1925.
7. Блонский П. П. Основы педагогики.-1925.
8. Струминский В. Я. Настольная книга для работника трудовой школы.-1923.

Кітаптардың барлығы оқу мақсаттарын көздемеді, дегенмен бұл өткеннің педагогикалық идеяларын мазмұндаудың алғашқы тәжірибесі болды. Сондай-ақ, бұл өткеннің тәжірибесін жаңаша санадан өткізіп, педагогикадағы жаңа жолдарды анықтауға мүмкіндік берді.

1927-1930 жж. педагогикалық пікірталастар педагогиканың әрі қарай дамуына үлкен үлес қосты. Әдіснамалық проблемаларды талқылауға қатты серпіліс болды. Осның негізінде мұғалімдерді даярлаудың қысқа курстары үшін бірнеше оқулықтар жарық көрді.

1. Попов В. Н., Вальнер А. Г.. Зеленко А. У. Учебник педагогики для краткосрочной подготовки педагогических кадров.-1931.
2. Педагогика: для педтехникумов. / Под ред. А. Африканова и П. Груздева. -1931.
3. Шимбирев П. Н. Педагогика: учебник педтехникумов.-1934.
4. Пистрак М. М. Педагогика. Учебник для вузов.-1934.

Бұл оқулықтардың, содан кейін педагогика бойынша бағдарламалардың авторлары жоғары мектеп оқытушылары және ғылыми мекемелердің қызметкерлері болды.

Педагогика бойынша алғашқы бағдарлама 1933 ж., ал сонан соң М. М. Пистрак пен П. Н. Шимбиревтің оқулықтары болды.

Бағдарлама мен оқулықтың негізгі бөлімдері:

1. Кеңестік педагогиканың мәні, маңызы және мақсаттары.
2. Халыққа білім беру жүйесі.
3. Оқу жоспары мен бағдарламамлары.
4. Политехникалық мектептерде оқыту әдістері.
5. Мектепте белім берудің ұйымдастырушылық формалары.
6. Оқулықтар.
7. Тәртіп.
8. Ком.бал.қозғалысы.
9. Мектептен тыс жұмыс.
10. Мұғалім.
11. Мектептің ұйымдастырушылық-педагогикалық мәселелері.

Бағдарламаға қойылатын талаптар тұжырымдалды:

• материал мазмұнын таңдауда мақсатты ұстаным маңызды орында болды;
• бағдарламада диаматты шығармашылықпен қолдану;
• бағдарламаны мұғалімді тәрбиелеуге бағыттау;
• политехникалық білім беру идеясын бейнелеу;
• жүйелілік принципін есепке алу;

Оқулыққа қойылатын талаптар:

- игерілетін материалды ыждаһаттылықпен таңдау;

- педагогикалық факульттерде педагогиканың түпкі қағидаларын мазмұндау;

- бағдарламаға сәйкес келуі;

1939-40 ж.ж. педагогиканың үш жаңа оқулығы жарық көрді: 2-і жоғары оқу орындары үшін, 1-і педагогикалық училищелер үшін. Оқулықтар соңғы жылдары жарық көрген педагогика курсының құрылымына жақынырақ болды.Педагогикалық училищелер үшін оқулықты П.Н.Шимбирев жазды. Онда 15 тарау: коммунистік тәрбие негіздері – 5 тарау, дидактика – 4 тарау, сынфыптан тыс және мектептен тын жұмыс, пионер мен комсомол ұйымы, жанұя мен мектептің іс-әрекеті, мектепті басқару – 6 тарау арналды.

Соғыстан кейінгі жылдары 3 оқулық: 2-і – жоғары оқу орнына арналған, 1-і педагогикалық училищелер үшін.

1. Есипов Б. П., Гончаров Н. К. Педагогика.-1948.
2. Шимбирев П. Н., Огородников И. Т. Педагогика.-1954.
3. Педагогика / Под. Ред. И. А. Каирова.-1956.

