Д.М. Мергалиев, Ж.С. Абдалимова, З.Н. Смакова

  1. Абай Ибраһим Құнанбаев. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. Алматы, 1957.
  2. Ақшолақов Т. Керекүлік Майра. Қазақ әдебиеті №10. 5 наурыз, 1996 ж.
  3. Алпамыс батыр хикаясы. Батырлар жыры. Алматы, 1963.
  4. Антология казахской поэзии. М., 1958. 181 с.
  5. Антология казахстанской баянной литературы. Ч. 3. Сост. З.Смакова, А.Гайсин, Д.Мергалиев. А., 2016.
  6. Аравин П.В. Даулеткерей и казахская музыка XIX века. М., 1983
  7. Аравин П.В. Степные созвездия. А., 1979.
  8. Атлас музыкальных инструментов народов СССР. М., 1963. С. 197.
  9. Асафьев Б. О казахской народной музыке // Музыкальная культура Казахстана. Алма-Ата, 1955.
  10. Әжікен С.С. Баян аспабында орындаушылық өнер тарихы: Оқу құралы. Атырау, 2017.
  11. Ән еркесі. Құрастырған Ш.Әбдібаев. Алматы: «Өнер», 1990.
  12. Баженов Л. Древние авторы о Средней Азии (VI век до н.э. – III век н.э.). Хрестоматия. Ташкент, 1940.
  13. Басаргин В.С. Воспоминания. Рукопись. А., 2000.
  14. Басурманов А.П. Баянное и аккордеонное искусство. Справочник. М., 2003.
  15. Бекенов У. Қүй табиғаты. Алматы, 1981.
  16. Беляев В. Очерки по истории музыки народов СССР. Вып. 1. М., 1962.
  17. Бердыбаев Р.С. Традиции акынов-импровизаторов. Проблемы современной тюркологии: Материалы II Всесоюзной тюркологической конференции 27-29 сентября 1976 г. Алма-Ата, 1980.
  18. Бес ғасыр жырлайды. Құрастырғандар: М.Байділдаевпен А.Мағауин. 2 т. Алматы: Жазушы, 1984.
  19. Большая советская энциклопедия. 3 изд. Москва, 1969.
  20. Британов Г. Ф. Русские народные инструменты в советской музыкальной культуре (историко-социологический анализ). Л., 1978.
  21. Бұғыбаева Қ. Адасқан жапырақ. А., 2011.
  22. Валиханов Ч.Ч. Избранные труды. М., 1986.
  23. Виноградов В. Киргизская народная музыка. Фрунзе, 1958. С. 71.
  24. Виноградов В.С. Музыка Советского Востока /М.: Сов. Композитор, 1963.
  25. Вызго Т.С. «Орта Азия музыка аспаптары» Музыкальные инструменты Средней Азии: Ист. очерки / Т.С.Вызго; Под науч. ред. Ф.М.Кароматова, Г.А.Пугаченковой. М., Музыка, 1980.
  26. Газарян С. В мире музыкальных инструментов. М.: «Просвещение», 1989.
  27. Гайсин Г.А. Гармоника и ее разновидности в музыкальной культуре Казахстана (к проблеме взаимодействия национальных культур). Автореферат диссертации на соискание ученой степени ученая степень кандидата искусствоведения. Л., 1986.
  28. Гафуров Б.Г. Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история. М., 1972.
  29. Гизатов Б. Казахский оркестр имени Курмангазы: Очерк творческого пути. А., 1994.
  30. Давыдов Н.А. Теоретические основы переложения для баяна инструментальных произведений. Киев, 1973.
  31. Джансеитова С.С. Казахская музыкальная терминология. Алматы, 1992.
  32. Древнетюркский словарь. Л.: Наука, 1969. 677 с.
  33. Елеманова С.А., Омарова Г.Н., Раимбергенова С.Ш., Щегебаев П.Ш. Казахская музыкальная литература. А., 1993.
  34. Ерзакович Б.Г. Взаимовлияние русской и казахской музыкальных культур / Б.Г. Ерзакович. А-А., 1981.
