Құрастырушылар

Д.М. Мергалиев, Ж.С. Абдалимова, З.Н. Смакова

Қолданылған әдебиеттер

  1. Абай Ибраһим Құнанбаев. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. Алматы, 1957.
  2. Ақшолақов Т. Керекүлік Майра. Қазақ әдебиеті №10. 5 наурыз, 1996 ж.
  3. Алпамыс батыр хикаясы. Батырлар жыры. Алматы, 1963.
  4. Антология казахской поэзии. М., 1958. 181 с.
  5. Антология казахстанской баянной литературы. Ч. 3. Сост. З.Смакова, А.Гайсин, Д.Мергалиев. А., 2016.
  6. Аравин П.В. Даулеткерей и казахская музыка XIX века. М., 1983
  7. Аравин П.В. Степные созвездия. А., 1979.
  8. Атлас музыкальных инструментов народов СССР. М., 1963. С. 197.
  9. Асафьев Б. О казахской народной музыке // Музыкальная культура Казахстана. Алма-Ата, 1955.
  10. Әжікен С.С. Баян аспабында орындаушылық өнер тарихы: Оқу құралы. Атырау, 2017.
  11. Ән еркесі. Құрастырған Ш.Әбдібаев. Алматы: «Өнер», 1990.
  12. Баженов Л. Древние авторы о Средней Азии (VI век до н.э. – III век н.э.). Хрестоматия. Ташкент, 1940.
  13. Басаргин В.С. Воспоминания. Рукопись. А., 2000.
  14. Басурманов А.П. Баянное и аккордеонное искусство. Справочник. М., 2003.
  15. Бекенов У. Қүй табиғаты. Алматы, 1981.
  16. Беляев В. Очерки по истории музыки народов СССР. Вып. 1. М., 1962.
  17. Бердыбаев Р.С. Традиции акынов-импровизаторов. Проблемы современной тюркологии: Материалы II Всесоюзной тюркологической конференции 27-29 сентября 1976 г. Алма-Ата, 1980.
  18. Бес ғасыр жырлайды. Құрастырғандар: М.Байділдаевпен А.Мағауин. 2 т. Алматы: Жазушы, 1984.
  19. Большая советская энциклопедия. 3 изд. Москва, 1969.
  20. Британов Г. Ф. Русские народные инструменты в советской музыкальной культуре (историко-социологический анализ). Л., 1978.
  21. Бұғыбаева Қ. Адасқан жапырақ. А., 2011.
  22. Валиханов Ч.Ч. Избранные труды. М., 1986.
  23. Виноградов В. Киргизская народная музыка. Фрунзе, 1958. С. 71.
  24. Виноградов В.С. Музыка Советского Востока /М.: Сов. Композитор, 1963.
  25. Вызго Т.С. «Орта Азия музыка аспаптары» Музыкальные инструменты Средней Азии: Ист. очерки / Т.С.Вызго; Под науч. ред. Ф.М.Кароматова, Г.А.Пугаченковой. М., Музыка, 1980.
  26. Газарян С. В мире музыкальных инструментов. М.: «Просвещение», 1989.
  27. Гайсин Г.А. Гармоника и ее разновидности в музыкальной культуре Казахстана (к проблеме взаимодействия национальных культур). Автореферат диссертации на соискание ученой степени ученая степень кандидата искусствоведения. Л., 1986.
  28. Гафуров Б.Г. Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история. М., 1972.
  29. Гизатов Б. Казахский оркестр имени Курмангазы: Очерк творческого пути. А., 1994.
  30. Давыдов Н.А. Теоретические основы переложения для баяна инструментальных произведений. Киев, 1973.
  31. Джансеитова С.С. Казахская музыкальная терминология. Алматы, 1992.
  32. Древнетюркский словарь. Л.: Наука, 1969. 677 с.
  33. Елеманова С.А., Омарова Г.Н., Раимбергенова С.Ш., Щегебаев П.Ш. Казахская музыкальная литература. А., 1993.
  34. Ерзакович Б.Г. Взаимовлияние русской и казахской музыкальных культур / Б.Г. Ерзакович. А-А., 1981.
  35. Ерзакович Б.Г. Народная музыка в Казахстане / Б.Г. Ерзакович. Алма-Ата: Жазушы, 1975.
  36. Жарасова А. Казахский фольклор и проблема самодеятельной песни. Традиционный фольклор в современной художественной жизни. Л., 1984.
  37. Жиенқұлова Ш. Өмірім менің – өнерім. Алматы, 1983.
  38. Жүсіпов Б. Жиделi - Байсын күйлерi. А.: Ғылым, 2000.
  39. Жұбанов А.Қ. «Замана бұлбұлдары». Алматы. 1966.
  40. Жұбанов А.Қ. «Ғасырлар пернесі». Алматы. 1975.
  41. Завьялов В.Р. Пути формирования баянного исполнительства и педагогики в условиях влияния развитых инструментальных культур. Л., 1981.
  42. Записки купца Жаркова. Библиотека для чтения. Т. 126. СПб. 1854. С. 231.
  43. Затаевич А. 500 казахских песен и кюев. Алма-Ата, 1931.
  44. Затаевич А. 1000 казахского народа (песни и кюи). Изд. 2-е. 1963.
  45. Иванин М.И. Внутренняя или Букеевская киргизская орда. Эпоха, 1864, №12.
  46. Измайлова Л., Мұхамбетова А. Зрелость таланта. В кн.: Композиторы Казахстана. Вып. 2. Онер, 1982. Стр. 112.
  47. Исмаилов Е. Акыны. Алма-Ата, 1957.
  48. История казахской музыки. Ғылым, 2000 г. 1-2 томдар.
  49. История Казахстана с древнейших времен до наших дней (очерк). Алматы: Дәуір, 1993. 416 с.
  50. История музыки Средней Азии и Казахстана. М.: Музыка, 1995. 357 с.
  51. История Советского драматического театра в 6 томах. М.: Наука, 1966. Т. 2.
  52. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd» 2010.
  53. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd» ЖШС, 2005.
  54. Қазақ поэзиясының антологиясы. Алматы, 1993.