Оларда тарау болды: педагогиканың жалпы негіздері, дидактика, тәрбие теориясы және мектептану. Бұл құрылым осы күнге дейін бар. Педагогика курсы дамуының әр жаңа басқышы оқу пәні мазмұны бойынша, педагогиканың ғылым ретінде түпкі проблемалары бойынша кең пікірталастарды туғызды. Бұл әлсіз жақтарды, анағұрлым көкейкесті проблемаларды айқындау, зерттеушілік ізденісті ынталандыруға септігін тигізді.Зерттеулерді интенсификациялау педагогиканы оқу пәні ретінде (толықтыруға) байытуға әкеліп соқты.

Оқытушыларды шет елдерде даярлау мәселелері мен бағыттары.

Бүкіләлемдік қауымдастық алдында тұрған ауқымды мақсат – жалпыадамзаттық құндылықтардан шығатын тәрбие проблемалары мен басымдылықтар иерархиясын анықтау. Басымдылықтарға мыналар жатады:

- басқа ұлт өкілдеріне, дінге, әлеуметтік құрылымға және мәдениет дәстүрлеріне толеранттық қатынасты тәрбиелеу;

- басқа адамдарға көмек көрсетуге және аяушылықпен қарау сезімін тәрбиелеу;

- тұлғалық, жоғары адамгершілік сапаларды тәрбиелеу,

Мәселелерге мыналар енеді:

1. Интернационалдық тәрбие проблемалары. Көкейкестілік адамзаттың жалпы үйі ретінде Жер тұрғындарының тұжырымдамасымен байланысты. Батыстағы тәрбие саяси-идеялық ұстанымдардан тыс тәржімаланады, бірақ істе басқаша көрінеді. Атап айтқанда, кейбір аймақтарда национализмнің, этноцентризм мен расизмнің көрінуі байқалады.
2. Полимәдени тәрбие проблемалары. Ұлттық және этникалық шағын топтардың тәрбие қызығушылықтары мен мәдениеттің байланысы.
3. Білім беруді демократизациялау проблемалары. Бұл идея мынаны қарастырады:

- білім алудың мүмкіншілігі;

- оқу орындары автономиясы;

- білім берудің барлық басқыштарының сабақтастығы;

- шығармашыл, еркін ойлаушы және әрекет етуші тұлғаны дамыту.

Бұл проблемаларды жүзеге асыруда екі жол анықталды:

1. элитаризм және жалпыға білім берудің бірыңғайлығы идеясы.
2. Қабілет, қызығушылық және қабілетерекшеліктерін ескере отырып, білім беруді диверсификациялау (дифференциялау) қажеттілігі.

Тәрбиенің теориялы негіздемесінде 2 негізгі бағыт бар: социологизаторлық тұрғыдан және биопсихологизм тұрғысынан. Екеуінің арасындағы басты айырмашылық – тәрбиенің әлеуметтік және биологиялық заңдылықтарға қатынасына байланысты.

Бірінші бағытта тұлғаның тәрбиесіндегі социумның жетекші ролі қарсы қозғалыстың стратегиясы, оқушылардың социализациясы ретінде қарастырылады, олар қоғамдық құрылымға жеңіл араласады. Бұл жағдайда мектеп - тәрбиенің әлеуметтік факторы, әлеуметтік ортаның өзіндік моделі. Қоғамдық құндылықтардың басты жүзеге асырушысы – мұғалім.