  35. Ерзакович Б.Г. Народная музыка в Казахстане / Б.Г. Ерзакович. Алма-Ата: Жазушы, 1975.
  36. Жарасова А. Казахский фольклор и проблема самодеятельной песни. Традиционный фольклор в современной художественной жизни. Л., 1984.
  37. Жиенқұлова Ш. Өмірім менің – өнерім. Алматы, 1983.
  38. Жүсіпов Б. Жиделi - Байсын күйлерi. А.: Ғылым, 2000.
  39. Жұбанов А.Қ. «Замана бұлбұлдары». Алматы. 1966.
  40. Жұбанов А.Қ. «Ғасырлар пернесі». Алматы. 1975.
  41. Завьялов В.Р. Пути формирования баянного исполнительства и педагогики в условиях влияния развитых инструментальных культур. Л., 1981.
  42. Записки купца Жаркова. Библиотека для чтения. Т. 126. СПб. 1854. С. 231.
  43. Затаевич А. 500 казахских песен и кюев. Алма-Ата, 1931.
  44. Затаевич А. 1000 казахского народа (песни и кюи). Изд. 2-е. 1963.
  45. Иванин М.И. Внутренняя или Букеевская киргизская орда. Эпоха, 1864, №12.
  46. Измайлова Л., Мұхамбетова А. Зрелость таланта. В кн.: Композиторы Казахстана. Вып. 2. Онер, 1982. Стр. 112.
  47. Исмаилов Е. Акыны. Алма-Ата, 1957.
  48. История казахской музыки. Ғылым, 2000 г. 1-2 томдар.
  49. История Казахстана с древнейших времен до наших дней (очерк). Алматы: Дәуір, 1993. 416 с.
  50. История музыки Средней Азии и Казахстана. М.: Музыка, 1995. 357 с.
  51. История Советского драматического театра в 6 томах. М.: Наука, 1966. Т. 2.
  52. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd» 2010.
  53. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd» ЖШС, 2005.
  54. Қазақ поэзиясының антологиясы. Алматы, 1993.
  55. Казахская Национальная Академия Музыки. Ред.-сост. Джумакова У.Р., Бакаева И.А., Мылтыкбаева М.Ш. Астана, 2001.
  56. Карагандинское музыкальное училище имени Таттимбета. Караганда, 1989.
  57. Композиторы Казахстана. Вып. 2. Алматы, 1982.
  58. Короглы X. Взаимосвязи эпоса народов Средней Азии, Ирана и Азербайджана. 1983.
  59. Қазақ халқының дәстүрлі музыкасы. Сост. Т.Жұмалиева, Д.Ахметбекова, Б.Ысқақов, Ә.Қарамендина, З.Қоспақов. Алматы, 2005.
  60. Қауғабаев О. Көне мұра күмбірі. Лениншіл жас, 1981.
  61. Кетегенова Н.С. Композиторы и музыковеды Казахстана. Справочник. Алматы, 1973.
  62. Композиторы и музыковеды Казахстана. Справочник. Алматы, 1983.
  63. Қожырұлы Б. Қазақ елінің атақты музыка өнерпаздары (антология). Алматы, 2010.
  64. Қоспақов З. Әнші тағдыры. Алматы, 1971
  65. Лафарг П. Очерки по истории культуры. 1926.
  66. Максимов Е.И. Ансамбли и оркестры гармоник. 2 изд., доп. И перераб. М., 1979.
  67. Максимов Е.И. Гармоника в культурно-просветительской работе как важное средство воспитания трудящихся. М., 1972.
  68. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. М.-Л., 1951.
  69. Маргулан А.Х. О носителях древней поэтической культуры казахского народа/ Ауэзов М.О. Сб. статей к его 60-летию. Алма-Ата, 1959.
  70. Мирек А.М. Гармоника. Прошлое и настоящее. М., 1994.
  71. Мирек А.М. Из истории аккордеона и баяна [Текст] / А.М. Мирек. М.: Музыка, 1967.
  72. Мирек А.М. Справочник по гармоникам. М., 1968.
  73. Момынұлы П. Қазақ музыкасың қысқаша тарихы. 2 том. Алматы-Шымкент, 2002.