  55. Казахская Национальная Академия Музыки. Ред.-сост. Джумакова У.Р., Бакаева И.А., Мылтыкбаева М.Ш. Астана, 2001.
  56. Карагандинское музыкальное училище имени Таттимбета. Караганда, 1989.
  57. Композиторы Казахстана. Вып. 2. Алматы, 1982.
  58. Короглы X. Взаимосвязи эпоса народов Средней Азии, Ирана и Азербайджана. 1983.
  59. Қазақ халқының дәстүрлі музыкасы. Сост. Т.Жұмалиева, Д.Ахметбекова, Б.Ысқақов, Ә.Қарамендина, З.Қоспақов. Алматы, 2005.
  60. Қауғабаев О. Көне мұра күмбірі. Лениншіл жас, 1981.
  61. Кетегенова Н.С. Композиторы и музыковеды Казахстана. Справочник. Алматы, 1973.
  62. Композиторы и музыковеды Казахстана. Справочник. Алматы, 1983.
  63. Қожырұлы Б. Қазақ елінің атақты музыка өнерпаздары (антология). Алматы, 2010.
  64. Қоспақов З. Әнші тағдыры. Алматы, 1971
  65. Лафарг П. Очерки по истории культуры. 1926.
  66. Максимов Е.И. Ансамбли и оркестры гармоник. 2 изд., доп. И перераб. М., 1979.
  67. Максимов Е.И. Гармоника в культурно-просветительской работе как важное средство воспитания трудящихся. М., 1972.
  68. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. М.-Л., 1951.
  69. Маргулан А.Х. О носителях древней поэтической культуры казахского народа/ Ауэзов М.О. Сб. статей к его 60-летию. Алма-Ата, 1959.
  70. Мирек А.М. Гармоника. Прошлое и настоящее. М., 1994.
  71. Мирек А.М. Из истории аккордеона и баяна [Текст] / А.М. Мирек. М.: Музыка, 1967.
  72. Мирек А.М. Справочник по гармоникам. М., 1968.
  73. Момынұлы П. Қазақ музыкасың қысқаша тарихы. 2 том. Алматы-Шымкент, 2002.
  74. Момынұлы П. Қазақ музыкасың қысқаша тарихы. 3 том. Алматы-Шымкент, 2007.
  75. Мұстафин Б., Смақова З. Сырнай үйренудің бастапқы курсы. Алматы, 2003.
  76. Мұстафин Б., Смақова З. Сырнай үйрену мектебі. Алматы: «Білім», 2004.
  77. Нартай Бекежанов. Өсиет. Алматы, 1982.
  78. Новожилов В. Баян: Популярный очерк. М.: Музыка, 1988. Стр. 32.
  79. Орта Азия және Қазақстан музыкасының тарихы. М.: Музыка, 1995. 357 б.
  80. Очерки о композиторах Казахстана. Составитель А.С.Нусупова. Алматы, 2013.
  81. Ошлаков К.К. Школа игры на баяне. Алматы, 1959-1963.
  82. «Өркен» газеті, 10 бет. Алматы, 1990, 6 қазан.
  83. Портреты советских композиторов. Николай Чайкин. М.: «СК», 1986.
  84. Пугаченкова Г., Ремпель Л. Очерки искусства Средней Азии. М.,1982.
  85. Раимбергенов А., Аманова С. Күй қайнары. Алматы, 1990.
  86. Сарыбаев Б.Ш. Қазақ музыка аспаптары. Алматы: Жалын, 1978.
  87. Сапожников П.И. Қазақстанның ақын-сырнайшылар өнері туралы (Оңтүстік Қазақстан облысы материалдары бойынша). Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Көркемөнерден білім беру» сериясы, №1(46) 2016.
  88. Cейфуллин С. Тар жол тайғақ кешу. А.: «Жазушы», 1977.
  89. Смакова З.Н. Об ассимиляции гармоники в традиционную культуру Казахстана: в Материалах Международной научно-практической конференции, посвященной 100-летию со дня рождения П.В.Аравина. Алматы, 2008.
  90. Смакова З.Н. Об историко-культурных предпосылках появления гармоники в Казахстане. «Ғаламат ғұмыр – ғибраты ғасырларда»: в Материалах Международной научно-практической конференции, посвященной 100-летию со дня рождения А.К.Жубанова. Алматы, 2006.
  91. Смакова З.Н. Предисловие к Альбом баяниста. Вып. 2. Авторский нотный сборник З.Смаковой. Алматы, 2003.
  92. Смакова З.Н. Развитие казахстанской баянной школы на примере Казахской национальной консерватории имени Курмангазы: в Материалах Международной научно-практической конференции, посвященной 60-летию Казахской национальной консерватории имени Курмангазы. Алматы, 2005.
  93. Смакова З.Н. Роль гармоники в оркестровой и ансамблевой культуре Казахстана: в Материалах Международной научно-практической конференции «Традиционные музыкальные культуры народов Центральной Азии». Алматы, 2009.
  94. Смакова З.Н. Становление и развитие казахстанской баянной школы. «Высшая школа Казахстана», 1/2011. Алматы, 2011.
  95. Сницарева Т.М. Истоки и этапы становления музыкальной жизни современного села Казахстана /Т.М. Сницарева: дисс канд. искусствоведения: 17.00.02, 1985.
  96. Тарихи тұлғалар. Танымдық-көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. Алматы: «Алматы кітап» , 2009.
  97. Тулегенова Б. Живая песня. М., 1984.
  98. Турсунов Е.Д. Возникновение баксы, акынов и жырау. Алматы, 1999.
  99. Туякбаев Д., Смакова З. Пособие по аранжировке казахских кюев для баяна. А., 1999.
  100. Шейблер Т. Кабардинский фольклор. Советская музыка. 1956. № 6.
  101. Чабан В.А. Становление интонационального стиля искусства гармоники-баяна. Вильнюс, 1985.
  102. Черных И.П. История развития баяна в Павлодарской области. Дипломный реферат. А., 1977.