Екінші бағытта, өз кезегінде үш ағым бар:

• экзистенциалистік педагогика (Жан Поль Сартр). Өз мақсатын еркін таңдайтын, ұшқыр ойлайтын, рухы жоғары адам идеалы. Сыртқы факторлардың ықпалы аса емес. Өзін-өзі тәрбиелеу тиімді. «Адам деген сол, өзінен өзін жасаған»(Человек естьь лишь то, что сам из себя сделал) – жаңа тәрбие – Франциядағы Бержье қаласының мектебі. (Р. Галь, А. Медичи, Г. Миаларе, А. Фабр және т.б.). Қарама-қайшылық – ортамен өзара әрекет өте маңызды, бірақ әлеуметтік ортадан тәуелді емес.
• Гуманистік психологиялық мектеп- АҚШ (А. Комбс, А. Маслоу, К. Роджерс). Мақсаты – баланың жеке тұлғасына қамқор қатынас, жеке дара ерекшеліктерін, психикасын, қызығушылығын ескеру. К. Роджерстің «Мен - тұжырымдама».

Қазіргі шетел педагогикасының идеялық базасы үнемі жаңартылады және түзетіледі. Қазір дидактика мен тәрбие теориясында не бар?

Шетел педагогикасындағы дидактикалық тұжырымдамаларға мыналарды жатқызуға болады:

• дәстүрлі парадигма;
• рационалистік модель;
• феноменологиялық бағыт.

1. Дидактикадағы дәстүрлілік білім берудің консервативтік ролін сақтау мәдени құндылықты тарату Білім беруді мәдениет элементтерін жеткізу ретінде қарайды, яғни бұл шын мәнінде академиялық білім беру, оған қазіргі жағдайда жаңа өмір беру керек. Мұны Ж. Мажо, Л. КРО, Ж. Капеля – Франция, Г. Кавелти, Д. Равич, Ч. Е. Финн – АҚШ тұжырымдамаларынан көруге болады.
2. Білім берудің рационалистік моделі бар күшін білім меңгеру проблемасына және жастарды практикалық бейімделуге шоғырландырады. (П. Блум, Р. Гранье, Б. Скиннер). Білімнен бүгінгі қоғамға. Олар мынаны дәлелдейді: кез келген білім беру бағдарламасы білім беру процесінде меңгеруге тиісті білім, білік, дағдылардың «мінез – құлықтық репертуарына» ауысуы мүмкін.
3. Феноменологиялық бағыт білім берудің гуманистік бағытын жақтайды. (А. Маслоу - АҚШ). Бағыттың басты назарында персональды оқыту болды.

Қазіргі педагогикалық жүйеде «білім беру» ұғымы жаңа мазмұнмен толығуда. Оны көбінесе, адамда тұтас «әлем картинасын» (Л .Г. Асмолов), «Әлем бейнесін» (А. Н. Леонтьев) қалыптастыру процесі деп түсінеді. Педагогикалық білім берудің қазіргі парадигмасы жоғары мектептің болашақ мамандарын оқу және оқудан тыс іс-әрекетте білімді өздігінен білімді алуға даярлығын қалыптастыруға, өзінің кәсіби даярлығында белсенді субьект болуға бағыттайды. Бұл Қазақстан республикасының «білім туралы» Заңында, «Білім беру саласындағы мемлекеттік саясат тұжырымдамасында», «ҚР педагогикалық білім беру тұжырымдамасында» өзінің бейнесін тапқан. Осыған орай болашақ мұғалімдерді даярлау мазмұнының мақсатты бағыттылығын өзгерту қажеттілігі туындайды.

ҚР жоғары кәсіби білім берудің Мемлекеттік стандартын әзірлеу педагогикалық пәндердің типтік бағдарламасын құрудың негізін қалады, оның ішінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлауға жетекші рол берілген.

Кез келген пәнді оқыту мазмұны тәрбие мақсатымен анықталады, оның нақты бейнесі болып табылады. Қоғам білім берудің алдына жаңа міндеттер қояды, ал оқу пәндері бұл өзгерістерге өзінше әрекет етеді.

Педагогика қоғамдық ғылым ретінде қоғамнығ талаптарын тікелей және жанама бейнелейді. Жанама жол ерекше: талап арқылы мектепке, мұғалімге – оның даярлығына.