  74. Момынұлы П. Қазақ музыкасың қысқаша тарихы. 3 том. Алматы-Шымкент, 2007.
  75. Мұстафин Б., Смақова З. Сырнай үйренудің бастапқы курсы. Алматы, 2003.
  76. Мұстафин Б., Смақова З. Сырнай үйрену мектебі. Алматы: «Білім», 2004.
  77. Нартай Бекежанов. Өсиет. Алматы, 1982.
  78. Новожилов В. Баян: Популярный очерк. М.: Музыка, 1988. Стр. 32.
  79. Орта Азия және Қазақстан музыкасының тарихы. М.: Музыка, 1995. 357 б.
  80. Очерки о композиторах Казахстана. Составитель А.С.Нусупова. Алматы, 2013.
  81. Ошлаков К.К. Школа игры на баяне. Алматы, 1959-1963.
  82. «Өркен» газеті, 10 бет. Алматы, 1990, 6 қазан.
  83. Портреты советских композиторов. Николай Чайкин. М.: «СК», 1986.
  84. Пугаченкова Г., Ремпель Л. Очерки искусства Средней Азии. М.,1982.
  85. Раимбергенов А., Аманова С. Күй қайнары. Алматы, 1990.
  86. Сарыбаев Б.Ш. Қазақ музыка аспаптары. Алматы: Жалын, 1978.
  87. Сапожников П.И. Қазақстанның ақын-сырнайшылар өнері туралы (Оңтүстік Қазақстан облысы материалдары бойынша). Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Көркемөнерден білім беру» сериясы, №1(46) 2016.
  88. Cейфуллин С. Тар жол тайғақ кешу. А.: «Жазушы», 1977.
  89. Смакова З.Н. Об ассимиляции гармоники в традиционную культуру Казахстана: в Материалах Международной научно-практической конференции, посвященной 100-летию со дня рождения П.В.Аравина. Алматы, 2008.
  90. Смакова З.Н. Об историко-культурных предпосылках появления гармоники в Казахстане. «Ғаламат ғұмыр – ғибраты ғасырларда»: в Материалах Международной научно-практической конференции, посвященной 100-летию со дня рождения А.К.Жубанова. Алматы, 2006.
  91. Смакова З.Н. Предисловие к Альбом баяниста. Вып. 2. Авторский нотный сборник З.Смаковой. Алматы, 2003.
  92. Смакова З.Н. Развитие казахстанской баянной школы на примере Казахской национальной консерватории имени Курмангазы: в Материалах Международной научно-практической конференции, посвященной 60-летию Казахской национальной консерватории имени Курмангазы. Алматы, 2005.
  93. Смакова З.Н. Роль гармоники в оркестровой и ансамблевой культуре Казахстана: в Материалах Международной научно-практической конференции «Традиционные музыкальные культуры народов Центральной Азии». Алматы, 2009.
  94. Смакова З.Н. Становление и развитие казахстанской баянной школы. «Высшая школа Казахстана», 1/2011. Алматы, 2011.
  95. Сницарева Т.М. Истоки и этапы становления музыкальной жизни современного села Казахстана /Т.М. Сницарева: дисс канд. искусствоведения: 17.00.02, 1985.
  96. Тарихи тұлғалар. Танымдық-көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. Алматы: «Алматы кітап» , 2009.
  97. Тулегенова Б. Живая песня. М., 1984.
  98. Турсунов Е.Д. Возникновение баксы, акынов и жырау. Алматы, 1999.
  99. Туякбаев Д., Смакова З. Пособие по аранжировке казахских кюев для баяна. А., 1999.
  100. Шейблер Т. Кабардинский фольклор. Советская музыка. 1956. № 6.
  101. Чабан В.А. Становление интонационального стиля искусства гармоники-баяна. Вильнюс, 1985.
  102. Черных И.П. История развития баяна в Павлодарской области. Дипломный реферат. А., 1977.

