5.6 Трансгеноз және табиғи сұрыптау


Өсімдіктерді сұрыптаудың бейімделгіш жүйесінде жасанды сұрыптаумен қатар табиғи сұрыптау да маңызды рөл атқарады. Егер бұрын популяцияның генетикалық құрылымының өзгеруіне іріктеу қысымы 1 %-ға бағаланса (Фишер, 1930), қазіргі уақытта 30 %-ға бағаланды. Сонымен қатар, табиғи сұрыпталу қысымы постмейоздық кезеңде – тозаңның өнуі, тозаң түтіктерінің өсуі, ұрықтану, жеміс түйінінің пайда болуы, өсімдіктер көгінің пайда болуы кезінде ең жоғары деңгейде болады. Рекомбинантты гаметалардың көпшілігі талғамды ұрықтандыру нәтижесінде жойылады. Сондықтан табиғи сұрыпталудың «қалыптастырушы» әсеріне (әсіресе сандық белгілерге, көлденең тұрақтылыққа, биоценотикалық бейімделуге) көп көңіл бөлінеді.

Сонымен қатар сол жылдары Дарвин (1859) табиғи сұрыпталудың шектеулі тиімділігін атап өтті, оның ішінде, соңғысы организмдердің бейімділігін арттыра отырып, белгілердің шартты жетілуін ғана қамтамасыз етеді.

Микро- және макроэволюцияның әр кезеңінде бейімделу фокусы бар табиғи сұрыптау көбінесе бейімделмеген генетикалық нұсқаларды белгілейді. Сонымен қатар, ол ықтимал зиянды ГТО-ны жоюдың сенімді кепілі бола алмайды. Гендердің жылжуы (дрейф) сияқты (бейтарап мутациялардың пайда болуы), трансгендік ақпарат табиғи сұрыпталуға ұшырамауы мүмкін, кейбір кезеңдерде жасырын (экспрессияланбаған) болып қалады. Бұл жағдай организмдердің «үнсіз» немесе «елес» генетикалық ақпаратының массиві мен спектрін кеңейтеді.

Осылайша, іріктеу мен кездейсоқтық бір-бірін жоққа шығармайды, өйткені іріктеудің әр кезеңінде стохастикалық пертурбациялар (кездейсоқ оқиғалар) болады. Басқаша айтқанда, табиғи сұрыпталу қатаң бейімделгіш фокусқа ие болғанымен, ол тіпті ұсқынсыз генетикалық нұсқаларды сақтайтын мағынада иррационалдылық қасиетіне ие. Табиғи сұрыпталу мен кездейсоқтық табиғатта қатар жүреді, ал генетикалық инженерияның мүмкіндіктері өмірлік қажеттіліктерді ғана емес, сонымен қатар Homo sapiens қыңырлығын да жүзеге асыруға мүмкіндік береді.