Педагогика курсы мазмұнын қалыптастырудың кейбір жолдарын көрсетелік:

• педагогиканың ғылым ретінде даму деңгейі.
• Болашақ мұғалімдегі жалпы білім беретін даярлықтың деңгейі.
• Болашақ кәсіби іс-әрекет сипаттамасы.
• Педагогиканы аралас ғылымдар кешенінде оқып-үйрену
• Педагогикалық білім беру мәселелерін теориялық әзірлеудің деңгейі.

Осы уақытқа дейін педагогикалық білім беру мазмұнын және педагогика курсын құрастыруда эмпирикалық жол басым болды. Оқу жоспарлары мен бағдарламаларын жасауға тәжірибелі мамандар шақырылып, педагогиканы жаңа материалдармен толықтырды. Сонымен, «дәстүрлік + жаңа» подход жетекші болды. Ғылым мен практиканың дамуы бұл көзқарастың өміршең еместігін дәлелдеді, яғни материалды механикалық тұрғыда байланыстыру және пәннің логикасы бұзылды.

Осыған орай, болашақ маманның еңбек сипаты мен мазмұнын оқып-үйрену негізінде білім беру мазмұнын құруға жаңа бетбұрыстар пайда болды. Даярлық пен біліктілікті көтеруге талаптар өңделіп, әзірленді. Алғаш рет А. И. Герце атындағы ЛМПИ –да бастауыш сынып мұғалімі профессиограммасы әзірленді. Профессиограммада бастауыш сынып мұғалімінің педагогикалық іс-әрекетінің мақсаты мен міндеттері, оның құрылымы ммен мазмұны анықталынды, мұғалімнің тұлғалық сапаларына қысқаша біліктілік сипаттама, білім, білік, дағдыларына қойылатын талаптар берілген, оқу жоспарын құру принциптері тұжырымдалған.

Сонымен, педагогика курсын оқып-үйрену мазмұны мен ұйымдастыру мұғалімнің біліктілік сипаттамасында, оның тұлғалық сапаларында, кәсіби – педагогикалық біліктер мен дағдылары негізінде құрылуы керек.

Педагогика курсы мазмұны оқу бағдарламалары, оқулықтар мен оқу құралдары арқылы анықталады. 1972 жылдан бері педагогика курсы 4 бөлімнен тұрады: Педагогиканың жалпы негіздері, Дидактика, Тәрбие теориясы, Мектептану.

ХХ ғасырдың екінші жартысында барлық педагогикалық пәндердің: психология, педагогика, педагогика тарихы, тәрбие жұмысының әдістемесі және дербес пәндер әдістемесі - мазмұнын қайта қарау қажеттілігі туындады.Сондай-ақ, студенттердің педагогикалық практикасының мазмұнын өзгерту қажеттілігі де туындады. Осыған орай, жаңа бағдарламалар, оқулықтар мен оқу құралдары әзірленді. Мынадай толықтырулар жасалынды:

• психология бойынша негізгі міндеттер анықталынды: оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыруды оқып-үйрену, ұжымдағы тәрбие, өзін -өзі тәрбиелеуге көмек.
• Педагогика бойынша: алтыжасарларды оқыту мен тәрбиелеудің ерекшеліктері, оқушыларды кәсіптік оқыту, қоғамдық –пайдалы және өндірістік еңбекті ұйымдастырудың психологиялық – педагогикалық негіздері, өндірістік практика, оқыту мен тәрбиелеудегі ынтымақтастық формалары.
• Педагогика тарихы бойынша: тәрбиенің мақсаты мен мәні, жеке адамды жан-жақты және гармониялық дамыту, табиғатқа сәйкестілік ілімі туралы, адамгершілік тәрбие идеалдары мен әдістерін дамыту, педагогикалық процесте танымдық іс-әрекетті белсендіру, оқушылардың творчестволық дербестілігін белсендіру, еңбек тәрбиесі және политехникалық білім беру, педагогикалық мамандық беделі, мұғалім-тәрбиеші шеберлігін қалыптастыру.