12.1. Баяншылар ансамбльдері

Алғашқы студенттік және оқушылардан құрылған баяншылар ансамбльдері 40-шы жылдары Алматы музыка училищесі мен Әміре Қашаубаев атындағы БММ-нің қабырғасында Константин Кириллович Ошлаковтың жетекшілік етуімен құрылды. Аталған пән де, баяншылар оркестрі секілді бастауыш және ортаңғы буынның оқу бағдарламасына міндетті болып енгізілді және екінші мамандық болып саналатын болды.

Ансамбльмен ойнау әрқашан өте қызықты болатын, сондықтан К.К.Ошлаков өз оқушыларының бәрінде баян өнерінің осы түріне деген сүйіспеншілікті оята білген. Константин Ошлаков, Валентин Басаргин мен Васильев триосы республикамыздың бірнеше миллиондаған аудиториясын лайықталған классикалық музыкамен, Қазақстан композиторларының шығармаларымен қазақ радиосының эфирі арқылы таныстыру жұмыстарын жүргізген.

Заманында К.К.Ошлаков пен М.Х.Балтабаев ЖенПУ-де студенттердің күшімен баяншылар ансамбілін құрған.

Ф.В.Легкунец Батыс Еуропалық, орыс және кеңес композиторларының шығармаларынан, сондай-ақ қазақ музыкасынан көптеген лайықтаулар жасақтаған. Ол құрған баяншылар ансамблінің құрамында В.С.Басаргиннің өзі және өзге де студенттер ойнап, өкіметтік концерттерде өнер көрсеткен, радио, телевидениеге жазба жасаған, түрлі мекемелер мен кәсіпорындардың көптеген шефтік концерттеріне қатысқан.

К.К.Лазутиннің өзі де сол ансамбльдің құрамында ойнаған және өз шәкірттерін де орындаушылықтың осы түріне баулыған.

Өскемендегі баян мектебінің негізін салушы К.К.Ошлаковтың оқушысы – А.Ф.Подольский болған. Ол да оқытушы ретінде ансамбльдік ойынды өте беріле насихаттаған адам. Өзінің осындай дәстүрін ол оқушысы Өскемен музыка училищесінің түлегі Владимир Литвиновке дарытып кеткен. Ал Владимир Владимирович бұл дәстүрді өзінің әріптесі А.Г.Полянский мен бірге Шымкент музыка училищесінде жалғастырған. 1960-1980-жылдар аралығында Шымкент музыка училищесінде тұрақты баяншылар дуэті болған. Олар қолданыстағы бүкіл дуэт репертуарының бәрін ойнаған. Кейін бұл дәстүрді олар өз шәкірттеріне берген. Шымкент училищесінің түлектері ансамбльде зор мақтанышпен және рахаттана ойнайды. Ансамбльмен ойнауға деген құштарлықты В.В.Литвиновтың шәкірті Сұлтан Қожахметовтен де байқауға болады.

70-жылдары Шымкент музыка училищесінде жаңа ұжым – баяншылар квартеті құрылады. Ансамбль жоғары санатты музыканттар қатарынан құрылған, олардың әрқайсысы орындаушылық тұрғысынан бірегей тұлға ретінде қабылданған. Композитор, керемет виртуоз Н.И.Николаиди, В.В.Литвинов, А.Г.Полянский, С.Т.Қожахметов. 1975 ж. квартет Шымкент музыка училищесінің есептік концертінде, кейін өз бағдарламасымен Алматының концерттік залдарында өнер көрсеткен.

Тыңдармандарының таңғалдырған Сұлтан Қожахметов пен Равиль Отарбаев дуэтінің репертуарында баяншылардың ең таңдаулы туындылары қамтылған. Ерекше танымал болғаны Анатолий Шалаев пен Виктор Гридиннің концерттік туындылары.

Евгений Простомолотов өзінің педагогы, Алматы консерваториясының түлегі, кейін Бішкек өнер институтының доценті В.Бондаренкомен бір ансамбльде ойнаған.

Белгілі баяншылар ансамбльдерді: Г.Плотников, В.Литвинов, Г.Дубко триосы, Е.Апасов, В.Разломов, И.Шумаков триосы, Валентин және Владимир Разломовтің дуэті, В.Романюк пен Г.Николаевтің дуэті, В.Евдокименко мен Г.Базановтың дуэті, В.П.Каравасилиди және Н.Т.Нұрманбетовтын дуэті, Б.Игнатьев және В.Аксенов дуэті, Л.Пономарева және Н.Д.Кравченко дуэті, М.Черный мен Л.Калиниченко дуэті және М.Черный мен Л.Черная әулетінің дуэті, С.Ошлаков пен В.Солодников дуэті, А.Гайсин мен А.Ефременконың дуэті.

Разия Хорошеваның жетекшілігімен зағип балалардан құрылған балалар баян ансамблі 1989 ж. балалар музыка ұжымдары арасында өткен республикалық конкурс лауреаты атанып, «Образцовый» атағын иеленген. Балалар баяншылар ансамблі Мәскеу, Санкт-Петербург, Киев, Бішкек қалаларына гастрольдік сапармен барған. Қазақ радио қорында 1988 жылғы «Играй, мой баян» радиобағдарламасының жазбасы сақталған.

«Халық ұйымы» Қазақстан зағиптар қауымдастығының баян ансамбілінің жетекшісі М.Б.Қонысбаев.