Мазмұны

XIII. ҚАЗАҚСТАНДА БАЯН АКАДЕМИЯЛЫҚ ӨНЕРІНІҢ ГҮЛДЕНУІ

Қазақстан баян мектебі жоғары кәсібилік деңгейге қол жеткізді. Жыл өткен сайын халықаралық конкурстар мен фестивальдердің лауреаттары көбейе түсуде: Николай Собочевский, Петр Гертер, Анатолий Гайсин, Борис Игнатьев, Дамир Султанов, Алексей Ефременко, Галина Ефременко, Самғар Толқынхан, Сергей Ларионов, Илья Крюков, Сергей Карташов, Мұқадас Габдиев, Ерен Ахан, Данияр Пуатұлы, Александр Камерлохер, Равиль Отарбаев, Сергей Кошевой, Марат Бердіғұлов, Дәурен Ақболатов, Сергей Миров, Эдуард Воробьев, Арман Аманжолов, Талғат Полатов, Александр Витущенко, Дмитрий Копшарь, Софья Мацкевич, Наталья Дамаева, Сергей Лизунков, Радик Закиров, Ринат Закиров, Михаил Петров, Ғалымжан Нарымбетов, Нартай Бекмолдинов, Олжас Нұрланов, Айтөре Үсібалиев, Петр Сапожников, Владимир Сорокин, Владимир Демченко, Даулет Алмұратов, Нұрсұлтан Сауыт, Жандос Сансызбаев, Баубек Өмірғали, Ерік Көшеров, А.Марченко, Е.Амнтай, М.Ботагузов, Е.Қайырғазы, Г.Бадеш, М.Дәулетхан, Ж.Сауыт, А.Мұхаметқазықызы, Е.Жепіс, Диас Елемес, Темірлан Ахымбек Р.Жанәбіл және т.б.