Педагогика үнемі оқыту процесін зерттейді. Оны оқыту процесінің дидактикалық және жалпы педагогикалық сипаты мен қатар әлеуметтік қыры қызықтырады. Оқыту процесінің төмендегідей негізгі сипаттамасы бекітіліп оқу әдебиетіне енгізілді:

• динамикалық, үнемі даму үстінде, өзгертелі, қоғамталаптары мен уақыт өткен сайын күрделінетін міндеттерге сәйкес жетілдірілетін, сондай-ақ, оқушылардың оқуға даярлық деңгеімен жетілдіріледі;
• Оқытудың екі жақтылығы, оқушы мен оқытушы іс-әрекетінің үйлесімділігі;
• Оқытудың әрекеттік сипаты;
• Оқыту процесінің тұтастығы және басқыштарға, аспектілерге бөліну мүмкіндігі.
• Оқушы мен оқытушы қимылын бейнелеу мүмкіндігі, әр басқышта оқыту процесінің барысын тексеру, сондай-ақ, кейбір бағыттар бойынша да;
• Оқыту процесінің басқарушылығы.

Бұл сипаттамалардың барлығы педагогиканы оқыту процесіне қатысты. Кәсіптік пәндерді оқыту әдістемесі- педагогиканың пән ретіндегі сипатын және оны оқып-үйрену міндетін ескеріп-оқыту процесінің ерекшеліктерін жүйелеуге және оқып-үйренуге көңіл аударады.

Кәсіптік пәндерді оқыту әдістемесін оқыту ерекшеліктері қандай?

1. Қоғамдық өмірдегі өзгерістер оқыту процесінің барлық деңгейдегі сипаты мен бағытын анықтайды;
2. Жаңа деңгейде маман қалыптастыру үшін үлгі іздеу;
3. Педагогиканы оқыту-бұл мұғалімнің кәсіби әрекетінің негізі;
4. Педагогиканы оқыту жалпы білім беру негізіне құрылды, ол туыс пәндерді оқып-үйренумен тығыз байланыста жүзеге асырылады (психологияны, жас ерекшелік физиологиясын, гигиенаны және т.б.). Сондықтан оқыту кәсіби даярлық және жалпы білім беру деңгейін ескеру негізіне құрылуы қажет;
5. Оқушылардың белсенділігі мен дербестігін дамыту оларды жоспарлауға әрекетті ұйымдастыруға, өзін-өзі бақылауға, өз бетімен білім алуға ұмытылуын ояту;
6. Педагогика бойынша шығармашылық тапсырмаларды, әдістемелік нұсқауларды талдау, оларды орындау әдістемесін негіздеу;
7. Оларды орындау тәсілдері мен білімдерін меңгеру үшін жағдай жасау;
8. Оқыту процесін басқару және бақылауға оқыту;

«Педагогикалық әдебиеттердің пайдасы туралы» атты К. Д. Ушинскийдің жұмысын талдау және оған қойылған сұрақтар тұрғысынан: әдебиеттерді оқудың пайдасы неде және оны оқымаудың зияны неде. Педагогикалық білімді меңгерудің қажеттілігі туралы тұжырым. Білімді меңгеру танымдық қажеттілік және тұрақты танымдық қызығушылық негізінде жүзеге асырылады.

Білімнің басты сипаты: толықтығы, жүйелігі және сезімталдығы, әсершілдігі. Білімнің әсершілдігі педагогика бойынша, оның негізінде кәсіби сендіруді қалыптастыру жағдайында қамтамасыз етіледі.