Көкшетауда Владислав Сорокин, Геберт, Неретин, Руслан Хабибулин баяншылар квартетін құрды. 1985 ж. баяншылар квартеті Қазақстан мен Белоруссияда гастрольдік сапармен концерттер берген. Квартет жаңа құрамымен (В.Сорокин, С.Барило, О.Закирова, Ю.Елисеев) республикалық фестиваль-конкурста лауреат атанған (1993 ж., Алматы, 1 орын). Көкшетау баяншылары квартетінің кезекті құрамыда Владислав Сорокин, Оксана Закирова, Татьяна Варавина және Сергей Иванов болған.

Оксана Закирова мен Татьяна Варавинаның дуэті училище мен қала көлемінде өте танымал.

70-80-жылдары Өскемен музыка училищесінің қабырғасында оқытушы-баяншылар Владимир Романюк пен Григорий Базановтан құрылған дуэт болды. 1986 ж. өскемендік баяншы Сергей Ларионов пен Владимир Гайдуков 3 Бүкілресейлік халық аспаптар орындаушылар байқауында және 1996 ж. Ресейде өткен халықаралық конкурста жүлдегерлер атанды. Олардың бейне жазбалары Ресейдің орталық телеарна мен радио қорында бар.

Целиноград музыка училищесі баяншылар триосының құрамында: В.Эггерт, Николай Двизов, Владимир Харламов өнер көрсеткен.

Халықаралық конкурстардың лауреаттары, Қазақ ҰМА педагогтері Галина мен Алексей Ефременко дуэті бүгінгі таңда танымал баян-аккордеонда орындаушы ансамбльдердің таңдаулысы.

Баяншылар дуэті (Астана қ., оқытушы – А.П.Ефременко), құрыманда: Дамаева Наталья, Лизунков Се¬ргей – «Кубок Южного Урала» халық аспаптары орындаушыларының І ашық Ресей конкурсы (2002 ж., 3 премия, РФ Оренбург қ.) лауреаттары.

2012 ж. М.Садченко мен И.Ананьев аккордеоншылар дуэті Италия, Ланчано қаласында Халықаралық аккордеоншылар конкурста «Ансамбль» номинациясында 1 жүлделі лауреат болып атанды.

«Астана» баяншылар квинтеті (Астана қ., оқытушысы – А.П.Ефременко), құрамында: Балтабаев Жамбыл, Вали Даурен, Мадыкаримов Максат, Максутулы Айдар, Исмайлов Жаркын – «Еуразия кубогі» баян-аккордеон орындаушыларының І халықаралық конкурсы (2017 ж., 1 орын, ҚР Атырау қ.)

«ALLEGRO» баян-аккордеон орындаушыларының ансамблі Қазақ ұлттық өнер университеті (Астана қ., жетекшісі – Г.С.Ефременко), 2009 ж. құрылған. Ансамбль құрамында –оқытушылар Алексей мен Галина Ефременко класында оқитын колледж студенттері: Адамова Әлия, Исмайлов Жарқын, Мәдікарімов Мақсат, Үсембаева Аяжан, Омарова Әсел, Валерия Пугачева, Мөлдияр Ерболат, Вали Дәурен, Балписов Қуаныш, Логинова Анастасия, Жамалиев Рустам, Қажікенов Нұрсаят, Абдулла Ержан. «ALLEGRO» ансамблі конкурстардың лауреаты: Internet music competition (1 орын. Сербия, Белград қ., 2012), «Көзге Иртыш моңнары» ХIII Халықаралық татар өнерінің фестиваль-конкурсы (2012 ж., 1 орын, ҚР Семей қ.), В.Ф.Беляков сыйлығына баян, аккордеонда және ұлттық гармоникада орындаушылар арасындағы І халықаралық конкурс (2013 ж., 2 орын, Башкортостан, Уфа қ.), «Еуразия кубогі» баян-аккордеон орындаушыларының І халықаралық конкурсы (2017 ж., 1 орын, ҚР Атырау қ.). «ALLEGRO» ансамблі Астана мен Алматы қалаларында өткен баян мен аккордеон орындаушылары халықаралық конкурсының қатысушысы. Ансамбль гастрольдік сапармен Қазақстанның әр түкпіріндегі қалаларына шығады.

Баяншылар дуэті (Алматы қаласы, оқытушысы – А.М.Гайсин) құрамында Өмірғали Баубек, Көшеров Ерік. «Еуразия кубогі» баян-аккордеон орындаушыларының І халықаралық конкурсы (2017 ж., ҚР Атырау қ., 2 орын).