Қазақстандағы баян педагогикасының дамуын Ресей баян мектебімен арадағы байланыссыз көзге елестету мүмкін емес. Жалпыға белгілі, Ресей баянда орындаушылық мектебі мен педагогикасының даму тарихы ұзақ әрі тығыз байланысты. ХІХ ғасырдың асқан шебер-гармоншылары П.Невский мен Я.Орланский-Титоренкодан, керемет баяншылар П.Гвоздев пен И.Паницкийден бастап, баянда ойнау өнері қарқынды даму үрдісінен өткен [14, 70, 71].
Кеңес заманындағы баянда орындаушылықтың жарқын гүлдену кезеңі 1960-1990 жылдар аралығында орын алды. Баян құрылысын жетілдіру мақсатындағы үздіксіз ізденістер көптембрлі «Россия», «Мир», «Аппассионата», «Русь», «Левша», «Юпитер» маркалы дайын-терулі баяндардың пайда болуына әкелді.
Кеңес заманындағы баяншылардың бірнеше буыны айтулы баянда және аккордеонда орындаушылардың «Дни гармоники», кейін Клингентальдағы «Фогтландские дни музыки» (1966 ж. бастап – В.Галкин) және «Кубок мира» (1968 ж. бастап – Ю.Вострелов) халықаралық конкурстарында жоғары нәтижеге қол жеткізіп, озық орындаушылар қатарынан орын алып жүрді. Гармоникада ойнауды үйретуге арналған Ресейден шыққан алғашқы оқу құралына (Н.Куликова, К.Хватала) өз бетінше музыкаға үйрену репертуарлары мен ерекше әдістемелік кеңестер енгізілді. Осы кезеңде гармониканы «есту» немесе «сандық» тәсілмен ойнау дами түскен. ХІХ ғасырдың екінші жартысына дейін гармоникада ойнаудың тек әуесқой орындаушылық түрі дамыды.
Әдебиет көздеріне [пособия для обучения игре на гармониках Н.Куликова и К.Хватала; самоучителей и школ И.Телетова; сборников методических статей «Баян и баянисты» в выпусках (сост. И общ. ред. Ю.Акимова); сборников трудов ГМПИ им. Гнесиных «Музыкальная и исполнительство на русских народных инструментах»; авторских книг известных российских баянистов (В.Новожилов и др.)], талдау жасай отырып байқайтынымыз, түбегейлі бетбұрыс тек 1926 ж. М.Н.Герасимовтың «Баян хроматикалық гармоникаға арналған мектеп» оқулығы шыққан соң орын алған. Содан соң алғашқы баян кластары Ресейде Ленинградтағы (Санкт-Петербург, 1926) және Мәскеудегі (1927) музыка оқу орындарында ашылған [14, 70, 71].
Сол уақыттан бастап баянға арналған ерекше шығармалардан тұратын, күрделі формалы, классика мен халық әуендерінің концерттік өңдеулерінен тұратын кеңейтілген нота репертуарлары пайда болып, академиялық сахналарда баянды аспап ретінде нығайта түскен.
Баян тақырыбына қорғалған диссертациялық жұмыстар қазіргі музыка ғылымында белгілі бір орынды иеленуде.
Соғыстан кейінгі жылдары баяннан арнайы білімі жоқ, бірақ баянда орындаушылық мәдениетін арттыру ісіне айтарлықтай үлес қосқан педагогтердің орнына жоғары музыкалық білімі бар педагог-баяншылар келді. Осы уақытта баяншыларды даярлау кәсіби деңгейі жоғары пианист, скрипкашы және өзге музыканттарға жақындап қалған болатын. Баянға арналған күрделі шығармалар ойнала бастады: 1-ші және 2-ші сонаталар, Н.Чайкиннің баянға арналған концерттері мен сюиталары, А.Холминовтың баянға арналған сюитасы.
Қазақстандағы баян мектебінің негізін салушылардың бірі К.К.Ошлаков Тобыл музыка училищесінен кейін 1940 пен 1987 жылдар аралығында көптеген кәсіби баяншыларды даярлап, олар одан әрі балалар музыка мектептері мен студияларда, музыка және педагогикалық училищелер мен педагогикалық институттарда өз шәкірттерін тәрбиелеп, өсірген. К.К.Ошлаковтың шәкірттерінің бірі Легкунец Федор Васильевич Гнесиндер атындағы Мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институтта жоғары кәсіби музыкалық білім алған соң [77], Құрманғазы атындағы Алматы мемлекеттік консерваториясында баян класы бойынша алғашқы оқытушы болып еңбек етеді. Оның ұстазы-композитор, Ресей Федерациясының Еңбек сіңірген өнер қайраткері, профессор Н.Я.Чайкин бірнеше рет Алматы консерваториясында Мемлекеттік емтихан комиссиясына төрағалық еткен. Халық аспаптар кафедрасының шақыртуымен әр жылдары МЕК-ның төрағасы болып Гнесиндер атындағы Мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институтта халық аспаптар кафедрасының негізін қалаушы және меңгерушісі профессор А.С.Илюхин, РСФСР Еңбек сіңірген әртісі, халықаралық және дүниежүзілік конкурстар мен фестивальдердің лауреаты профессор В.А.Семенов, өнертану ғылымдарының кандидаты М.И.Имханицкий шақыртылған.