Танымдық қажеттілікті және қызығушылықты қалыптастыру студенттердің оқуда дербестігі мен белсенділігімен тығыз байланысты. Педагогиканы оқыту танымдық әрекетті белсендіру үшін қолайлы мүмкіндіктер туғызады. Оны оқып-үйрену процесінде болашақ мұғалімдер оқу табиғаты, құралдары және оны белсендіру тәсілдері туралы жан-жақты және кең білім алады. Сондықтан студенттерге педагогиканы оқытуда өз бетімен ізденуге, өз бетімен бақылау және жоспарлауға ең басынан үйрету қажет.

Оқу іскерліктері комплексі мен мотивтерін қалыптастыру өздігінен білім алуға даярлықты қалыптастырудың даярлық басқышы болып табылады.

Өз бетімен педагогикалық білім алу студенттердің жалпы өздігінен білім алуының бір бөлігі ретінде қарастырылады. Ол жалпы педагогикалық процесті жетілдіруге бағытталған, педагогикалық тәжірибе мен педагогикалық теорияны меңгеру бойынша жеке тұлғаның жүйелі танымдық әрекеті болып табылады.

Өз бетімен педагогикалық білім алу кәсіби әрекеттің әр түрлі жақтарымен неғұрлым тығыз байланысты және педагогикалық шеберлікті қалыптастыру, біліктілікті арттыру, оқытудың маңызды факторы. Зерттеуде өз бетімен педагогикалық білім алуға даярлықты қалыптастыру бойынша жұмыстың тиімділігін арттырудың кейбір шарттары анықталған:

• өз бетімен білім алудың мәні мен белгісін студенттердің терең түсінуі маңызды;
• өз бетімен білім алуға даярлықты қалыптастыруға бағытталған тапсырмалардың үнемі күрделенуі жүйелі талдау қажет;
• тапсырмаларды орындау бойынша жұмы студенттерді өз бетімен білім алудағы жетістікті сезінуіне себеп болуы қажет;
• өз бетімен білім алуға даярлықты қалыптастыруда студенттердің дербес ерекшеліктері ескерілуі қажет.

Білімнің әсершілдігі, егер ол іскерліктермен шеберліктермен бекітілсе арта түседі. Педагогикалық әрекеттердің іскерлігі мен шеберлігін меңгеру сонымен бірге адамның өзін маман ретінде жетілуіне сипат болады. Іскерлік пен шеберліктің қалыптасуы жаттығуларды орындау процесінде жүзеге асады. Жаттығулер теориялық білім және практикелық іскерліктерді меңгеруге бағытталуы мүмкін. Мұндай жаттығуларға:

- Мектептегі оқу-тәрбие жұмысын бақылау;

- Оқу-тәрбие жұмысының нәтижелерін болжау және талдау іскерлігі;

- Тұтас педагогикалық процесте нақты жағдайларды зерттеу;

- Ұжымның қалыптасу деңгейін талдау және оның білімді меңгеру бойынша ұйымшылдықтың дамуындағы ролі;

- Тұтас педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының өзара әрекеті;

- Зерттеу жүргізу кезіндегі диагностикалық әдістемені қолдану және т.б. жатады.

Зерттеушілер болашақ мұғалімдерді даярлау процесінде әр түрлі іскерліктерді қалыптастыру жағдайын талдады. Олар екі топқа бөлінеді:

1. субъективті
2. объективті.

Субъективтіге жататын:

1. Педагогтың жеке тұлғасының бағыттылығы және іскерлікті қалыптастыруға оқу-тәрбие процесін нақты бағыттау.
2. Студенттердің кәсіби жарамдылығы
3. Олардың педагогикалық әрекетке бейімділігі
4. Болашақ мұғалімнің әр түрлі әрекетке қатысы.

Объективтіге:

1. Жүргізілген жұмыстың дидактикалық принциптерге сәйкестілігі;
2. Оқу материалын мақсатты бағытта таңдау;
3. Барлық оқу-тәрбие жұмысының педагогикалық бағыттылығы.