Баянда орындаушылық жетістіктерінің нәтижесі А.М.Гайсин, П.И.Сапожниковтың – ҚР Еңбек сіңірген әртісі, О.А.Абдуллаев, Д.Х.Тұяқбаевтың – ҚР Еңбек сіңірген өнер қайраткері, М.Х.Балтабаев, В.Верещагин, И.Алейниковтердің – ҚР Еңбек сіңірген мәдениет қызметкері, Г.Тамендаровтің Еңбек сіңірген білім беру қызметкері, К.Ошлаков, Р.Хорошеваның ҚР Еңбек сіңірген мұғалімі, З.Н.Смақова мен Д.М.Мерғалиев – «ҚР үздік мұғалімі», Алексей Ефременко, Дамир Султановтың «Дарын» Мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаттары атануымен нақтылана түскендей.

Зерттеу жұмыстарымен айналысатын баяншылардың ішінде өнертанушы кандидаттар – Геннадий Гайсин, Анатолий Бычков, И.Виндгольц бар. Композитор-баяншы Тынысбек Қоңыратбай филология ғылымдарының докторы және музыкалық фольклористика саласының ғылыми қызметімен шұғылданады.

Мәскеу мәдениет институтының баян мамандығы бойынша профессоры М.Балтабаев педагогика ғылымдарының докторы. Республика көлемінде танымал композиторлар Жоламан Дастенов, Т.Мұхамеджанов, Анатолий Бычков, Владимир Стригоцкий, Болат Қабылбаев, Ерболат Андосовтар музыка училищесін баян класы бойынша бітірген. 1966 ж. Қарағанды музыка училищесін Е.Д.Чупровтан баян класы бойынша бітірген А.К.Стоянов көптеген баянға арналған керемет шығармалар жазған композитор. Баяншы-композиторлар В.Заводчиков, А.Илюхин, Д.Гусинцов, Н.Николаиди, И.Виндгольц, А.Баклаков, В.Демченко, В.Харламов, Т.Коңыратбаев, Т.Бахтыгереевтің шығармалары орындаушылар репертуарына тыңғылықты сіңіп кеткен.

Бұрынғы баяншылар — Т.Ибраев, Л.Быкова, А.Миненко – белгілі музыкатанушы-зерттеушілер. Консерваторияны Ф.В.Легкунцтен баян класы бойынша бітірген Рая Садыкова дирижерлау бойынша үлкен жетістіктерге қол жеткізген. Баяншылар өз ортасынан Абай атындағы Академиялық опера және балет театры симфониялық оркестрінің дирижерлары – Раиса Садыкова мен Нұрлан Жарасовты зор мақтанышпен атай алады. Олардың дирижерлау бойынша педагогі Тургут Османов – жоғары қабілетті педагог, өте дарынды дирижер, оның тағы бір шәкірті – Жамбыл атындағы Мемлекеттік филармониясы симфониялық оркестрінің бас дирижері Төлепберген Абдрашев.

Сонымен бірге баяншылар Батыр Әбдіхалықов, Борис Федянин, Серік Оңайбеков, Әкім Мұхатжанов, Анатолий Канунников, А. Верещагин, Марат Бердіғұлов, Мұрат Тұрарбаев, Самат Құрмантаевтар да тамаша дирижерлар қатарынан орын алып жүр. Қазақстандық баяншы В.Линчевский ұзақ жылдардан бері «Росконцертке» жетекшілік етіп келеді.

Республикадағы жетекші орындаушылар мен педагогтар шоғыры Алматы консерваториясында еңбек етеді. Гнесиндер атындағы ММПИ түлектері Ф.В.Легунец пен Т.О.Окапов, қазақстандық баян мектебінің мэтрі В.С.Басаргин, ҚР Еңбек сіңірген қайраткері Д.Х.Тұяқбаев, Гамбургте өткен халықаратық конкурстың лауреаты, ҚР Еңбек сіңірген әртісі А.М.Гайсин, ҚР еңбек сіңірген қайраткері О.А.Абдуллаев, жоғары білікті баяншылар А.А.Петренко, Л.Попернацкий, С.С.Сейтханов, В.А.Евдокименко, В.Ячменев, С.Т.Қожахметов, З.Н.Смақова, М.М.Узбеков.