Гастрольдік концерттермен Қазақстан бойынша көптеген халықаралық және дүниежүзілік конкурстардың лауреаттары өнер көрсеткен. Қазақстан академиялық сахнасының жиі қонақтары болған әйгілі ресей баяншылары: Ю.Казаков, Н.Ризольдің жетекшілік етуімен Мемлекеттік Киев филармониясының баяншылар квартеті, П.Гертер, В.Семенов, В.Бесфамильнов, Ю.Вострелов, Э.Митченко, Н.Севрюков, Ю.Дранга, О.Шаров, В.Голубничий, А.Дмитриев, В.Гридин, В.Зубицкий, А.Скляров, В.Карпий, В.Галкин, А.Кузнецов, В.Дукальтетенко, Б.Ларионов пен В.Савин дуэті, ЮШишкин.
Ресейде баяннан кәсіби білім беру флагманы – Гнесиндер атындағы Мәскеу мемлекеттік педагогикалық институтын бітірген түлектер А.Ф.Подольский, Ф.В.Легкунец, Е.Д.Чупров және А.Дубровский (Н.Я.Чайкин класы), Т.О.Оқапов (Ф.Р.Липс класы), В.П.Демченко (В.П.Кузовлев класы), М.М.Бакиев (Ю.А.Сидоров класы), И.Хребтова (Ю.Дранга класы). Ресей баян мектебімен арадағы байланыс көбінесе білім беру саласынан байқалады. Көрнекті қазақстандық баяншылар Ресей музыкалық жоғары оқу орындарынан баянда орындаушылықтың озық теориясы мен практикасын терең меңгеріп, үздік баян мектептерінде оқыту әдістемесін енгізген. Оларды өздерінің орындаушылық және педагогикалық тәжірибесімен толықтырған.
Киев консерваториясының түлектері Д.А.Гусинцов жәпенне В.Толстов (И.А.Яшкевич класы), түбегейлі жоғары білім алып, республиканың музыка мәдениетіне өз үлестерін қосты.
Новосібір консерваториясының қабырғасынан шыққан музыканттар: В.Ф.Романюк (Г.Н.Жигихин класы), В.В.Ткаченко, В.К.Аксенов, Г.Гориченко (А.А.Михайлов класы), Г.А.Гайсин мен А.Ф.Буркин (Г.П.Черничка класы), Г.А.Ерзаков (Г.А.Розанов класы), Н.П.Пронин (А.А.Ручиц және А.В.Крупин класы).
Новосібір консерваториясын және ассистентура-стажировкасын бітірген көрнекті музыкант Бүкілодақтық және Халықаралық конкурстардың лауреаты А.М.Гайсин (Г.П.Черничка класы)
Челябинск өнер және мәдениет институтының тәрбиеленушісі И.И.Алейников (В.Я.Кондин класы) Көкшетаудың баянда орындаушылық өнерін дамытуға зор үлес қосты. Аталған оқу орнының тағы бір өкілі В.И.Саксонов (В.П.Лавришин класы) Қостанайдағы баян әдістемесі мен орындаушылық шеберлігін дамытты.
Мәскеу мәдениет институтынан тамаша білім алған М.Х.Балтабаев (П.А.Гвоздев класы), ғылым кандидаты, кейінірек педогогика ғылымының докторы дәрежесіне көтеріліп, диссертация қорғаған.
Осы жоғары оқу орнының тағы бір түлегі В.В.Солодников бірнеше жыл бойы Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясының директор-басқарушысы болған. Осы институтта дәріс алған В.Кондратьева Құрманғазы атындағы академиялық қазақ ұлт аспаптар оркестрінде сырнайшылар тобына жетекшілік еткен.
З.Н.Смақова (П.И.Говорушко класы) ассистентура-стажировканы Санкт-Петербург консерваториясының аясында тәмамдаған.
Өзі оқыған Донецк консерваториясын көпке танытқан, бірнеше беделді халықаралық конкурстардың лауреаты Д.Р.Султановтың (А.А.Семешко класы) жоғары орындаушылық мәдениеті, қазақстандықтардың өз жерлесіне деген мақтанышын оятады.
Өскемен музыка училищесін (В.Т.Заводчиков класы) және Новосібір консерваториясын (Г.П.Черничка класы) бітірген, біздің тағы бір отандасымыз Б.Ларионов – В.Савинмен танымал баян дуэтінде ойнаған.
Урал (Екатеринбург) консерваториясының түлегі Н.А.Двизов (В.И.Алешина класы) Астана Ұлттық музыка академиясында еңбек етті.
Қазан консерваториясының түлектері В.В.Литвинов пен А.Г.Полянский (Н.А.Черняев класы) Шымкент баян мектебінің негізін қалаушылар болып табылады.
Халықаралық конкурстардың лауреаты Э.Н.Сейт-Абдуловтың класынан Ташкент консерваториясында білім алған Р.Р.Мубараковтің өнер жолында жолы ашылған.
В.П.Сорокин (Р.Ю.Шайхутдинов класы), И.Подолян (Е.С.Тейтельман класы) және Ю.Ф.Зайберт (Т.Г.Бажанов класы) Уфа мемлекеттік өнер институтынан дәріс алған мамандар.
Горький консерваториясының түлегі И.С.Черный Ақмолада (Астана) баян орындаушылықтың өсіп, өркендеуіне үлес қосты.
Саратов консерваториясының өкілі Ю.П.Яковлев (В.В.Синецкий мен А.И.Сенин класы) республикалық конкурстардың көптеген лауреаттарын дайындаған.
Қазақстанда бірнеше шебер орындаушылық баян мектептері бар. Бұлар – Алматы, Қарағанды, Шымкент, Көкшетау, Петропавл, Өскемен, Астана және т.б. мектептер.