Педагогикалық іскерлік зерттеулерде интеллектуалдық іскерліктердің түрі ретінде толық негізде квалификацияланады. Осыны ескеріп оны қалыптастырудың келесі кезеңдері көрсетіледі:

• студенттердің тапсырма туралы түсінігін алдын ала құру;
• шешу алгоритмі мен бағдарлау- ережесін енгізу;
• жоғарыда көрсетілгендер негізінде практикалық әрекет;
• танымдық және практикалық есептерді шешуге арналған әрекетті кеңінен қолдану.

Болашақ ұстаздарды кәсіби білім, іскерлік және шеберліктерімен қаруландыру шарттары:

• мұғалім мамандығына сүйіспеншілік сезімдерін тәрбиелеу;
• кәсіби даярлық процесін жандандыру;
• жеке тұлғаны жоғары интеллектуалдық белсенділігі;
• оқытудағы шығармашылық міндеттерді қою;
• өз бетімен педагогикалық білім алуға қажеттілікпен қызығушылықтарын қалыптастыру;
• өз бетімен білім алу үшін материалды ғылыми таңдау;
• қажетті базаның болуы /кітапхана, кабинет, әдістемелік кешен, техника және т.б/;

Оқыту және кәсіби тәрбиелеу өзара байланысты және жоғары оқу орнының тұтас педагогикалық процесінде жүзеге асырылады. Бұл өзара байланысты жүзеге асырудың формалары алуан түрлі: студенттерді қарсы алу кеші мен соңғы қоңырау және диплом тапсыруға дейін.

Педагогиканы оқыту принциптері.

Принцип /лат. /- негізі, бастапқы/ деп педагогикада оқыту мен тәрбиелеу процесінің басқарушы, жіберуші ережелерін атайды. Жоғары мектеп педагогикасындағы оқыту принциптер - оқу процесінің қызметінің тиімділігін қамтамасыз ететін негізгі ережелер, маңызды талаптар жүйесі.

Жоғары мектеп педагогикасы келесі ережелерді қамтиды:

- принциптер тарихи нақты;

- қоғамдық қажеттіліктерді бейнелейді.

Бұдан принциптер өзгереді. Платон мен Аристотель адам әрекеті мен дүниені тану оқытудың негізі деп есептеді.

Аристотель оқыту мен тәрбиелеу негізінде сезімдік қабылдау мен шындық тұрмысты пайымдады. Оқыту мен тәрбиелеу жүйесінде үш игіліктің құрамында қарастырды: сыртқы, дене, рухани, ал білімді екі түрге бөлді:

1. Шынайы /практикалық/
2. Ықтималды /ойланушылық/ тіл, сөйлеу арқылы бірігеді.

Я. А. Коменский 1632 жылы «Ұлы дидактика» еңбегінде былай деді: «Барлық таным сезімнен бастау алады» және «Бедел негізінде ғана оқытуға болмайды, сезім мен сананы пайдаланған дәлелдер керек». Ол алты принципті ұсынды.

• түсінушілік;
• бірізділік;
• көрнекілік /алтын ереже/;
• жүйелілік /«Кімде кім үй салса, ол қабырғасы мен шатырынан бастайды, фундаментінен бастайды. Барлығы бір-біріне жалғасады, байланысады, біреуі басқасының негізінде, ал басқаша мүмкіндік емес»/,
• беріктілік
• әлділік

Принцип теориясын шетел педагогикасында Д. Локк, Ж. Ж. Руссо, И. Г. Песталоцци, И. Ф. Гербарт, А. Дистервег қарастырды.

Орыс және кеңес педагогтар: В. Г. Белинский, Н. А. Добралюбов, К: Д. Ушинский, Л. Н.Толстой, М. А. Гончаров, М. А. Шимбирев, П. П. Блонский, В. П. Есипов, Ф. Ф. Королев, А. И. Щербаков, Н. Д. Никандиров, Н. Ф. Галызина, Т. А. Ильнина, С. И. Архангельский және т.б.

