10.2 Дің жасушаларының түрлері


Дің жасушалары шығу тегіне байланысты әр түрлі болады, яғни олар қандай бастапқы материалдан алынғанына байланысты ерекшеленеді. Эмбриондық және нәрестелік бағаналы жасушаларынан басқа, олардың алынуы елеулі этикалық шектеулерге ие, сонымен қатар моральдық және этикалық нормаларға қайшы келмейтін денеге ешқандай зиян келтірместен «жетілмеген» жасушаларды оқшаулау мүмкіндігі бар. Осылайша алынған дің жасушаларына мыналар жатады:

1) Туылғаннан кейінгі («ересек») бағаналы жасушалар. Бұл, жоғарыда айтылғандай, аз мөлшерде кездесетін және өндірілетін ересек организмнің жасушалары. Мәселе осындай жасушалар көбінесе дифференциацияның белгілі бір сатысында болатыны мен бұл олардың қолданылуын айтарлықтай тарылтатынында жатыр. Дегенмен олардың артықшылықтары да бар: босанғаннан кейінгі аутологиялық дің жасушаларын алуға болады, яғни реципиент трансплантациядан кейін оларды қабылдамайды, өйткені бұл оның биологиялық материалы болып табылады.

2) Кіндік қанының дің жасушалары. Олар туылғаннан кейінгі бағаналы жасушаларға жатады, бірақ ересек, жетілген организмнің барлық жасушаларының ішінде ең аз сараланған болып табылады. Қажет болған жағдайда бұл оларды көптеген аурулар спектрінде, геронтологияда, қалпына келтіретін медицинада қолдануға болады, өйткені олар «қалпына келтіруді» қажет ететін мүшелердің немесе ұлпалардың жасушаларына бөлініп, ең үлкен «жөндеу»  әлеуетіне ие.

Дененің жетілмеген жасушалары орындай алатын «тапсырмаларға» байланысты олар үш түрге бөлінеді:

1) Гемопоэздік дің жасушалары қан түзетін жасушалар деп те аталады, өйткені олар қан жасушаларына сараланады. Олар кіндік қанында да, сүйек кемігінде де кездеседі, себебі олар көбінесе қанның қатерлі аурулары кезінде трансплантациялау үшін қолданылады.

2) Мезенхималық дің жасушалары стромальды және мультипотенттік деп аталады. Олардың ерекшелігі сүйек, шеміршек және май ұлпаларының жасушаларына дифференциациялану қабілеті болып саналады. Бұл жасушалар кіндік қанынан, кіндік тамырынан, ұрықжолдастан бөлінеді. Олар диабеттік табанның терапиясында (қант диабетінің ауыр асқынуы, теріні қалпына келтіру кезінде), сондай-ақ тірек-қимыл аппаратының, атап айтқанда буындардың ауруларында белсенді қолданылады.

3) Ұлпаларға тән жасушалар – бұл прогениторлық жасушалар. Олар мүшелер мен ұлпаларда кездеседі, организм оларды белгілі бір мүшенің немесе ұлпаның жасушалық массасын жаңарту қажет болған жағдайда қолданады. Сансыз рет бөлінуге қабілеті бар дифференциацияланбаған дің жасушаларынан айырмашылығы – ұлпаларға тән жасушаларда мұндай қабілеті жоқ.

Терапиялық мақсатта гемопоэздік және мезенхималық дің жасушалары қолданылады, көбінесе – кіндік қанынан, кіндік тамырынан және қрықжолдастан алынған дің жасушалары.

Кіндік қанының дің жасушалары: артықшылықтары. Кіндік қанының дің жасушаларының басты ерекшелігі – олар аутологиялық болуы мүмкін. Туылған нәрестенің кіндік қанын (сондай-ақ, көбінесе кіндік пен ұрықжолдасты) сақтаған ата-аналар оны ауыр сырқаттанушылық немесе жарақат алған жағдайда өмір бойы сақтандырумен қамтамасыз етті. Жыл сайын әлемде бағаналы жасушалардың биологиялық өнімдерін қолдану мүмкіндіктеріне байланысты медицинада жаңа жаңалықтар ашылады. Сондықтан болашақта мұндай «сақтандыруы» бар бала көптеген ықтимал ауруларға ем алады. Алынған дің жасушалары аутологиялық болғандықтан, трансплантация кезінде иммундық қақтығыс болмайды және жаңа жасушалар денеден бас тартпайды.

Кіндік қанын жинаудың артықшылықтарының бірі – процестің толық қауіпсіздігі мен ауыртпаушылықсыздығы. Осы биологиялық материалдан, сондай-ақ кіндік тамырынан және ұрықжолдастан дің жасушаларын алу ешқандай этикалық нормаларға қайшы келмейді.

Баланың қанынан алынған аутологиялық дің жасушаларын тек қана сол балаға ғана қолданбайды. Олар сондай-ақ кейбір жағдайларда оның бауырлары мен қарындастарын, кейде ата-анасының біреуін емдеуге жарамды болуы мүмкін, өйткені донордың туыстарына иммундық ұқсастық ықтималдығы бар.

Сақталған дің жасушаларынан косметологиялық мақсатта және денені жасарту үшін геронтологияда қолданылатын биологиялық өнімді де алуға болады.

Сонымен, кіндік қаны мен ұрықжолдас жасушаларын жинау мен сақтаудың негізгі артықшылықтары:

- кез-келген перзентханада кіндік қаны мен ұрықжолдас жасушаларын жинаудың қауіпсіздігі мен қол жетімділігі;

- әрі қарай қолданған кезде толық иммундық ұқсастығы;

- жақын туыстары үшін жасушаларды пайдалану мүмкіндігі;

- этика және адамгершілік: жасушаларды бөліп шығару кезінде организм зардап шекпейді және оған ешқандай қауіп болмайды.