С. И. Архангельск бойынша жоғарғы мектеп дидактикасының принциптері:

1. Ғылымилық принцип:

а/ дәлелділігі;

б/ ғылыми қорды жүйелі қайта бағалау және болжаумен байланысты қалыптастыру;

в/ ғылымилық өлшемдерін құрастыру /деңгейі, мөлшері, формалары/

г/ оқыту деңгейі мен ғылыми мазмұны көлеміне және деңгейін, байланысын орнату;

д/ оқылған материалдың ғылыми мазмұнын әдіснамалық бағалау.

1. Жоғарғы мектеп оқытушысының әрекеті оқу, ғылыми және қоғамдықтан құралатындықтан жүйелілігі.
2. Теория мен практиканың байланысы. Теория қандай болуы қажет? Ал практика ше? Болашақтың практикасы болжалындай, бүгінгі күні практикасына сүйеніледі. Бұдан теория мен практика кезек күттірмейтін міндеттер қатарына талап етеді;
3. Қазіргі және болашақтағы маманның нақтылы әрекетіндегі практика мен теорияның қатысын анықтайтын факторларды талдау және анықтау;
4. Жоғары теориялық және практикалық оқыту мен бұл факторлардың байланыс заңдылығын және сәйкестігін орнату;
5. Жоғары мектепте оқыту телриясы мен практикасына тиісті теориялық тұжырымдар мен қорытындыларды енгізу;
6. Студенттерді даярлау практикасы және оқу процесімен ғылымның, техниканың, өндірістік және практикалық тәжірибенің дамуымен байланысын орнату,
7. Саналылық

• саналылық принципі белсенділікпен тығыз байланысты /қызығушылық, бастама /инициатива/, шығырмашылық/ және дербестілік пен /өзін-өзі тәртіпке салу, ұймдастырушылық, ігкі жинақтылық, өзін-өзі жетілдіру/.

3. Студенттер әрекетін бағдарлау жағдайы ретінде жеке дара және топтық біріктіру принципі.

Оқытушы әр студенттің қызығушылығын, бейімділігін, іскерлігін, дарындылығын, әдеттерін, даму деңгейін /дене және интеллектуалдық/, болашақ мамандыққа пән сапалық ерекшеліктерін білуі қажет.

4. Нақтылы және абстрактілі біріктіру /абстрактілі ойлауды оқыту көрнекілігімен біріктіру. Жоғарғы оқу орнында оқумен байланысты абстракциялық жоғарғы тәртіпте, көрнекілік жоғарғы мектепте тән сипатта. Байлаулы көрнекілік қажет емес, ол өз белгілерінің нақтылығы мен таным көлемін және тереңдігін бұзады. Көрнекілік қажет, бірақ бар жерде емес, әрқашанда емес, нақтылы мен абстрактілінің міндетті сәйкестігінде емес.
5. Түсініктілік. Материалдың ғылыми теориялық күрделілік деңгейін, оның күрделілігінің, жеткізілу формаларын, оқып-үйрену әдістерін ескеру. Студенттердің жеке дара ерекшеліктерін ескеру.
6. Беріктілік. З. У. Жантексеев кейінгі «Жоғарғы мектеп педагогикасы» атты Қазақстандық оқу құралында дидактиканың келесі принциптерін ұсынады:
7. Оқытудың жеке адамды тәрбиелеу және дамыту, білім беру міндеттерін тұтас шешуге бағытталу принципі.
8. Ғылымилық
9. Оқытудың өмірмен байланыстылығы.
10. Оқытудағы жүйелілік және бірізділік.
11. Доступность
12. Оқытушың жетекші ролінде оқытудың белсенділігі мен саналылығы.
13. Көрнекілік.
14. Оқытудың әртүрлі әдістерінің сәйкестілік принципі.
15. Оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі формаларының сәйкестілік принципі (ұжымдық, топтық және дара).
16. Беріктілік
17. Оқыту принциптерінің өзара байланыстылығы.